Microsoft Word Tursunboyev S. O'zbek teatri tarixi. Majmua


KITOB HAQIDA IKKI OG’IZ SO’Z



Download 1,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/324
Sana22.01.2022
Hajmi1,34 Mb.
#398759
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   324
Bog'liq
ozbek teatri tarixi

KITOB HAQIDA IKKI OG’IZ SO’Z 
 
  Yevropacha  usuldagi  o’zbek  teatri  xalqimizning  avloddan-avlodga  o’tib  asrlar 
davomida  sayqallanib,  boyib  borgan  badiiy  qadriyatlari  asosiga  qurildi  va  tez  fursatda 
dunyodagi eng nufuzli teatrlardan biriga aylandi. Bu o’n yillar davomida sahnadan tushmay 
tomoshabinlarning  dil-dilidan  o’rin  olgan  spektakllar,  san’atga  bo’lgan  buyuk  e’tiqodi, 
yuksak  mahorati bilan afsonaga aylangan  aktyorlarga boy teatr. Shunga ko’ra ham  o’zbek 
teatrini  o’rganish  bo’lg’usi  san’at  kishilari  uchun  faqat  bilish,  ma’rifiy  boyish  uchungina 
emas, shu qatori betakror va barqaror ibrat, namunalardan ilhomlanish o’ziga singdirish va 
shu  buyuk  an’analarni  davom  ettirish  uchun  ham  zarurdir.    “O’zbek  teatri  tarixi”  majmua 
qo’llanmasi avalo shu ma’noda e’tiborga loyiqdir. Kamina yagona bir maqsad bilan, ya’ni 
ushbu  qo’llanmada  hozirgi  kunda  topilishi  qiyin  lekin  bo’lg’usi  san’atkorlar  uchun  juda 
zarur  manbalar  jam  bo’lganligini  uqdirib  o’tish  niyati  bilan  qo’lga  qalam  oldim.  Unda 
birgina  jo  bo’lgan  pyesalarni  olaylik:  unda  elikka  yaqin  pyesadan  namunali  parchalar 
berilgan. Bular keyingi 20-30 yil ichida turli nashrlarda chop etilgan pyesalardir. Pyesa esa, 
ma’lumki,  sahna  san’ati  bilan  bog’liq  o’quv  yurtlarida  o’quv  “materiali”  xisoblanadi. 
Lotincha  yozuvda  pyesalar  chop  etilayotgan  yo’q.  institutlarga  o’quvchilar  yoppasiga 
lotincha  yozuv  ta’limi  bilan  kelmoqdalar.  Shu  holatning  o’zi  o’quv  jarayoni  uchun 
qo’llanmaning naqadar zarurligini ko’rsatib turibdi.  
  Qo’llanmada  teatr  san’atining  adabiy  asar,  sahna  ijodi,  teatr  tanqidchiligidan  iborat 
uch  tarkibiy  qismi  o’rin  olgan.  Qo’llanmada  dramaturg  shaxsi  bog’lovchilik  o’rniga  ega: 
dramaturgning  ijodiga  tafsil,  pyesalarning  sahnaviy  tarixi,  rejissyor  va  ijrochilari  haqida 
ma’lumotlar berilib, so’ng eng yirik pyesasidan parcha, u haqda san’atkorlar esdaliklari va 
matbuot sharxlari ilova qilinadi. 
Qo’llanma orqali o’zbek dramaturgiyasining eng sara asarlari bilan tanishish mumkin. 
Unda F. Fitrat, Cho’lpon, H. Hakimzoda, M. Shayxzoda, A. Qahhor, O’. Umarbekov kabi 
dramaturglarning dramatik asarlari qatori Xurshidning “Farhod va Shirin”, S. Abdullaning 
“Tohir  va Zuhra”, K.Yashinning “Nurxon” kabi  musiqali dramalaridan parchalar berilgan, 
o’zbek  teatri  ko’p  janrli  teatr,  u  ijrochilikda  ham  turlicha  iste’dodlar  teatri  bo’lib 
kelganligiga guvoh bo’lish mumkin. 
Qo’llanmadan sahnada muvaffaqiyat qozonsa-da, lekin chop etilmagan ancha-muncha 
pyesa ham o’rin olgan. Masalan, Gulom Zafariyning “Halima” pyesasi birinchi marta ushbu 
kitobda  to’laligicha  chop  etilganligi  juda  o’rinli  bo’lgan.  Sababi  o’quvchi  shu  matn  bilan 
tanishib  bu  birinchi  ko’p  pardali  o’zbek  musiqali  dramasi  1920-30  yillari  ko’plab  yuqori 
ovozli  aktyorlar  ijodida  alohida  o’rin  tutganligi  va  sahnada  katta  shuhrat  topganligi 
sabablarini  anglay  boshlaydilar.  Keyingi  yillarda  yaratilib  teatrimiz  repertuaridan 
mustahkam o’rin olgan lekin chop etilmagan E. Hushvaqtovning “Chimildiq”,  U.Azimning 
“Kunduzsiz  kechalar”,  O.  Yoqubovning  “Bir  koshona  sirlari”,  H.  Rasulning  “Piri  koinot” 
asarlaridan parchalar berilganligi ham maqsadga muvofiq bo’lgan. 
San’atkorlarimizning  dil-dilidan  o’rin  olgan  hayajonli  esdaliklari  san’at  bo’stoniga 
endi qadam qo’ygan yoshlar uchun bebaho saboq bo’lmog’i mumkin. Sahnamizning ulkan 
san’atkori  Sora  Eshonto’rayeva  Jamila  rolini  o’ynar  ekan,  “Menga  uning  toza  qalbi,  chin 
muhabbati yoqardi. Va men uning bu xislatlarini  xuddi o’zimnikiday ifoda etishga harakat 


qilardim” deb eslaydi. San’atkor chorak asrga yaqin  muddat davomida shu rolda besh yuz 
marta  sahnaga  chiqqan  va  har  safar  spektakldan  keyin  ancha  vaqtgacha  o’ziga  kelolmay 
“yig’lab-yig’lab”  “ho’ng  bo’lishi”ni  aytadi.  Boshqa  buyuk  san’atkorimiz  Lufixonim 
Sarimsoqova  sahnaga  chiqish  oldida  bolasi  qazo  qilib  qolganligini  eshitsa-da,  bu  shum 
habarni hech kimga aytmay “Halima”dagi Ona timsolida “marsiya aytib faryod urayotgani” 
va  hammani  hayratga  solgani  haqida  xotirlaydi.  Qalbdan  otilib  chiqqan  bunday  ijodiy 
kechinma  va  fidoyilik  tuyg’ulari  san’atga  endigina  qadam  qo’ygan  yosh  san’atkorlarni 
befarq qoldirmaydi, shubhasiz. 
  San’atkorlar  ijodiy  hayotidan  olingan  lavhalarning  e’tiborliligi  shundaki,  ularda 
ijodning  zavqli  va  mashaqqatli  jarayoni  ustida  so’z  boradiki,  bu  bo’lg’usi  san’atkorlar 
uchun professional ko’nikma ma’nosida qimmatlidir. Masalan: Zaynab Sadriyevadek ulkan 
san’atkor  “Boy  ila  Xizmatchi”dagi  Poshshoyim  roli  ustida  ish  boshlaganda  o’zidan 
tajribaliroq Holida Xo’jayeva (Xonzoda)ning rolga kirishib ketganidan hangu-mang bo’lib 
“holatga kirolmay rosa qiynalgani” haqida yozadi. Olim Xo’jayev Hamlet, Alisher Navoiy, 
Komilov (“Imon”) rollari xususida so’z ocharkan bizning aktyorlarimiz o’z rolida yuksak, 
tafakkur sohibi sifatida ko’rinishi lozimligini uqtiradi. 
  Poeziya va nasr olamidan drmaturgiyaga kelib, shu sohaning chinakam sohibi bo’lib 
qolish  har  kimga  ham  nasib etavermaydi.  “Chet”dan kelgan qalamkashning teatr “kishi”si 
bo’lib  qolishining  siri  bir  qator  rejissyor  va  aktyorlarning  xotiralarida  ochilgan:  bu  teatr, 
aktyor  va  rejissyorlar  bilan  aloqani  uzmaslikdir.  Mannon  Uyg’urning  Fitrat,  Qudrat 
Xo’jayevning Abdulla Qahhor, Maqsud Shayxzoda, Razzoq Hamroyevning Komil Yashin, 
Hamid G’ulom,  Zikir Muhammadjonovning Odil Yoqubov, Rustam  Hamidovning O’lmas 
Umarbekov  haqidagi  xotira,  fikr-mulohazalarida  bu  dramaturglarning  teatr  bilan  doimiy 
ijodiy hamkorligi keng ochilganki, bu bo’lg’usi dramaturglar uchun saboq bo’lishi mumkin. 
  Qo’llanmadan M.Rahmonov, T. Tursunov, M. Qodirov, T. Islomov, T. Bayandiyev, 
M. To’laxo’jayeva, S. Ahmedov singari teatrshunos olimlar qatori Y. Mirzo, B. Qosimov, 
S.  Mamajonov,  N.  Karimov  singari  journalist  va  adabiyotshunos  olimlarning  maqola  va 
taqrizlaridan  tahliliy  lavhalar  o’rin  olganki,  bular  teatrimiz  rivoji  manzarasini  keng  tarzda 
ifoda etib beradi. Ozod Sharafiddinovning A. Qahhorning “Tobutdan tovush” asari haqidagi 
“G’azabli  qah-qaha”  mashhur  maqolasini  o’rin  olishi  kishi  e’tiborini  tortmay  iloji  yo’q. 
sababi  bu  kabi  maqola  va  tanqidiy  taqrizlar  teatr  tanqidchiligi  sohasida  sog’lom  ijodiy 
muhit uchun kurash olib borganiligidan dalolat beradi. 
S.  Tursunboyevning  ushbu  qo’llanmasining  birinchi  nushasi  2005  yili  chop  etilib 
kollejlar  tomonidan  zarur  o’quv  qo’kllanmasi  tarzida  qabul  qilindi.  Hozirgisi  shu 
qo’llanmaning  tubdan  qayta  ko’rib  chiqilgan  nushasi  bo’lib,  sahna  ijodi  va  dramaturgiya 
bilan  bog’liq  ko’plab  yangi  o’zbek  dramaturgiyasi  va  teatr  tanqidchiligining  eng  sara 
namunalari  jamlangan  mazkur  qo’llanma  bo’lg’usi  san’at  mutaxasislari  qatori  filologlar, 
jurnalistlar uchun ham zarur manba bo’lib xizmat qilishi mumkin  manbalar bilan boyitildi. 
M.Uyg’ur nomidagi Toshkent  
Davlat san’at instituti “San’atshunoslik” 
 kafedrasi mudiri,  O’zbekistonda xizmat  
ko’rsatgan yoshlar murabbiysi, professor 

Download 1,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   324




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish