19
- davlat investits iyalari;
- xus us iy investits iyalar;
- chet el investits iyalariga bo’ lis h mumkin.
Davlat investits iyalariga - s hu davlatning davlat byudjeti va
mahalliy byudjet s haklidagi mablag’ larning bir qis mini, is hlab
chiqaris hni
qo’ llab-quvvatlas h,
ijtimoiy
va
iqtisodiy
o’s is hni
ta’ minlas h uchun joylas htiris h tus huniladi.
Davlat to monidan mablag’ ajratis h yo’ li bilan, ayni vaqtda b u
is hni xukumat va bos hqaruv organlari investits ion va ss uda
res urs larini byudjetdan mablag’ bilan ta’ minlas h hisobiga a malga
os hiradi. Bozor iqtis odiyoti s haroitlarida davlatning inves tits io n
faoliyatidagi roli asosan fan-texnika taraqqiyotini rag’batlantiris h,
malakali
is hchi
kuchini
yetis htirib
beris h,
is hlab
chiqaris h
infrastrukturas iga mablag’ lar ajratis h s ingari qimmat turadiga n
jarayonlarga davlat sektori byudjetidan yetarli mablag’ beris h bilan
cheklanis hi kerak. Bundan tas hqari, iqtis odiy mustaqillikni ta’ minlas h
va fan-texnika taraqqiyotini tezlas ht iris h, jamoat is hlab chiqaris hi
sohalarini
sog’ lomlas htiris h,
qoloq
tumanlar
ijtimoiy
infrasturkturas ini
industirlas h
xamda
yaxs hilas h
maqsadlarida
iqtis odiyotning ustuvor sohalariga davlat tomonidan ss udalar va
subs idiyalar ko’rinis hida yordam berilis hi mumk in.
Ijro etuvchi organning ihtiyoriy darajas i uchun xa m o’z
faoliyatini moliyalas htiris h uchun ko’p miqdorda pul mablag’ i talab
etiladi. Bu faoliyat maktab, kasalxonalar va turar joylarni quris hda
kapital qo’ yis h bilan bog’ liqdir. Asosan bunday proektlar turli xil
uzoq muddatli qarz majburiyatlari obligats iyalar chiqaris h orqali
moliyalas htiriladi. Pul mablag’ lariga bo’ lgan talabning yana bir
manbas i
bu
davlatning
joriy
xarajatlaridir.
M asalan
s haxar
xokimiyatlari uchun tuplangan maxalliy soliqlar va yi g’ imlar kelib
tus hmas idan oldin joriy xarajatlar uchun pul mablag’ lari kerak bo’ lis hi
20
mumkin. Bunday xolda ular qisqa muddatli obligats iyalar chiqaris h
yordamida moliyalas htiradilar.
Ayrim xollarda ijro etuvchi organ pul taklifini amalga
os hiruvchilar to mo nida qatnas his hi mumkin. Agar viloyatda qandaydir
muddat davomida pul mablag’ i bo’sh turadigan bo’ lsa, u xolda b u
mablag’ ni joriy his obda us hlab turis h o’rniga, xokimiyat bu mablag’ ni
qisqa muddatli instrumentlarga joylab, bu orqali daro mad olis hi
mumkin.
Xus us iy investits iyalar esa – turli xil xus us iy korxona va
tas hkilotlar, fir malar, tadbirkorlar ha mda aholi to monidan biror bir
faoliyatga foyda olis h maqsadida joylas htirgan mablag’ lari kiradi.
Bunda davlat va yuqori vazirligi bo’ lmagan xus us iy yuridik va
jis moniy
s haxs lar,
xo’jalik
uyushmalari,
jamiyatlar,
s hirkatlar
shuningdek jamoat tas hkilotlari va bos hqa yuridik s haxs lar va
jis moniy s haxs lar tomonidan mablag’ lar ajratis h yo’ li bilan amalga
os hiriladi.
Ko’p korxonalar faoliyat turidan qat’iy nazar, o’zini faoliyatini
ta’ minlab turis h uchun ko’p miqdorda mablag’ ga muxtoj bo’ ladi. B u
korxonalarning ham uzoq ha mda qisqa muddatli xarajatlari mavjud.
Korxonalarning qisqa va uzoq muddatli xarajatlarini moliyalas htiris h
uchun korxonalar turli xildagi qarz majburiyatlari va aks iyalarni
muo malaga chiqaradi. Uz navbatida ularda bus h pul mablag’ lari
mavjud bo’ lsa, ular bu mablag’ larni bos hqa faoliyatga yonlatiradi va
bu orqali daro mad oladi.
Jis moniy s haxs lar esa inves tits ion jarayonga turli xil us ulda
mablag’ yetkazib beris hi mumkin, masalan pul mablag’ larini bank
hisob raka mlardida joylas h, obligats iya, aks iya va s ug’ urta polis larin i
sotib olis h, turli xildagi mulkni sotib olis h va xk. Moliyaviy
instrumentlarni tanlas h – muxim masala bo’ lib, u investor uz oldiga
kuyadigan maqsadlariga bog’ liqdir.
21
Chet el (xorijiy) investits iyalar – bu chet eldan kirib kelayotgan
mablag’ lar oqimi hisoblanadi. Inves tits iyaning us hbu turi ha m davlat
va xus us iy turlarini o’z ichiga oladi. Bunda investits iya faoliyat i
davlatlar, yuridik s haxs lar va chet el fuqarolari tomonidan chet e l
investits iyalarini beris h yo’ li orqali amalga os hiriladi.
Mulkka egalik qilis h huquqiga, bekamu-ko’st xo’jalik yuritis h
yoki operativ ravis hda bos hqaris h huquqiga, s huningdek daromalar
manbaiga, jamg’a rmalariga ega bo’ lgan va karzga beriladigan xa mda
jalb etiladigan mablag’ larni olis h huquqidan foydalana oladigan vata n
va chet el fuqarolari, yuridik s haxs lar, s huningdek ajnabiy davlatlar
tomonidan birgalikda investits iyalar ajratis h yo’ li bilan.
Demak,
investits iyalarni
a malga
oshiris hda
investits io n
faoliyatni olib boris h s hakllari xam mulkchilik s hakllariga karab
belgilanadi. Mablag’ larning kays i sohalarga ajratilis hi, xajmlari va
investits iyalar beris hda qatnas his h shartlariga karab investits io n
faoliyatning quyidagi obyektlari tavofut kilinadi:
Xalk xo’jaligining hamma sohalarida yangidan yaratiladigan va
zamonaviy xolga keltiriladigan asos iy fondlar va aylanma mablag’ lar;
fan-texnika maxs ulotlari, aqliy kadriyatlar, akts iyalar, obligats iyala r
va bos hqa qimmatli qog’ozlar, pul ulus hlari, mulkiy huquqlar va
bos hqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
