Microsoft Word texnik tizimlarni boshqarish fanidan

 
3.Ijtimoiy muammolarni ishlab chiqarish usullari. 
Korxona,  shahar,  xudud,  mintaka  butun  bir  jamiyatning  barcha  pogonalarida 
o’zaro  bog’lik  ijtimoiy  rejalashtirish  tizimini  ta’minlashdek  muhim  masala 
mutaxasislar  oldida  turibdi.  SHu  bilan  birga  korxona  jamoalarining  ijtimoiy 
maqsadlarining  o’zini  va  rivojlantirish  vositalarini  avvalo  har  xil  tushinishlar  bilan 
bog’lik  bo’lgan  kiyinchiliklar  ham  bor.  Maxsus  manbalardagi  ushbu  masalalar 
bo’yicha  keltirilgan  baholardan  ma’lumki,  bozor  munosabati  sharoitida  korxona 
jamoalarining rivojlanish jarayonlari va tuzilishi, moxiyati va vazifalari bilan bog’lik 
bir  qator  muammolarni  chuqur  nazariy  ishlab  chiqish  talab  etiladi.  Iqtisodiy  va 
ijtimoiy-iqtisodiy ob’uktlar (korxona, korxona bo’linmalari va bo’limoari, hodimlari, 
jamoaning  ijtimoiy  rivojlanish  rejasining  ko’rsatkichlari,  har  xil  chora-tadbirlar  va 
boshqalar),  ya’ni  mavjudotlar,  faoliyat  mavzulari  hamda  jarayonlarni  boshqarish 
muammolarining  ishlanmalari,  matematik,  kibernetik  usullarning  tizimli  tahili  va 
andozalashlarda  iqtisodchi,  jamiyatshunos,  ruxiyatshunos  (psixolog)  mutaxassislar 
bilan  birga  muhandislar  va  matematiklar  ham  faolrok  katnashmokdalar.  Ijtimoiy-
iqtisodiy  tizimlar-deb  yozadi  akademik  V.  A.  Tropeznikov,  bu  to’tash  berk  tizim 
javob  kaytarishli  (teskari  aloqali)  bo’lib,  unda  harakatchan  jarayon  oqib  o’tadi  va 
shuning  uchun  bunday  tizimlar,  texnik  tizimlarda  bo’lgani  kabi,  deyarli  boshqarish 
qonuniga 
bo’ysunadi. 
Bunda 
ijtimoiy-iqtisodiy 
ob’ektlarni 
boshqarish 

---

 
68
xususiyatlarining  mazmuni  tan olinadi  va  bu  xususiyatni  hisobga  oluvchi  matematik 
usullar  va  andozalashlar  ishlab  chiqiladi.  Masalan,  faol  tizim  hisoblangan 
tashkilotning  xususiyatlari,  maqsadga  yunaltira  oladigan  harakatlarni  tanlash 
kobiliyatiga  ega  bo’lgan,  ya’ni  ularning  Oqibatlarini  hisobga  oladigan  harakatni 
tanlash  kobilyatiga  ega  bo’lgan,  ya’ni  ularning  Oqibatlarini  hisobga  oladigan 
harakatni tanlashga ma’lum asos solingan. Yechim qabul qilishning qator jarayonlari 
bunyod qilish va matematik andozalash usullari ishlab chiqilmokda va eksperimental 
sinovlvrdan o’tmokda. 
 Ijtimoiy-iqtisodiy  tadkikotlarning  asosiy  masalalaridan  biri  chora  tadbirlar 
(belgilar)ning  muhimligini  aniq  hisoblab  chiqishdir.  Solishtiriladigan  ob’ektlarning 
konikishlaridan,  menat  unumdorligidan,  Mehnat  ne’matlarining  harakatidan  va 
boshqa  ijtimoiy-iqtisodiy  ko’rsatkichlarga  bog’lik  bo’lgan  muhim  o’lchashlarni 
hisoblab  chiqish  benixoya  katta  ahamiyatga  ega.  Amaliy  masalalarda  axborotli 
belgilarning  salmogini  aniqlash  quyidagi  tartibda  bo’lishi  mumkin.  Aytaylik, 
obektlarning yigindisi: 
S
j
=(X
1j,
X
2j
,…X
nj
)j=1,2,…n. 
Bunda S
j
-aniqlash ob’ekti 
            j-ob’ektlar tartibi 
            X
ij
-ob’ektning belgilari 
            i-belgilarning tartibi.   
Bularning P(X
1
), P(X
2
), …..P(X
n
) axborotli belgilar miqdori (qiymat) olinadi. 
R(X
n
)  qiymatidan  foydalanib,  yangi  tushuncha  kiritiladi  va  axborotli  ogirlikning 
miqdorini  yoki  karalayotgan  ob’ektlarning  yigindisida  alohida  chora-tadbirlarning 
muhimligi bo’yicha topiladi: 
 
 
ij
n
i
j
j
S







1
 
 
Bunda  Xi-Sj-  qatoridagi  Xi  ning  i  belgisini  qiymati    J(Sj)    j=1,2,….m  dan 
olingan  qiymat  asosida  ob’ektlarning  belgilarini  qiymatiga  karab  saflash  mumkin, 
Oqibatda  ob’ektlarni  guruhlarga  ajratish  imkoni  paydo  bo’ladi,  ularni  har  xil 
ob’ektlarga  ajratib,  natijada  karalayotgan  ob’ektlarni  tavsiflashga  erishiladi. 

---

 
69
Misolimizda  ob’ekt  sifatida  hodimlar  korxonaning  bo’linmalari  va  bo’linmalari  reja 
ko’rsatkichlari,  chora-tadbirlari  va  shunga  o’xshashlar  qabul  qilinadi.  Xozirgi  kunda 
korxona  jamoalarining  ijtimoiy  muammolarini  tadkikot  asoslari  har  tamonlama 
majmui  va  tizimli  bo’lishiga  extiyoj  oshib  bormokda.  Ma’lumki,  ushbu 
tadkikotlarning-ularning  chuqurligi,  to’laqonliligi  va  miqiyosi-korxonalardagi 
ijtimoiy  rejalashtirishning  nazariyasi  va  amaliyoti  kelajakdagi  taraqqiyot  darajasiga 
deyarli bog’liq bo’ladi. 
Iqtisodiy  rejalashtirish  nazariyasi  muayyan  rejalash  davrida  iqtisodiy 
rivojlanishning 
ko’rsatkichlarini 
o’z 
fanining 
ta’limoti 
uslublari, 
usullari 
ishlanmasida ko’rsatilganidek hisoblab chiqiladi, ijtimoiy rejalashtirish nazariyasi esa 
o’z  predmetida  avvalo  barcha  ta’limot,  uslub  va  usullar  ishlanmasida  muayyan 
ob’ektlarning  taraqqiyot  ko’rsatkichlarining  ishlanmasiga  ega.  Korxonaning 
rivojlanish  davrida  ijtimoiy  rejalashtirishning  bosh  maqsadi  majmui  ko’rinishida 
ishtirok etadi. 
Bu  majmuidan  maqsad  har  bir  korxonada  uning  texnik  kurollanganligiga  va 
muayyan iqtisodiy va ijtimoiy muammolarning mavjudligiga bog’lik.