|
3.Xulosa.
Tayor mahsulotni sotish va xisobga olish ishlab chiqariahning eng dolzarb vazifalaridan biri. Xozirgi zamonlagi iqtisodiy krizis eng avvalo ishlab chiqarishga ta’sir ko’rsatadi va tayyor mahsulitni hisobga olishda qiyinchiliklar tug’diradi.
Tayyor mahsulot deb, barcha ishlov operatsiyalaridan o`tib, Tayyor xolga keltirilgan, belgilangan davlat standarti yeki texnik talablarga javob beradigan, korxona texnik nazorati xodimlari tomonidan qabul qilingan mahsulotga aytiladi. Uning tarkibiga buyurtmachi korxonalar uchun bajarilgan ish, xizmatlar hamda ushbu korxonaga qarashli ishlab chiqarishdan tashqari xo`jaliklar uchun bajarilgan ish va xizmatlar kiritiladi.
Korxona mahsulotni isteg`molchilar bilan tuzilgan shartnomalar, reja topshiriqlari asosida bozor talablarini o`rganish kabi masalalarga katta eg`tibor bergan xolda ishlab chiqaradi. Xozirgi sharoitda samaradorligi yuqori bo`lgan korxonalarning xo`jalik faoliyatini maqsadga muvofiq deb xisoblanadi. Ularda mahsulot sotish muhim iqtisodiy ko`rsatkich hisoblanadi. Materialning har bir turini tayerlash, xaqikiy tannarxini hisoblash ko`p mexrat va vaqt talab qiladi. Shuning uchun ham ko`pchilik xollarda moddiy boyliklar joriy hisobda-o`rtacha sotib olinish baxosi, reja tannarxi bo`yicha va boshqa baxolarda baxolanadi. Materiallarning xaqikiy tannarxi bilan o`rtacha sotib olinish baxosi yoki reja tannarxi o`rtasidagi farq ularning guruhlari bo`yicha aloxida analitik schyotlarda hisobga olinadi. Amaliyotda kompg`yuterlarning keng qo`llanilishi material zaxiralari har bir turining xaqiqiy tannarxini hisoblash imkoniyatini yaratadiTayyor mahsulot deb, barcha ishlov operatsiyalaridan o`tib, Tayyor xolga keltirilgan, belgilangan davlat standarti yeki texnik talablarga javob beradigan, korxona texnik nazorati xodimlari tomonidan qabul qilingan mahsulotga aytiladi. Uning tarkibiga buyurtmachi korxonalar uchun bajarilgan ish, xizmatlar hamda ushbu korxonaga qarashli ishlab chiqarishdan tashqari xo`jaliklar uchun bajarilgan ish va xizmatlar kiritiladi.
Mahsulotni sotish sanoat korxonalari mablag`larining aylanishida oxirgi bosqich hisoblanadi. Sotish uchun mo`ljallangan mahsulot tovar mahsuloti deb nomlanadi. Korxona faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri tovar mahsulotini sotishdir. Tovar mahsuloti tarkibiga sotish uchun mo`ljallangan Tayyor mahsulotlar, yarim Tayyor mollar, buyurtmachi korxona va muassasalar uchun bajaril-gan sanoat harakteriga ega bo`lgan ishlar kiradi.
Korxona mablag`arining aylanish jarayoni mahsulot sotilishi bilan tugallanadi. Yuqorida ko`rsatib o`tilgandek, korxona faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri bu tovar mahsulotining sotilish ko`rsatkichidir. Hisobot oyda mahsulot sotilishi bilan bog`liq, operatsiyalar bo`yicha sotilgan mahsulot turlarining soni, mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi va
sotilgan olingan moliyaviy natijani aniqlash buxgalteriya uchyotining muhim vazifasi xisoblanadi.
Respublika Oliy Majlisining 1997 yil 24 apreldagi sessiyasida tasdiqdlangan va 1998 yil 1 yanvardan boshlab amalda qo`llash uchun tavsiya etilgan O`zbekiston Respublikasi Soliq, kodeksining 10- moddasiga va O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Soliq kumitasining 1998 yil 4 yanvardagi 1998 yilda korxona va tashkilotlarni soliqka tortish tartibida o`zgartirishlar kiritish to`g`risidagi xatiga binoan ham yuridik shaxslar daromadlaridan oliyadigan soliq hisoblash usuliga ko`ra amalga oshiriladi. Bunga ko`ra korxona va muassasalar jo`natilgan mahsulot, bajarilganish va xizmatlar yuzasidan, ushbu mahsulot, ish va xizmatlar qiymatini to`langan vaqti hamda xaqiqatan pul kelib tushishidan kathiy nazar, jo`natilgan mahsulot, ish va xizmatlar qiymatidan davlat byudjetiga soliq hisoblashlari va uni buxgalteriya uchyotida o`sha hisobot davrida aks ettirishlari lozim. Demak, yuqorida aytilganlar asosida shunday xulosa chiqarish mumkinki, xozirgi xo`jalik yuritish sharoitida, 1998 yil 1 yanvardan boshlab korxona va muassasalarda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar pulning qachon kelib tushishidan katoiy nazar ular haridor korxonalarga jo`natilgan vaqtdan boshlab realizatsiya qilingan deb hisoblanadi. Mahsulot (ish, xizma) sotish shu nom bilan ataluvchi 46-schetda hisobga olinadi.
O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq, ko`mitasi 1997 yil 5 dekabrda «Ishlab chiqariladigan va sotiladigan tovarlar (ish, xizmat) bo`yicha qo`shilgan qiymat solig`ini hisoblash va to`lash tartibi to`g`risida» yo`riqnomani ishlab chiqdi va 1998 yil 1 yanvardan amalda qo`llash uchun tavsiya etdi. Mazkur yo`riqnomada umumiy qoidalar, soliq to`lovchilar, soliqqa tortish oboektlari, soliqda tortish oborotlarini aniqlash, soliqka tortish oborotlarini korrektirovka qilish, soliq imtiyezlari hamda stavkalari, byudjetga to`lanishi kerak bo`lgan qo`shilgan qiymat solig`i summasini aniqlash tartibi, schet-faktura, soliqlari to`lash muddati va xokazolarni taqdim qilish, soliq to`lovchilarning masouliyati, soliq idoralarining nazorati batafsil bayen qilinadi. yo`riqnoma, O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksiga muvofiq O`zbekiston xududida tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi yuridik shaxslar qo`shilgan qiymat solig`i to`lovchilari bo`lib hisoblanadi.
Korxona mablag`arining aylanish jarayoni mahsulot sotilishi bilan tugallanadi. Yuqorida ko`rsatib o`tilgandek, korxona faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri bu tovar mahsulotining sotilish ko`rsatkichidir. Hisobot oyda mahsulot sotilishi bilan bog`liq, operatsiyalar bo`yicha sotilgan mahsulot turlarining soni, mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi va sotilgan olingan moliyaviy natijani aniqlash buxgalteriya uchyotining muhim vazifasi xisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
