18
Xom-ashyo va materiallar moddiy balansi
1.G=m
0*
k
(qaytar+qaytmas)
Bu yerda:
G-bitta yoki bir kg maxsulot nominal massasi;
m
0
-1ta tayyor maxsulot massasi;
k-qaytar va qaytmas jarayonlar koeffitsienti
2.Jarayonlar foizini topamiz
№ Jarayon nomi
Qaytar
Qaytmas
1
Tashish va transport
-
0.005%
2
Xom asyoni quritish
-
0.05%
3
Aralashtirish
0.3%
0.3%
4
Valslash
0.4%
0.2%
5
Texnologik
rejimni
to’g’rilash
5%
0.2%
6
Kley tayyorlash
0.5%
3%
7
Qadoqlash
-
0.5%
8
Jami
6.2%
4.255%
3.K=k
qaytar
+k
qaytmas
=6.2+4.255=10.455
Demak yo’qotishlar miqdori 10.455% ekan
19
4.Yillik umumiy sarf.
Avval 1kg uchun nominal yo’qotish qiymatini topamiz
10.455%*1000g=1104.5g
G
0
=G*Q=1104.55*650t=717.9575t.
Retsep tuzamiz.
№
Maxsulot nomi
Massa kg
100%
Tonna
1
Butadien kauchik
100
32.42
232.46
2
S-Oltingugurt
2
0.648
4.652
3
ZnO-belila
0.55
0.1783
1.28
4
Tiazol
0.4
0.1296
0.93
5
Benzin
200
64.84
465.52
6
Moy DPF
5
1.621
11.63
7
Neazon
0.5
0.162
1.163
8
Jami
308.45
100
717.9575
5.Qaytar va qaytmas jarayonlardagi yo’qotishlarni hisoblab
topamiz.
K
1
=G
0
*K
qaytar
=717.957*0.062=4.45
K
2
=G
0
*K
qaytmas
=717.957*0.04255=3.05
20
K
1
+K
2
=4.45+3.05=7.5
Yo’qotishlar qiymatini tekshiramiz
10.455%----------x x=
100
455
.
10
*
957
.
717
=7.5t
100%------------717.957t
Demak ,yo’qotishlar qiymati teng ekan
6.Har bir jarayondagi yoqotishlarni topami
1.Tashish
100%---------7.5 x=
100
005
.
0
*
5
.
7
=0.00358t qaytmas
0.005---------x
2.Quritish
100%--------7.5
x=
100
05
.
0
*
5
.
7
=0.0358t qaytmas
0.05--------x
3.Aralashtirish
100%-------7.5
x=
100
3
.
0
*
5
.
7
=0.0225t qaytar
0.3%-------x
100%-------7.5
x=
100
3
.
0
*
5
.
7
=0.0225t qaytmas
0.3%-------x
21
4.Valslash
100%-------7.5
x=
100
4
.
0
*
5
.
7
=0.029t qaytar
0.4%-------x
100%-------7.5
x=
100
2
.
0
*
5
.
7
=0.14347t qaytmas
0.2%-------x
5.Texnologik rejimni to’g’rilash
100%-------7.5
x=
100
5
*
5
.
7
=3.5868t qaytar
5%-------x
100%-------7.5
x=
100
2
.
0
*
5
.
7
=0.14347t qaytmas
0.2%-------x
6.Kley tayorlash
100%-------7.5
x=
100
5
.
0
*
5
.
7
=0.35868t qaytar
0.5%-------x
100%-------7.5
x=
100
3
*
5
.
7
=2.152t qaytmas
3%-------x
7.Qadoqlash
100%-------7.5
x=
100
5
.
0
*
5
.
7
=0.35868t qaytmas
22
0.5%-------x
№ Jarayon nomi
Qayta
r %
Qaytar t Qaytmas Qaytmas t
1
Tashish va transport
-
-
0.005%
0.00358
2
Xom asyoni quritish
-
-
0.05%
0.0358
3
Aralashtirish
0.3% 0.2152 0.3%
0.2152
4
Valslash
0.4% 0.2869 0.2%
0.14347
5
Texnologik
rejimni
to’g’rilash
5%
3.5868 0.2%
0.14347
6
Kley tayyorlash
0.5% 0.3568 3%
2.152
7
Qadoqlash
-
-
0.5%
0.3586
8
Jami
6.2% 4.45
4.255%
3.05
Demak,qaytar vaqaytmas jarayonlardagi yo’qotishlar yigindisi
umumiy yoqotish qiymatiga ten bo’di ya’ni natija balans berdi.
23
Tashish
Quritish
Aralashtirish
Valslash
0.2869t
T.J.R
3.5868t
Kley.T
0.3568t
Qadoq
Jarayonga qaytarilgan maxsulotning umumiy massasi 4.45t
7.Yillik ish fondini hisoblaymiz
Yillik rejani bajarishda xisoblanadigan kun va soatlar.
365 - yillik kunlar soni;
52 - shayba kunlari;
52 - yakshaiba kunlari;
9 - bayram kunlari;
2 -ta’mnrlash kunlari;
250 bir yildagi ish kunlari soni (365 -52-52-9-2 * 250).
Korxona 2 smenali ish vaqti bilan ishlaydi.
Bir smena ish vaxti - 8 soat;
Bir sutka (2 smena) ish vaqti - 16 soat,
Bir yillik ish vaxt - 250 x 16 = 4000soat.
24
Rezina kley maxsulotimizning zichligini 1500kg/m
3
24 soatda 125ldan 2000l
gacha maxsulot ishlab chiqarish quvvatiga ega.Demak,rezina kleyni zichligini
hisobga olgan holda 12soatda bir marotaba 1350kg rezina kley ishlab chiqarish
imkoniga ega ekanligini bilishimiz mumkun.
Bir dona kleymash dastgohi bir kunda 1800kg bir yillda 450000kg rezina kley
ishlab chiqarish quvvatiga ega.
Biz yiliga 650t rezina kley ishlab chiqarishimiz uchun kamida ikkta dastgoh
tanlashimiz kerak.Buning uchun G
0
ni topamiz
G
0
=
Gd
Gu
=
450000
717957
=1.59
≈
2
FIK=
2
59
.
1
*100=79%.
Uskunalar 79% unum bilan ishasa 650t rezina kley ishlab chiqara olar ekan.
Asosiy va yordamchi jihozlarni tanlash va hisobi
Kauchukni tayyorlash termik ishlov berish kompressida SK va TK bug’ bilan
tasir o’tkaziladi.Bu bolan kauchukka ishlov berish davimi yozda 12-18 soat qishda
24-36 soat bo’ladi.Kauchuklarni tekshirib chiqiladi. Reglament bo’yicha
yoziladi.Rezina qorishmasi uchun ingidirendlar tayyorlangan namunalar bilan
yuboriladi. Suyuq ingidirendlar tozalanadi va tubepravod orqali rezina
aralashtirgichlar regulyarga yuboriladi. Valsdagi rezina qorishmalarini tayyorlash 3
ta bosqichga bo’linadi.
1. Aralashtirish uchun kauchukni tayyorlash.
2. Ingidirendlarni yuklash
3. Valeslash jarayoniga yuborish va valeslash
4. Texnologik rejimni to’g’rilash
5. Kley tayorlash vallarini ishlatishni vallar orasidagi masofa o’rnatiladi
so’ngra vallar kauchukni yuklaydi va qovushqoqligini berish uchun ishlov
beriladi. Vallar orasida bir tekis kauchuklarni taqsimlagandan so’ng aniq
25
tarkib bilan brikmalar yuboriladi. 1-bosqichda va ingdrindlarini yuklashda
qavatida ingidirend qayta yuklanadi. Rezina qorishmani qisman valdan kesib
aralashtiriladi.
Ingidirendlar oldingi valga farqli masifada aniqriq hamda valni uzunligi bo’yicha
bir tekis yuklanadi.Tayyorlov trakda ishlab chiqarilhan rezina qorishma yarim
mahsulot xisoblanadi. Qalinligi 8-10 mm list sifatida tayyorlangan va valdan
hamda rezina qorishmalari ishlab chiqariladi.
Qovushqoqligi darajasi bo’yicha: yumshoq o’rtacha va yuqori qovushqoqlik
bo’ladi. Shakillangan va shkillanmagan rezina texnik buyumlari rezina shunuri,
manjetlar, texnik shunurlar uchun mo’ljallangan holida ishlab chiqariladi.
Ingidirendlar yuklash tarkibi:
1 Oltingugurt va tezlashrirgich rezina qorishmasiga alohida yuklanadi tayyor
bo’lganida tezlashtirgichlar va yakunuda S qo’shiladi
2 Qorishtieish jarayoni jonlanishda boshlanishda vulkanlanish tezlatgichlarini
eakirishini oldini olish activator va disgernatoelar qo’shiladi
3 Qurum turiga qarab birinchi navbatda yumshoq keyin esa qattiqroq qurum
yuklanadi.
4 Yumshatgich ko’p bo’lmagan holda tayyor bo’lganda qo’shiladi
5 To’ldirgichlar ko’proq miqdorda bo’lsa ularni yuklash va bir tekis
taqsimlanadi. Ingidirentlarni vallar orasidan to’kilib qolgan ingidirendlar yana
vallarga yuklanadi. Yuklanish davomida vallar orasidagi masofa kengaytiriladi.
Chunki ingidirendlarni taqsimlash olb boriladi va normal darajada turishi uchun
vallardan kesib olish va aralashtirish vali namunalar bir-biriga uyg’un ravishda
aylanuvchi vallardan iborat qurilmadir. Vallarni garizabtal o’qlari o’zaro
qurollaridir ularning dastlabki simenaga jamlangan pachimniklarga tralib turadi va
bunda vallar umimiy yoki alohida elektr aldigidlari yordamida o’tkagichlar orqali
aylantiriladi.
Rezinaqorishmani ochiq tizimli usulda vals uskunasi yordamida olib
boriladi.Zamonaviy texnologiyada rezina qorishmasini tayyorlash uchun vals
uskunasidan chegaralangan tarzda foydalanish mumkin. Vals uskunasi ishlab
26
chiqarish hajmi kichik bo‘lib, buyumlar assortimenti katta bo‘lgan korxonalarda,
ba’zi maxsus kauchuklar asosida (ftor kauchuk, akrilat kauchuk va b.) rezina
qorishmalarni tayyorlash uchun ham qo‘llaniladi.
1-rasm
2-rasm
Bu kleymash uskunasi bo’lib unda rezina kley maxsulotlari ishlab
chiqariladi
1-rasm 1-tayanch 2- tayyor maxsulot o’tish joyi 3-propellerli aralashtirgich 4-
ko’rish oynasi 5-qopqoq 6-popqop vali 7-shkiv 8-pastki val
2-rasm 1-asosiy ko’rpus 2-kley tayyorlovchi 3-benzin o’tish joyi 4-yuklama
oynasi 5-yuqori aralashtirgich 6-propellerli aralashtirgich 7-tayyor maxsulot otish
joyi 8-rotor tipli o’tish joyi 9-pastki klapon 10-mahsulot ko’ruvchi oyna
Vals uskunasida rezina qorishmasini tayyorlab olish uchun kauchuk va
ingredientlar vallarga yuklanadi, vallar o‘zaro qarama-qarshi kesishuvchi oraliq
tomonga aylanadi. Vallar sirtiga tegib turgan kauchuk qatlami adgeziya va
27
ishqalanish kuchlari hisobiga o‘zaro vallar oralig‘iga vallarning aylanma tezligiga
muvofiq tezlikda tortiladi.
Oldingi qatlamga tegib turgan kauchuk yoki rezina qorishmasining har bir
keyingi qatlami kogezion kuchlar hisobiga vallarning oraliq tirqishiga tushadi,
ammo ushbu qatlam asta-sekin kamayib boruvchi tezlik bilan vallar yuzasidan
chetlashgani sari ikkita valning har birining yuzasidagi oraliq ustidagi maydonda
doimo kauchuk yoki rezina qorishmasining "aylanuvchi zaxirasi" yuza keladi,
undagi qatlamlar harakatining ularning mos bo‘lgan val yuzasidan chetlashgani
sari asta-sekin kamayib boradi. Minimal oraliqdan (X
0
X
0
kesishma) ma’lum
masofada (X
1
X
2
kesishma) material qatlamlari o‘zaro uchrashadi, va qorishmaning
oraliqdan o‘tmaydigan qismi vallararo ponadan orqaga itarila boshlab, qarshi
oqim, "aylanayotgan zaxira"ni hosil qiladi, vallar yuzasiga tegib turgan material
qatlamlari esa oraliq tirqishga tortiladi.
Bu faqatgina qorishmani oraliq tirqishga yo‘naltiradigan ishqalanish kuchlari
kogezion mustahkamlik va qorishmaning ichki ishqalanish kuchidan ortiq
bo‘lganida kuzatiladi.
"Aylanayotgan zahira" qismida rezina qorishmasida yuzaga yuzaga keladigan
eng katta surilish deformatsiyalari kuzatiladi, demak, surilishning eng katta
kuchlanishlari ham kuzatilib, bu eng jadal aralashishga sabab bo‘ladi.
Surilishning kuchlanishi, asosan, aralashish haroratida va deformatsiya
tezligidagi rezina qorishmasining qovushqoqligiga bog‘liq bo‘ladi.
28
Vals vallari o‘rtasidagi rezina qorishmasi oqimi.
Valslarning har xil aylanma tezlikdagi vallarini oraliq tirqishidagi rezina
qorishmasini oqish tezligi liniyasi.
Rezina qorishmasining vallar orasidagi deformatsiya maydoni 2 zonadan
iborat - orqada qolish zonasi (zona A
1
M
1
M
2
A
2
bu kesishmada X
2
X
2
u
kesishmagacha X
5
X
5
) va oldinga borish zonasi (bu kesishmada X
2
X
2
u
kesishmagacha - X
2
-X
2
).
Qorishma vallarni oraliq tirqishining tor qismidan o‘tganidan so‘ng (kesishish
X
0
X
0
), u deformatsiyaning yuqori elastik hosil qiluvchisi sabably o‘tirib qoladi.
Qorishma oldingi valda mustahkam ushlanib turishi uchun qorishma
deformatsiyasining yuqori elastik hosil qiluvchisi qorishmaning oraliq tirqishdagi
oqim tezligi va vallarning aylanma tezligi kattaliklari orasidagi farqdan yuqori
bo‘lishi kerak. Bunga qarshi holatda bo‘lsa qorishma oraliq tirqish ustida osilib
qoladi va oldingi valga o‘ralmaydi. "Shublenie" deb ataluvchi holat kuzatiladi.
Deformatsiya hosil qiluvchisining elastikligi yetarlicha yuqori bo‘lmaganida vallar
oralig‘idagi tirqish ustidagi zahiragacha qorishma oldingi valdan orqada qoladi.
Qorishmaning val sirtiga bo‘lgan ishqalanish kuchining kichikligi hamda qorishma
zaxirasining vallar oralig‘idagi tirqish ustidagi qarshi oqim ham bu holatga olib
keladi. Rezina qorishmasining oldingi valdan orqada qolishi, asosan,
ishlatilayotgan kauchuk xossalari, rezina qorishmasi ingredientlari, hamda
qorishmani texnologik qayta ishlash sharoitlariga (vallar orasidagi friksiya va
29
oraliq tirqish, qorishma va vallar horarati, vallarning aylanma tezligi va boshqa)
bog‘liq.
Haqiqiy valli mashinalarda vallar tezligi biroz farqlanadi (V
1
≠V
2
), va bu
vallar oralig‘idagi tirqishda deformatsiyalarning qo‘shimcha ortishini ta’minlaydi.
Surilishning qo‘shimcha deformatsiyasi vallarning friksiyasiga bog‘liq, vallar
orasidagi masofa 8 i tezlik gradienti bilan (grad=V
1
-V/δ) tavsiflanadi, bu yerda V
1
va V - vallarning chiziqli tezliklari. Demak, friksiyali vallar uchun 1=1:2,55,
5=0,001 m bo‘lganda tezlik gradienti grad= 1,08-0,46/0,001= 620 s
-1
ga teng,
δ=0,01 bo‘lganda esa grad= 1,08-0,46/0,01= 62 s
-1
ni tashkil qiladi. Vallar
oralig‘idagi tirqish qanchalik kichik bo‘lsa, surilish deformatsiyasi shunchalik
katta bo‘ladi.
Ichki ishqalanish natijasida surilish deformatsiyasi eng katta bo‘lgan zonada
rezina qorishmasining harorati ancha ko‘tariladi. Deformatsiya zonasidan
chiqqandan keyin tashqi muhitga issiqlikni ajratish va vallar-ning suv bilan
sovushi hisobiga qorishma harorati pasayadi, bunda friksiya juda katta va vallarni
oraliq tirqishi kichik bo‘lganda harorat o‘zgarishi 30°S dan ko‘p bo‘lishi mumkin.
Haroratni o‘zgartirib, vallarda qorishmaning qayta ishlanishini yaxshilash mumkin.
Shu tariqa, yuqori elastik deformatsiya yetarli bo‘lmasligi nati.jasida kam to‘lgan
qorishmaning oldingi val sirtidan ajralish holatida qayta ishlov berish haroratini
pasaytirish, ko‘p to‘lgan qorishmaning ajralishida esa (bu holda yuqori elastik
hosil qiluvchining kamayishi relaksatsion jarayonlarning sekinlashuvi bilan
belgilanadi), aksincha xaroratni ko‘tarish kerak.
Rezina qorishmasini valsda ara-lashtirishda
haroratlarni taqsimla-nishi.
Vals uskunasi vallarida qorishmani aralashtirish
olib borilganda ingredientlar orqadagi valga tegib
turgan qorishmaning aylanayotgan zahira qavati
ichiga
kiradi,
shu
sababli
ingredientlar
30
konsentratsiyasi oldingi valda bo‘lgan qorishma sirtqi qavatida doimo yuqoriroq
bo‘ladi.
Aralashtirish tartibi va bir vaqtda yuklashni eng maqbul hajmi qorishma
harorati va xossalaridan kelib chiqib belgilanadi; u vulkanlanuvchi guruhning
faollashish haroratidan yuqori bo‘lmasligi kerak. Orqa val haroratini 70-75°S dan,
oldingi val haroratini 45-55°S dan yuqori bo‘lmagan holda ushlab turish maqsadga
muvofiqdir. Qorishma va vallar ishchi sirtlarining harorati ignali va yoysimon
termoparalar orqali nazorat qilinadi.
Ko‘p hollarda kauchuk va regenerat vallarga ularning oraliq tirqishi kichik
bo‘lganda yuklanadi, keyin esa bu vallarning oraliq tirqishi kattalashtiriladi.
Qorishma samaradorligini oshirish uchun qo‘yidagilar zarur:
- yuklanayotgan sepiluvchan va suyuq ingredientlarni oldingi valning butun
uzunligi bo‘ylab bir tekisda taqsimlash;
- barcha ingredientlarni qorishmaga kiritgandan so‘ng qorishmani tez-tez
kesib turish va qorishma qatlamini boshqa tarafga aylantirish, qorishmani mexanik
pichoq bilan kesish mumkin;
- qorishma qatlamining havo bilan sovishi uchun uni qo‘shimcha valdan
o‘tkazish;
- kam miqdorda yuklanadigan ingredientlarni qorishma butun massasi
bo‘yicha nisbatan bir tekisda taqsimlanadigan pastalar yoki kompoziyalar
ko‘rinishida yuklash.
Vallardagi aralashtirish jarayonida komponentlarni kiritish ketma-ketligi katta
ahamiyatga ega. Avval vallarga kauchuk yuklanadi va u vallardan sirpanib
tushishdan to‘xtamaguncha qayta ishlanadi. Agar qorishmada 2 ta kauchuk bo‘lsa,
odatda vallarga dastlab qovushqoqligi yuqoriroq kauchuk yuklanadi, keyinchalik
unga asta-sekin yumshoqroq kauchuk qo‘yiladi. Shundan so‘ng qorishmaga
ketma-ket dispergirlovchi agentlar (yog‘ kislotalari), vulkanlanishni tezlashtiruvchi
va faollashtiruvchi moddalar kiritiladi. Valsga texnik uglerod (saja) va
31
plastifikatorlarni yuklash tartibi ham katta ahamiyatga ega. Dispergirlanish
yaxshiroq o‘tishi uchun, odatda, to‘ldiruvchilar alohida porsiyalar bilan yuklanadi.
Plastifikatorlar rezina qorishmasi qovushqoqligini va uning deformatsiyasidagi
surilish kuchlanishni pasayti-rishi sababli ular to‘ldiruvchilardan so‘ng kiritiladi.
Ba’zida qorishma qattiqligi, energiya sarfi va vallar orasidagi kuchlanishlarning
oshib ketishini oldini olish uchun qorishmaga ma’lum qism to‘ldiruvchilar
kiritilgandan so‘ng plastifikatorlar qo‘shiladi. Vulkanosti vulkanlanishga yo‘l
qo‘ymaslik maqsadida vulkanlovchi agentlar rezina qorishmasiga aralashtirish
jarayonining oxirida kiritiladi.
Rezina qorishmani yopiq tizimli usulda tayyorlash.
Hozirgi vaqtda yuqori ishlab chiqarish quvvatiga ega hamda jarayonning
mexanizatsiyasi va avtomatizatsiyasi hisobiga yuqori sifatli rezina qorish-malarni
olishga imkon beruvchi davriy ravishda ishlaydigan, rotorli yopiq tizimli rezina
qorishmasini aralashtirish uskunalaridan keng foydanila-di. Rotorli aralashtirish
uskunalari xavfsiz, bundan tashqari, ulardan foydalanilganda yaxshi sanitar-
gigienik mehnat sharoitlarini yaratish mumkin bo‘ladi. Rezina sanoatida oval
shakldagi rotorlarga ega rezina qorishmasini aralashtirish uskunalari ("Benberi"
turidagi) eng keng tarqalgan, chunki ular rezina qorishmalarini nisbatan qisqa
muddat davomida qayta ishlab ularning yuqori sifatini ta’minlaydi.
Atrof-muhit va mehnat muxofazasi
Korxonada ishlovchi barcha ishchilar xavfsizligi texnika bilan tanishib
chiqishlari shart va xavfsiz ishlash usullariga o’rgatilishi zarur. Ishchilarni
o’rgatish va xavfsizligini taminlash qoidasiga muvofiq holda.
Xavfsizlik texnikasi jurnalida xamma ishchilarning imzosi bo’lishi shart.
Xavfsizlik xujjatlarini korxona bosh muxarriri tastiqlaydi.Ish joylarida xavfsizlik
mavzusudagi ko’egazmali targ’ibot plakatlari bo’lishi shart.
Ishga kirishayotgan uskunalarning ishga yaroqli holda ekanligini tekshurub
ko’rish va avariya o’chirish knopkasini ishlayotgannligini ham tekshirib ko’rish
shart.
32
Ishlash jarayonida tekshirib ko’rish va xalaqit beradigan narsalar bo’lmagan
xolatni taminlashi kerak. Shu joyoga begona odamlarni kelishi man etiladi.Ish
vaqtida ishlovchi begona narsalar bilan shug’ullanishi kerak emas.Uskunalarni
normadan ortiq yuklash kerak emas bu avariyaga olib kelishi muqarrar.
Ishlash yo’lkalari begona narsalardan xoli bo’lishi kerak. Yarim maxsulot va
tayyor maxsulotlar maxsus ajratilgan joylarga tushurilishini taminlash kerak.
Yong’in xolati qayd etilganda ishchilae zudlik bilan yong’in xavfsizligi raxbariga
xabar berishlari shart.
Yong’in vaqti yoki uning bishlanishi mumkun bo’lgan xolatga ishchilar
aloqa vositalaridan foydalanishni bilishlari va yong’in xavfsizligi raqami 01 ga
qo’ng’iriq qilishlari kerak. Yong’in xavfsizligi xodimlari kelgunga qadar
ishchilarga 1-tibbiy yordam ko’rsatilishi va evakuatsiya qilinishlari kerak.
Jamiyat va tabiat, inson va yashab turgan muqit o`rtasidagi o`zaro ta`sir
muammosi - insoniyatning abadiy muammolaridan biridir. hozirgi fan texnika
inkilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalaniSh imkoniyatlari qoyaт
kengaydi. Shu bilan birga sanoat ishlab chihariShning tabiatga va atrof muqitga
xavfli zararli ta`siri ancha ortdi.Masalan, sayyoramizda har yili tashqi muqitga 70
mln. m
3
zaharli gaz, 50 mln. tonna metan, 13 mln tonnaga yaqin neft va neft
maqsulotlari, suv xavzalariga 32 km
3
iflos sanoat suvlari quyilmoqda, 11 mln.
gektar o`rmon kesilmoqda va yonib ketmoqda.Orol va Orolbuyidagi ekologik
tanglik keltirayotgan moddiy va ma`naviy zarar butun insoniyatni
tashvishlantirmoqda.Tojikistonning
Surxandaryo
bilan
qo`shni
Shaqri
Tursunzodadagi alyuminiy zavodi Surxandaryoning Shu joyga yaqin xalqlari
xayoti va salomatligiga hamda tabiatga xavf solmoqda.Bu xavf orasida qayta
ishlab bolmaydigan polimer maxsulotlar utlizatsiyasi yer tarkibini o’zgarishiga
yoqish esa havoga o’z ta’sirini o’tkazmoqda.Shu jumladan oldimizga qo’yilgan
talablardan ekologiyani himoya qilish yangi chiqindisiz texnologoyalar ishlab
chiqish oldimizga qo’yilgan dolzarb muommolardan biri hisoblanadi.
33
Xulosa
Respublikamiz iqtisodiyotining turli tarmoqlari bir-biriga bog'liq holda kun
sayin rivojlanib bormoqda. Bu borada (kimyo sanoati) tarkibiga kiruvchi rezina
sanoatining ham alohida o‘rin tutadi. Hozir paytda halq xo‘jaligini tarmog'i yo‘qki
rezina texnika buyumlaridan foydalanilmagan. Rezina texnik buyumlarga talab
turli ijtimoiy-iqtisodiy soha tarmoqlari avtomobilsozlik, mashinasozlik, neft-gaz,
yengil sanoat, qishloq ho‘jaligi, oziq-ovqat sanoatida yaqqol namoyon bo‘lmoqda.
YUqorida qayd etilgan sohalarning rezina-texnika buyumlarga bo‘lgan talab
va ehtiyojni qondirishda Respublikamizda bir qator soha korxonalari mavjud.
Jumladan Angren rezina-texnik buyumlar zavodi, Ohangaron rezina texnik
buyumlari kichik korxonasi, “Toshkent rezina” RTB korxonasi, “Elit rezina”
kichik korxonasi va boshqa qator firma va korxonalardir.
Rezina o‘zida ko‘pkomponentli murakkab sistemani tashkil qilib, bu sistema
tarkibida kauchukdan tashqari 10-15 tagacha, undan ko‘proq ham turli tuman
moddalar (ingredientlari) bor. Rezina o‘zining qimmatli texnik xususiyatlariga
o‘zini ishlab chiqarilishni yakunlovchi siklda, ya’ni vulkanizatsiya jarayoniga ega
bo‘ladi.
Rezinani o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, yuksak elastik, statik va dinamik
buzilishlarda katta aylanib qoluvchi deformatsiyalarga qodir, aktiv kimyoviy
moddalarning ta’chiriga mustahkamligi, suv va gazni kam o‘tkazuvchanligi, yaxshi
dielektrik va boshqa xususiyatlari uni turli texnika sohalarida keng ishlatilishiga
imkon yaratadi.
Rezina buyumlarini ishlab chiqarish sanoatni yirik bo‘lagi, uni muhsuloti xalq
xo‘jaligini hamma sohalarida ishlatiladi. Rezina buyumlarini (shinalar, po‘kakli
buyumlar) va turli-tuman detallarni asosiy qo‘llovchisi bu zamonaviy transport
avtomobil, havo yo‘llari, temir yo‘llari taransporti. Turli atmosferali ta’sirlarga
mustahkamligi bilan dielektrik xususiyatlarni mos keltiruvchi qimmatbaho bo‘lgan
izolyasiya materiali, rezina elektrotexnik sanoatida keng qo‘llaniladi. (kabellar,
turli elektrik priborlar va x.k.).
Turli rezina texnik buyumlari xalq xo‘jaligida keng qo‘llaniladi: ortib
34
tushirish ishlarida, transport konveyer lentalar, egiluvchan rezina shlanglari,
mashinalar valiga, dvigatel validan aylanuvchi harakatni o‘tkazish uchun remenlar,
zichlashtiruvchi detallar (salnik, prakladka), muftalar, amortizatorlar va boshqa
zamonaviy avtomobillarni konstruksiyalariga yuzlab rezina, rezina-metall va
rezina tekstil detallar kiritishni aytish kifoya.
Kley tarkibini yaratishda uni qaerda qo‘llanilishi e’tiborga olinadi. Masalan
matolarga qoplanadigan kleylar, tarkibida kamfaol to‘ldiruv-chilar (sirt yuzasi
kichik bo‘lgan mel, talk, TG-10, PM-15 qurumlar qo‘shiladi. Bu kabi kleylar,
issiqqa, yoruqlikka, ozonga, eskirishga chidamli bo‘lgan poliizobutilen,
butilkauchuk, xlorepren kauchuk, siloksan va boshqa kauchuklardan foydalaniladi.
Moyga, benzinga turg'un qoplamalar olishda butadien-nitril va tiakol
kauchuklardan
foydalaniladi.
Rezinao‘zidako‘pkomponentlimurakkabsistemanitashkilqilib,
busistematarkibidakauchukdantashqari
10-15
tagacha,
undanko‘proqhamturlitumanmoddalar(ingredientlari) bor.
Rezinao‘ziningqimmatlitexnikxususiyatlarigao‘ziniishlabchiqarilishniyakunlo
vchisiklda,
ya’nivulkanizatsiyajarayonigaegabo‘ladi.Rezinakengturlixilsharoitlardaqo‘llanilish
iboisuniishlabchiqarilishidaturlikauchuklarishlatiladi.
YOg'-
benzingamustahkambo‘lganrezinasintetikbutadien-
nitrilyokixloroprenkauchuklardantayyorlanadi.
YUqoriharoratgaduchkeladiganbuyumlarnitayyorlashdaissiqgamustahkamkauchuk
vaftorlipolimerlarishlatiladi.
Dinamikdeformatsiyalarga
yetarliqarshilikvamashinashinalarinichidamligigatabiiyvasintetikstereoregulyarli,
izoprenlivabutadienlikauchuklaryokiularnikombinatsiyalaridanvashuningdekbutadi
en-stirolkauchukishlatilishiorqalierishiladi.
Birok,
rezinabuyumlarinixususiyatlarifaqatginakauchukturigabog'liqemas,
rezinaishlabchiqarishdaqo‘llaniladiganingridientlargahambog'liq
(vulkanizatsiyalaydiganmoddalar, vulkanizatsiyaaktivatorlarivatezlashtiruvchilari,
to‘ldiruvchilar, plastifikatorlar, eskirishqarshilikqiluvchilar) dir.
35
Rezinatayyorlashdaishlatiladiganmuhimingredientlargaqora
qurumnikiritishjoiz.
Unirezinaaralashmasigakiritgandarezinanimustahkamligioshadi,yemirilishgaqarshil
igi,
qattiqlikoshadi.
Ko‘pginarezinabuyumlarayniqsasintetikvakauchukdantayyorlanadiganlarinitarkibi
da ahamiyatli miqdorda sajabor (50 dan 100 gachaog'irlikbor, 100
og'irlikkauchukbo‘lagida).
36
ADABIYOTLAR RO'YXATI
№
Muallif, adabiyot nomi, turi, nashriyot, yili, hajmi
1.
Вострокнутов. Е.Г, Новиков И. Переработка каучука и резиновых
смесей. Москва .Химия. 1989Й 289 б
2.
Кузьминский А.С, Ковун И.А, Кирпичев И.А. Физико-химические
основы получения,переработки и применение эластомеров М. Химия
1986 й.
3. Белозеров Н.В. «Технология резин» М.: Химия, 1987. 660 с.
4.
Ф.Ф. Кошелев, А.Е. Корнев, A.M. Буканов «Общая технология резины»
М. Химия. 1998, 420 с.
5.
Материалы международный научно-технический конференции
«Современный проблемы композиционных материалов и пути их
решение» Т. 2011 й. 14-15 март.
6. В.А. Лепетов «Резиновые технические изделия». Л., Химия, 1991, 440 с.
7. В.В. Багданов «Удивительный мир резины» М. Знание. 1989.
8.
Е.Г. Вострокнутов «Современные представления о механизме смешения
каучуков с ингредиентами резиновых смесей» Темат. обзор. Сер.
«Производство шин, РТИ и АТИ», М., ЦНИИТЭнефтехим, 1971. 75 с
9.
Захаров Н.Д. Лабораторный практикум по технологии резины. М.Химия
1988 й.
10.
Красовский B.H. Химия и технология переработки эластомеров. Л.
Химия. 1983 й.
11. http:www.nirhtu.ru.indeks.php?
12.
www.sloveone.ru
Do'stlaringiz bilan baham: |