Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

58

ummaviylar hukmronligi vaqtida musulmonlar bilan vizantiyaliklar o‘rtasida davom etgan 

dengiz janglarida juda katta ishlarni amalga oshirishda benihoya xizmatlar qilgan. 

 

USMONIING BA’ZI BIR AMALLARI 

 

Usmon (r. a.)ning Olloh taolo va taborakning roziligini istagan holda sof niyatda 

amalga juda ko‘p islohotlari va maqtovga loyiq ishlari bo‘lgan. Mazkur islohot va 

amallarni xalifalik davrlarida o‘zlarining bevosita taklif va jiddiyatlari tufayli amalga 

oshirganlar. Quyida biz u zot harakatlari orqasida amalga oshgan ba’zi bir ishlarni 

hurmatli o‘quvchilarga taqdim etamiz. 

Makka aholisi 26-yili Eson dengiz portini yangidan Jidda yaqinidagi sohilga ko‘chirish 

to‘g‘risida maslahat qildilar. Chunki bunday qilinganda port Makkaga yaqinroq bo‘lgan 

bo‘lur edi. Hazrati Usmon o‘zlari sahobai qiromlar bilan birgalikda Jidda sohiliga 

boradilar. U yerni sinchiklab o‘rganganlaridan so‘ng, port quriladigan joyni ko‘rsatib 

bergandilar. Keyin dengizga tushib u yerda g‘usl qilganlar. «Bu yer muborak sohil 

bo‘lsin», deb duo qilganlar. O’zlari bilan kelganlarni ham dengizga tushib cho‘milib, 

qirg‘oqda oftobga tovlanib yotishga amr etdilar. O’sha davrda barpo etishga asos 

solingan Jidda porti hanuzgacha Makkayi-mukarramaga xizmat qilib kelmoqda. Yana 

o‘sha yili Baytullohning atroflaridagi hovlilarni sotib olib Baytullohga qo‘shganlar. 

Baytulloh atrofiga katta koshonali xonalarni bino ettirganlar. Ollohning baytul haramini 

birinchi bo‘lib kengaytirgan shaxs Usmon (r. a.) bo‘ldilar. Shuningdek, Baytullohning 

muborak padarpushlari johiliyat zamonida teridan qilingan edi. Hazrati Usmon 

Baytullohning ustlaridagi teri yopqichni oldirib tashlab, o‘rniga Misr ipak paxtasidan 

to‘qilgan oq mato yoptirganlar. 24-yilda Madina aholisi Usmon (r. a.) bilan Masjiddin 

nabaviyni kengaytirish xususida so‘z yuritganlarida hazrati Usmon kibor sahobalar ila bu 

haqda maslahat qildilar. Hammalari eski masjidni buzib, o‘rniga keng va kattaroq masjid 

bino qilishlikka ittifoq etdilar. Ushbu maslahat bir yerga tinganidan so‘ng hazrati Usmon 

peshin namozini xalq bilan o‘qidilar. Namoz tugagach, o‘rinlaridan turib minbarga 

chiqdilar va xalqqa qarata nutq so‘zladilar. 

Nutqlarining iborasi quyidagicha edi: — Ey xaloyiq! Men masjidi Rasulullohni buzub 

tashlab o‘rniga qaytadan yangi va keng, kattaroq qilib qurmoqchiman. Men guvohlik 

berib aytamanki, Rasululloh alayhissalomdan, «Kimki bir masjidni bino qilsa, unga 

jannatda bir xona bino qilinadi», deganlarini juda ko‘p bor o‘z qulog‘im bilan 

eshitganman. Mendan avvalroq o‘tgan salaf Umar ibni Hattob ham masjidni 

kengaytirganlar. Men o‘shalarga ergashgan bo‘laman. Men kibor sahobai kirom ila bu 

haqda maslahatlashdim. Ular masjidning eski binosini buzib tashlab o‘rniga kengroq va 

ulkanroq qilib qurishga ittifoq qildilar. 

To‘plangan xaloyiq Usmon (r. a.)ning ushbu fikrlarini to‘g‘ri deb topdilar. Shundan 

keyin Usmon (r. a.) ishchilarni yollab, o‘zlari ish boshida boshqarib turib qurilishni 

boshlab yubordilar. Qurilish 29-yil rabiul avval oyida boshlanib, bir yilga yetmagan vaqt 

ichida ya’ni 30-yil boshlarida nihoyasiga yetkazildi. 

Rivoyat qilinishicha, Usmon (r. a.) odamlar bilan gaplashib masjidni buzish haqida 

maslahatlashmoqni iroda qilgan vaqtlarida oldilariga Mavlon ibni Xikam kelgan ekan va u 

kishiga qarab: «Ota-onam sizga fido bo‘lsin, juda xayrli ishga kirishibsiz. Biroq, 

odamlarning esidan chiqmaydigan bir ish qilsangiz bo‘lardi», degan ekan. So‘zini tinglab 

turib Usmon «holingga voy, Usmon bizga qattiqliklar qilardi, deb gapirib yurishlarini 

yomon ko‘raman»— deya javob berdilar. Mavlon debdi: «Umar masjidni kengaytirgan 

vaqtlarida ularga qanday muomala qilganlarini ko‘rmadingizmi?» Usmon ung‘a qarab: 

«Jim bo‘l! Umar ularni juda qattiq qo‘lliq bilan ushlab turganlaridan hammalari u 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin