Microsoft Word Saniyazova doc

Iynelik 
- aw toqi’ytug’i’n qural. 
Duzaq 
- aw ma’nisinde. 
Pa’shek -
aw toqi’ytug’i’n jip.
Du’zbel - 
bali’qti’ duzlag’anda qollani’latug’i’n qural.
Parsi’ tilinen kirgen ”
dombaq”, ”dombi’q
” so’zi na’rete toqi’ytug’i’n 
juwan jiptin’ tu’rin an’lati’w ushi’n jumsalg’an 
Moynaq bali’qshi’lari’ buni’ ”dombaq” jip dep atasa, jin’ishkesi 
”pa’wa’dek” deydi. Qaraqalpaq tilinin’ Taxtako’pir so’yleminde de usi’lay 
ataladi’
2
.
Maqam 
- da’reje, xi’zmet worni’,u’lken ma’rtebeli boli’w: 
Shunday maqamg’a yetken . Bul so’z arab tilinde takat: 
a) Wori’n, ma’kan, tuwg’an jer
b) ha’mel 
v) hu’kimet 
g) muzi’kali’q ton degen ma’nilerde jumsalg’an. A’debiy tilde muqam-
nama, ha’r tu’rli saz ma’nilerinde ushi’rasadi’. Degen menen, arab tilindegi 
ma’nileri qubla dialektte tarayg’an.
Biz parsi’ tilindegi ma’nisin analizley woti’ri’p, ”da’reje” so’zi 
bali’qshi’lar arasi’nda jiyi qollani’ladi’. 
Mi’sali’
: Bali’qshi’ni’n’ xani’
- bali’qshi’lardi’n’ basshi’si’ degen 
ma’nini an’latatug’i’n so’z. Wol bali’qti’ qaysi’ jerde bar yekenligin bilip, 
aytqan jerine aw salsa, sol jerden bali’q shi’g’adi’. Tiykari’nan, ko’ldin’ si’ri’n 
biletug’i’n qa’nige adamdi’ maqamg’a iye adam dep te ju’ritiledi. 
Parsi’ tili elementleri qubla dialekt leksikasi’nda da ushi’raydi’. 
To’mende parsi’ tilinen tilimizge awi’sqan so’zlerdin’ geyparalari’n keltiremiz: 
Wolar ilimiy, siyasiy, ja’miyetlik, u’y buyi’mlari’ atamalari’, bali’qshi’li’q 
ka’sibine baylani’sli’ tu’siniklerdi an’lati’w ushi’n kirip kelgen. Ma’selen: 

---

40
Ma’ga’s-ma’ges
so’zi ko’binese miynetti su’ymeytug’i’n is jaqpas 
jalqawlarg’a qarata ayti’ladi’.
Qarap jatsan’ ku’ni-tu’ni, 
Miysiz ma’ges bolasan’ (Qi’rq qi’z). 
Parsi’ tilinde ma’ga’s –biykar ju’riw, shi’bi’n uslaw ma’nisinde 
ayti’lg’an. Bul so’z bali’qshi’lar tilinde jiyi ushi’rasadi’. Sebebi, qaraqalpaq 
a’zelden bali’qshi’li’q penen shug’i’llang’an, ku’neltken. Soni’n’ ushi’n da 
basli’ tag’ami’ bali’qtan islenetug’i’n awqatlar bolg’an. Bali’q sorpa, qarma, 
bali’q quwi’rdaq xali’qti’n’ ku’ndelikli awqatlari’nan yesaplanadi’. Xali’q 
arasi’nda isherge, jerge hesh na’rse tappay woti’rg’an u’ylerdin’ yerkeklerin 
”ma’ges” dep atag’an. Sebebi, suwdin’ boyi’nda jasap bir ka’sip penen 
shug’i’llanbay u’yinde biykar jatqan adamlardi’ tu’sinip te, aqlap ta bolmag’an. 
Bul so’zdi da’stanlarda da ko’plep ushi’ratami’z.
Arab tilinen kirgen so’zlerge qarag’anda parsi’, ta’jik tillerinen kirgen 
so’zler leksikami’zdan, ha’tteki so’zlik so’zlik fondi’mi’zdan wori’n ali’p ju’da’ 
sin’isip ketken.