|
U
≈
2
•
E
bo’ladi.
(1-18)
Lekin transformator salt ishlab turganda (ya'ni I
2
= 0 bo’lganda),
2
•
U
ning qiymati
2
•
E
ga teng bo’ladi, ya'ni
2
•
U
=
2
•
E
.
Yuqoridagi muloxazalar asosida transformatorning transformatsiya koeffitsientini
birlamchi va ikkilamchi kuchlanishlar nisbati bilan xam aniqlash mumkin, ya'ni
K=
2
1
2
1
2
1
U
U
w
w
E
E
≈
=
Nagruzka bilan ishlab turgan transformatorda asosiy magnit oqimi yig'indi
magnitlovchi kuch, ya'ni I
1
w
1
+I
2
w
2
tomonidan xosil qilinadi va birlamchi xamda
ikkilamchi cho’lg’amlarda asosiy va sochilma EYUK lar xosil bo’ladi. Lekin
transformatorga ulangan nagruzka qiymati doimo o’zgarib turadi. Ekspluatatsiya
davomida transformatorning nagruzkasi nominal qiymatdan oshib ketmasligi lozim.
Transformatorning birlamchi va ikkilamchi cho’lg’ami magnitlovchi kuchlarining
o’zaro bog'lanishi ancha murakkab. Magnitlovchi kuchlarning o’zaro bog'lanishini
keyinroq tushuntiramiz. Qisqa qilib aytganda, transformatorning ikkilamchi cho’lg’ami
toki I
2
ning xar qanday o’zgarishi, mos xolda uning birlamchi cho’lg’ami toki I
1
ning
o’zgarishiga sabab bo’ladi. Po’lat o’zakda xosil bo’ladi-gan asosiy magnit oqimining
qiymati ikkilamchi cho’lg’amga ulanadigan nagruzka qiymatiga qarab juda oz (7...8%)
o’zgarishi transformatorga xos xususiyatdir. Demak, transformatorning magnit oqimi
salt ishlash xolatidan nagruzkasi nominal qiymatgacha o’zgarganda deyarli o’zgarmas
ekan.
4.
Transformatorning keltirilgan oki,kuchlanishi va parametrlari
Transformatorlarda umumiy xolda w
1
≠w
2
, E
1
≠E
2
, I
1
≠I
2
. Birlamchi va ikkilamchi
cho’lg’amlarda tok kuchi va kuchlanishlar xar xil bo’lgani uchun cho’lg’amlar
parametrlari xam, ya'ni ularning aktiv va induktiv qarshiliklari xam mos xolda xar xil
bo’ladi. Bu farq transformatsiyalash koeffitsienti katta bo’lgan transformatorlarda
ayniqsa katta bo’ladi. Bu esa transformatorning turli sharoitlarda ishlashini tadqiq
qilishni va xisoblashni hamda ular uchun vektor diagramma qurishni qiyinlashtiradi.
CHunki, birlamchi cho’lg’amga tegishli kattaliklar vektori uzunligi bo’yicha ikkilamchi
cho’lg’amning shunday katgaliklari vektoridan ancha farq qiladi va diagramma qurishni
qiyinlashtiradi. Bu qiyinchilikdan qutulish uchun ikkilamchi cho’lg’am EYUK,
kuchlanishi, toki va xamma parametrlari birlamchi cho’lg’am o’ramlari soniga
keltiriladi. Keltirilgan transformatorda o’ramlar soni w
2
bo’lgan ikkilamchi cho’lg’am,
o’ramlar soni w
1
bo’lgan xayoliy cho’lg’am bilan almashtiriladi. Ikkilamchi cho’lg’am
EYUK, kuchlanishi, toki va qarshiliklari quyida keltirilgan formulalar yordamida
birlamchi cho’lg’am o’ramlari soniga keltiriladi. Keltirish xisoblashlari shunday olib
borilishi lozimki, ikkilamchi cho’lg’amda keltirishdan oldin va keltirishdan keyin
quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
1) keltirilgan va keltirilmagan ikkilamchi cho’lg’am magnitlovchi kuchlari
teng bo’lishi lozim, ya'ni
2
w
2
= ’
2
w
1
;
2) cho’lg’amlar quvvati va isrof bo’ladigan quvvat teng bo’lishi kerak, ya'ni:
P
2
=P’
2
; ∆p
э2
= ∆p’
э2
3) keltirilgan va keltirilmagan ikkilamchi cho’lg’am toki va kuchlanishi
orasidagi siljish burchagi o’zgarmas qolishi lozim, ya'ni <φ=<φ
1
.
Ikkilamchi cho’lg’am parametrlarini birlamchi cho’lg’am o’ramlari soniga
keltirish yo’li bilan transformatsiyalash koeffitsienti K=
bo’lgan xaqiqiy
transformator o’rnida transformatsiyalash koeffitsienti K=
=1 bo’lgan xayoliy
transformator olinadi. Bunday transformator keltirilgan transformator deyiladi (19-
rasm). Odatda, sanoat korxonalari podstantsiyalarida kuchlanishni pasaytiruvchi
transformatorlar o’rnatiladi. Ularning birlamchi kuchlanishlari ko’pincha
1
=10000V
va ikkilamchi kuchlanishlari
2
=400V bo’ladi. Bunday transformator uchun vektor
diagramma qurishda kuchlanish masshtabi tanlanadi. Agar 1 sm = 400 V deb olinsa,
birlamchi kuchlanish vektorining uzunligi 25 sm, ikkilamchi kuchlanish vektorining
uzunligi 1 sm bo’ladi. Bunday vektorlarni chizib transformatorning boshqa
parmetrlarini analiz qilish ancha noqulay. SHuning uchun ikkilamchi cho’lg’amga
tegishli kattaliklar birlamchi cho’lg’am o’ramlar soniga keltiriladi. Keltirilgan
kattaliklar (') bilan ifodalanadi. Masalan: E'
2
, U’
2
, I’
2
, R’
2
, x'
2
, z’
2
va xokazo. Endi
keltirish formulalari bilan tanishamiz. Yuqorida aytib o’tganimizdek, ikkilamchi
cho’lg’amga tegishli kattaliklarni birlamchi cho’lg’am o’ramlari soniga keltirish
transformatorning energetika balansiga ta'sir qilmasligi kerak, ya'ni xaqiqiy
transformatorning ikkilamchi cho’lg’ami quvvati U'
2
I'
2
ga teng bo’lishi lozim, ya'ni:
U
2
I
2
= U'
2
I'
2
. (1-27)
Birlamchi cho’lg’am o’ramlari soniga keltirilgan ikkilamchi cho’lg’am toki
ma'lum:
I’
2
=I
2
.
Bu ifodani (1-27) ga qo’yib, birlamchi cho’lg’am o’ramlari soniga keltirilgan
ikkilamchi cho’lg’am kuchlanishini aniqlaymiz:
U’
2
=
YOki
U’
2
=U
2
K=U
1
(1-28)
19- rasm. Ikkilamchi cho’lg’am kattaliklarini birlamchi cho’lg’am o’ramlari
soniga keltirish sxemalari:
a - magnitlovchi zanjir qarshiliklari aniqlanmagan transformatorning ekvivalent
sxemasi, b - ikkilamchi cho’lg’am zanjiri qarshiliklari birlamchi cho’lg’am o’ramlari
soniga keltirilgan transformator
Shunga o’xshash:
E'
2
=E
2
= E
2
K= E
1
(1-29)
Birlamchi cho’lg’amning keltirilgan qarshiligi, qarshilikdan tok o’tganda isrof
bo’ladigan quvvatlar tengligi shartidan aniqlanadi, ya'ni:
I
2
2
=I
12
2
R
1
2
Bundan ikkilamchi cho’lg’amning keltirilgan aktiv qarshiligi:
Demak,
R
1
2
=R
2
K
2
(1-30)
Xuddi shuningdek, ikilamchi cho’lg’amning keltirilgan induktiv qarshiligi:
X
1
2
=x
2
=x
2
K
2
(1-31)
Ikkilamchi cho’lg’amning keltirilgan to’la qarshiligi:
Z
1
2
=z
2
K
2
(1-32)
Transformatorning ikkilamchi cho’lg’ami qismalariga ulangan iste'molchining
keltirilgan qarshiligi:
Z
1
H
=z
H
=z
H
K
2
. (1-33)
Amalda tok, kuchlanish va qarshiliklarning keltirilgan qiymatlarini bilib, qayta
xisoblash yo’li bilan, ularning xaqiqiy qiymatlarini aniqlash yoki xaqiqiy qiymatlarini
bilib, keltirilgan qiymatlarini aniqlash mumkin bo’ladi.
Ikkilamchi cho’lg’am kuchlanishi, toki va qarshiliklari birlamchi cho’lg’am
o’ramlari soniga keltirilgan transformatorning EYUK lari va toklari tenglamasini
quyidagicha yozish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
