|
1- жадвал Ўзбекистон Республикасида инвестицияларнинг
тармоқлар бўйича таркиби ўзгариши (амалдаги нархларда, %да)
Инвестициялар тармоқ таркибида қишлоқ хўжалиги улушининг кескин
камайиши диққат-эътиборни тортади. Республикада 2000 йилда унинг улуши
5,1%ни ташкил қилган бўлса, 2010 йилда 3,5 %ни ва 2017 йилда унинг улуши
атиги 3,3 %ни ташкил этди, яъни бу 2000 йилга нисбатан 1,8 пунктга камдир.
Шу билан бирга, бугунги кунда қишлоқ хўжалигига, яратилган ЯИМнинг
19,2 % дан кўпроғи тўғри келади. Табиий-иқлим шароитлари, ерларнинг ва
ирригация
тизимининг
ҳолати,
умумий
инвестицияларда
қишлоқ
хўжалигининг улушини кескин оширишни талаб қилади. Иқтисодий ўсиш
даврида хизмат кўрсатиш соҳаси, уй-жой хўжалиги, соғлиқни сақлаш, халқ
таълими, фан ва маданиятга йўналтирилган инвестицияларнинг улуши ортди.
Бу ерда шу нарса муҳимки, инвестицияларнинг қайд қилинган тармоқларда
ортиши, инвестициялар реал ҳажмининг кўпайиши шароитида содир бўлди.
Транспорт ва алоқага инвестицион сарфларининг анчагина кўпайиши мазкур
тармоқларни реконструкция қилиш, транспорт коммуникацияларини
кенгайтириш билан бирга борди. Жумладан, бу даврда Қамчиқ довони
орқали Тошкент-Қўқон автомобиль ва темир йўл қурилиши, Навоий-
Конимех- Мискин темир йўл линиясини электрлаштириш сабаб бўлди.
Иқтисодий ўсиш даврида инвестицияларда саноат ва қишлоқ хўжалиги
139
сингари тармоқлар улушининг камайиши ҳамда ижтимоий соҳа тармоқлари
улушининг ортиб бориши капитал талаб тармоқлардан бундай талаб
бўлмаган тармоқларга инвестициялар оқиб ўтиши жараѐни ўз ўрнига эга
эканлигини англатади.
2005-2017 йилларда инвестициялар ҳажми барча тармоқларда барқарор
ўсган, бироқ унинг ҳажми турли тармоқларда турли хил даражада ўсган. Энг
юқори ўсиш 1197,4 % қурилишга тўғри келади. Иккинчи ўринда саноат
билан 563,4 % туради. 2005-2017 йилларда ижтимоий соҳа тармоқларга
йўналтирилган инвестицияларнинг улуши 1990 йилдаги 41,7 %дан 1995
йилда 33,1 %га ва 2000 йилда 42,5 %га ўсиб, ундан кейинги даврда барқарор
ялпи инвестицияларнинг 3/1 қисмини ташкил этган. Ижтимоий соҳа
тармоқларга йўналтирилган инвестицияларнинг таркибида тадқиқ этилаѐтган
даврда энг юқори ўсиш 843,3 % билан, уй-жой қурилишига тўғри келади.
Ижтимоий соҳа тармоқларга йўналалтирилган инвестициялар ўсишида энг
паст даражада ўсиш фан, маданият ва санъатга тўғри келмоқда. Унда тадқиқ
этилаѐтган биринчи даврда 1990-2000 йилларда 29,4 %ни ва иккинчи 2005-
2017 йилларда 128,2 %ни ташкил қилмоқда. Бугунги инновацион
иқтисодиѐтга ўтиш даврида инновацияни яратувчи тармоқ бўлган фан,
маданият ва санъатга катта ҳажмдаги инвестицияларни йўналтириш мақсадга
мувофиқдир.
Ҳаракатлар стратегиясида ишлаб чиқаришни модернизация қилиш,
техник ва технологик жиҳатдан янгилаш, ишлаб чиқариш, транспорт-
коммуникация ва ижтимоий инфратузилма лойиҳаларини амалга оширишга
қаратилган фаол инвестиция сиѐсатини олиб боришга алоҳида эътибор
қаратилмоқда. Фаол инвестиция сиѐсати орқали юқори технологияли қайта
ишлаш тармоқларини, энг аввало, маҳаллий хомашѐ ресурсларини чуқур
қайта ишлаш асосида юқори қўшимча қийматли тайѐр маҳсулот ишлаб
чиқаришни жадал ривожлантиришга қаратилган сифат жиҳатидан янги
босқичга ўтилмоқда. Корхоналар асосий манбаи фойда ва амортизация
ажратмалари бўлган жамғармалар ҳисобидан инвестицияларни амалга
140
ошириб келаѐтганлигига ва тадқиқ этилаѐтган давр мобайнида мазкур
кўрсаткичларнинг ўсиш суръатига эга бўлганлигига гувоҳ бўлишимиз
мумкин. 2010-2017 йилларга келиб, жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози
таъсири натижасида ялпи инвестицияларда корхоналар улуши 2000 йилдаги
27,1 %дан, 2010 йилда 33.0 %гача ўсди ва 2017 йилга келиб, 29,4 %гача
пасайди. Инвестицион жараѐнларда ўз навбатида аҳолининг иштироки ҳам
тобора кенгайиб бораѐтганлигини қайд этиш лозим. Инвестициялар
таркибидаги аҳоли маблағларининг улуши 2005–2009 йиллардаги 10–11
фоиздан 2017 йилга келиб, 14,5 %гача ўсган. Аҳоли турмуш даражаси ва реал
даромадларининг ўсиши эвазига аҳоли инвестицион фаолиятининг
фаоллашуви аҳоли жамғармаларининг кўпайишига замин яратиб берди.
“Иқтисодиѐтда бошқарув тизими эскиргани, инновацион ғояларни
қўллаб- қувватлаш бўйича самарали механизмлар ўз вақтида жорий
қилинмагани ҳам жиддий муаммо бўлиб қолмоқда. Шунингдек, технологик
қолоқлик, ресурс ва энергияни тежайдиган технологиялар, муқобил энергия
манбаларини татбиқ этишнинг сустлиги ҳам иқтисодий тараққиѐт йўлида
тўсиқ бўлмоқда. Энг ѐмони, истиқболли йирик лойиҳаларни белгилаш ва
амалга оширишда жиддий хатоликларга йўл қўйилгани, хорижий кредитлар
самарасиз ишларга сарфлангани иқтисодиѐт ривожига ҳалақит бермоқда”
37
–
дейди Президентимиз Ш.М.Мирзиѐев. Саноатни модернизация қилиш,
техник ва технологик янгилаш лойиҳалари, шунингдек, 2015-2019 йилларда
иқтисодиѐт тармоқлари ва ижтимоий соҳада энергия сарфи ҳажмини
қисқартириш, энергия тежайдиган технологияларни жорий этиш чора-
тадбирлари дастурининг ҳаѐтга самарали татбиқ этилиши натижасида
республика ЯИМга энергия сарфини 7,4 фоизга, ҳамда йирик корхоналарда
ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотлар таннархини эса ўтган йилга нисбатан
ўртача 10,6 фоиз камайтиришга, 4400 дан ортиқ корхоналарнинг рентабеллик
даражасини ошириш ва молиявий соғломлаштириш ҳамда ишлаб чиқариш
37
Мирзиѐев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐевнинг Олий Мажлисга
Мурожаатномаси. Т.// Халқ сўзи, 2017 йил 23 декабрь.
141
қувватларидан фойдаланиш даражасини ошириш асосида ишчилар сонини
кўпайтиришга эришиш режалаштирилган.
Сўнгги йилларда олиб борилган инвестиция сиёсати мамлакатнинг
ижтимоий-иқтисодий ва стратегик мақсадларини белгилаш, Ўзбекистоннинг
халқаро иқтисодий ҳамжамиятдаги роли ва ўрнини аниқлаш имконини берди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
