Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

USMONNING XALIFALIK DAVRLARIDAGI AMALLARI 

 

Usmon (r. a.) xalifalik davrlarida ham Umar Foruq davrlarida boshlangan chet 

davlatlarni fath etishlik zanjiri uzilib qolmadi. Usmon fathlarni kelgan yeridan yana 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin 

 

 

www.ziyouz.com kutubxonasi 

55

boshlab yuborganlar. Usmon (r. a.) hukmronlik davrlarida Armaniya, Afrika va Kipr 

davlatlari fath etilgan. Tabariston viloyati Said ibni Osning qo‘llarida fath etilgan 31-yilda 

Xuroson aholisi Usmonga qarshi qo‘zg‘olon ko‘targanlar. Ularni bostirishlik uchun Basra 

vyuoyatidan hukmdorlari bo‘lgan Abdulloh ibni Omirni katta qo‘shin bilan yuborganlar. U 

yerda Abdulloh to‘la muvaffaqiyatga erishganlar. Keyin esa Ahmad ibni Qaysni katta 

qo‘shin bilan Tabariston tomon yo‘naltirdilar. Tabariston qo‘shinlari bilan qattiq 

janglardan keyin g‘alabaga erishdilar. Bu yerdan chiqib yo‘lda uchragan shaharlarni sulh 

tuzib fath etganlar. Keyin Xorazmni ham fath etishga kirishganlar. Biroq bunga erisha 

olmaganlar. Orqalariga qaytib Amudaryoni kechib o‘tdilar. Movarounnahrdagi 

shaharlarga yetib kelganlar, ular bilan sulh tuzdilar. Shuningdsk, Usmon ba’zi bir Islomiy 

davlat qo‘l ostida yashayotgan qo‘zgolonchilarni ham shafqatsiz ravishda bostirganlar, 

Qufaga Valid ibni Ukbani voliy qilib tayinlagan edilar. Vaqtiki, Ozarbayjon viloyati 

juz’ya berishdan bosh tortgan vaqtida va Arman davlati Islom hukumatiga itoat etishdan 

bo‘yintovlik qilgan vaqtida Valid ibni Uqbani Usmon (r. a.) ularga qarshi yuborganlar. 

Valid u yerga borib ularni butunlay tor-mor keltirib tashlaganlar. Muoviya ibni Abu 

Sufyon Umar xalifalik davrlaridan Shom viloyatida voliy edilar. Muoviya (r. a.) harbiy 

daryo floti tuzgan edilar. Ularning yordamida Vizantga qarshi urush qilardilar. Hatto 

kichik Osiyoni ichkarisiga kirib ketgandilar. Shu kabi yana Kipr va Rodos orollarini hamda 

juda ko‘p qit’alarni fath etgandilar. 

Kipr oroli O’rta Yer dengizidagi eng katta orollardan bo‘lganligi sababli uning fath 

etilishining alohida ahamiyati bor edi. Orolning fath etilishi 28-hijriy yilida ro‘y bsrdi. 

Zsro, Muoviya (r. a.) Kiprga qarshi urushni Umar ibni Hattob zamonlarida fikr qilgan va 

bu to‘g‘rida Umardan izn so‘raganlar. Xims qo‘rg‘onidan rumliklarga qarshi O’rta Yer 

dengizidan kirib urush qilishga ijozat so‘ragandilar.Umarga shunday degandilar: Ey 

amiral mo‘‘minin, Ximsning qishloqlarida yashovchi rumliklar itlarining vovullashini, 

xo‘rozlarining qichqirishini eshitib turadilar». Bu gapdan keyin Umar ibni Osga dengizni 

va unda bo‘lgan kemalarni ta’riflab berishliklarini so‘rab xat yozgandilar. Hali u vaqtda 

musulmonlarning dengiz flotlari mavjud emasdi. Amr ibni Os Umar hazratlariga O’rta Yer 

dengizi nihoyatda katta ekanligini va u yerda qudratli flotga ega bo‘lgan qal’alar 

borligini, musulmonlarga ular bilan urishishlik uchun imkon yo‘qligini ko‘rsatib javob xati 

yozgandilar. Mazkur javobni olganlaridan so‘ng Umar (r. a.) dengizda urush qilishlikka 

ruxsat bermagandilar. Shu bilan Kiprga qarshi yurish to‘xtab qolgan edi. Usmon (r. a.) 

xilofot masnadiga jonishin bo‘lganlaridan so‘ng yana Muoviya (r. a.) u kishiga Kiprga 

qarshi yurish boshlashga izn so‘rab bir necha marta xatlar yozib ijozat so‘raydilar. Oxiri 

Usmon (r. a.) ijozat beradilar. Biroq dengizda qilinadigan janglarda qatnashishlik uchun 

musulmonlarni majbur qilmaslik, balki har kimning ixtiyoriy o‘ziga berishlikka shart 

etdilar. Kiprga qarshi urush qilish uchun Abdulloh ibni Qays qo‘mondonligi ostida birinchi 

musulmonlar dengiz flotini jihozlatgan edilar. U kishiga Iskandariya portidan suzib 

kelgan kemalar bilan Abdulloh ibn Said ham kelib qo‘shildilar. Kipr yaqinida har ikki flot 

qo‘shildi. 

Ular Kipr aholisi bilan har yili rumliklarga to‘lab kelishayotgan 7000 dinor to‘lashlik 

barobariga sulh tuzdilar. Shunday qilib, musulmonlar osonlikcha Kipr orolini egallab 

oldilar. U yerda masixiylarni himoyachilari juda oz bo‘lganligi sababli ular musulmonlarga 

qarshi urishishga yarolmadilar.