|
www.ziyouz.com kutubxonasi
33
so‘zlar yolg‘on ekanligini, hech qachon bunday gap gapirmaganlarini aytdilar.
Muhammad ibni Maslama qaytib kelib Sa’dning qasam ichganlarini aytganlaridan
so‘nggana Umar qanoat hosil qilgandilar. Ushbu voqea Umar (r. a.) o‘z ma’muriyatlariga
qanchalik ehtirom ila nazoratda bo‘lganliklarini, agarchi amaldor nechuk kishi bo‘lmasin
xotirini saqlamaganliklarini ko‘rsatadi.
Umar ibni Hattob (r. a.) amaldorlarni pora olishlariga yo‘l ochib bermaslik niyatida
amaldorni biror yerga ishga yuborishdan avval mol-mulkini hisobga oldirardilar. Oradan
vaqt o‘tgach, mulkni taftish qilardilar. Agar avvaldagi hisobdan ortiq chiqsa, ortig‘ini
davlat xazinasiga oldirib qo‘yardilar. Shu kabi Kanona arablariga zakot omili bo‘lib
borgan Utma ibni Abu Sufyon Madinaga kelganida «buni men savdogarchilik etib
ko‘paytirganman» deganiga qaramay baytul molga oldirib qo‘ygandilar.
Xolid ibni Valid Ash’as ibni Qaysga o‘n ming dirham mukofot berganlarini eshitib
Xolidni ishdan olgan, pulni esa xazinaga musodara etdirib olib qo‘ygandilar. Mana
shunday ish tutganliklaridan Usmon ibni Affon davrlarida xazina molini o‘z xohishlariga
sarf etib, ba’zi bir raislarga mukofotlar berib o‘z tomonlariga og‘dirib oladigan Muoviya
kabi zotlar ham Umar davrlarida jim turishdan o‘zga chora topaolmagandilar.
Hazrati Umar voliylari va amaldorlari ustidan xalqqa jabr va zulm etmasliklari uchun
shunchalik qattiq nazorat o‘rnatgan bo‘lishlariga qaramay baribir xotirjam
bo‘laolmasdilar. Shahid etilishlaridan avval butun mamlakatni aylanib chiqib har yer-har
yerda bo‘lib xalqlarning kechirayotgan hayotlarini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rib, shikoyatlarini
o‘z quloqlari bilan eshitib, ichlarqda qanday orzulari borligani bilmoqchi bo‘lgandilar.
«Men,— degandilar Umar,— agar salomat bo‘lsam, yaqin kunlarda butun mamlakatni bir
yil davomida aylanib chiqurman. Chunki xalqning menga hojatlari bo‘lishi mumkin.
Voliylar menga yetkazmaganliklari, o‘zlari esa oldimga kela olmaganliklari sababli
hojatlari o‘talmay qoluvi ehtimol. Avvalo Shomga borib ikki oy turaman, keyin Jaziraga
borib ikki oy, Misrga borib ikki oy, Baxraynga borib ikki oy, Qo‘faga borib ikki oy,
Basraga borib ikki oy turajakman. Qanday go‘zal yil bo‘lardi bu!» Faqat taqdir xiyonat
etganligidan ushbu maqsadlari amalga oshmay dunyodan o‘tib ketdilar.
Hazrati Umar favqulodda qattiqqo‘l bo‘lishlari bilan birgalikda xalqga nihoyat darajada
mehribon, zaiflarga shafqatli edilar. Amal-dorlarga har doim xalqqa go‘zal muomalada
bo‘luvni shart etardilar, biror-bir munosabatsiz ish qilgan voliyni amalidan bo‘shatib
yuborardilar. Bir kuni amalga tayinlangan buyruq qog‘ozini olgani kelgan bir kishi hazrati
Umarning yosh bolalarini quchoqlab erkalatib o‘pganlarini ko‘radi. Shunda, «Siz bolani
o‘pasizmi? Men aslo yosh bolani erkalatib o‘pgan emasman», deydi. Bu so‘zni eshitib
Umar uning qo‘lidan buyruq qog‘ozini tortib oladilar. «Sen hali yosh bolalarga
mehribonlik qilishni bilmas ekansan-ku, qanday qilib mazlum xalqqa shafqat qilasan.
Senga amaldorlik munosib emas ekan», degandilar. Bu ish Umarning xalqqa nisbatan
shafqatlarining asari bo‘lmay nima axir?!
Hazrati Umarning idora uslublarini qattiqligidan mustabid hukmdor ekanlarda, degan
fikr anglashilmasun. Bil’aks, hazrati Umar nizom va qonun bilan bog‘langan hukmdor
edilar. Ishni o‘z fikrlariga suyanib qilavermasdilar. Kichkina ish bo‘lsa ham butun kibor
asxobni yig‘ib kengashar, agar kattaroq ish bo‘lsa, unda butun xalqni yig‘ar, ularga
maslahat solar va bergan maslahatlariga yurar edilar. Umar butun Islom hukmdorlari
orasida kengashga yurgdnlardan edilar. Xulafoi roshidin ichlarida «Sho‘ro» qoidasiga
og‘ishmay amal qilganlardandurlar. Madinada doimo kengashmoq uchun yonlarida bir
necha kibor asxobni birga tutardilar. Ular Umarga maslahatchilik vazifasini ado etardilar.
Ushbu jihatdan Ali ibni Abu Tolib, Usmon ibni Affon, Abbos ibni Abdumuttalib,
Abdurahmon ibni Avf, Abdulloh ibni Abbos eng yaqin kengashchilaridan edilar. Umar ibni
Hattob aslo o‘z fikrlariga yopishib olgan zot emasdilar. Kim bo‘lmasin, agar to‘g‘ri fikrni
Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin
Do'stlaringiz bilan baham: | 
