|
-
debta’kidlaydi.
Bundantashqari,
ta’limvataraqqiyotbir-
birigatobebo‘lmaganjarayonlardir,
degany o ‘ n a l i s h d a g i p s i x o l o g l a r n i h a m u q a t t i q t a n q i d q i l a d i .
P.P.Blonskiyta’limningbolataraqqiyotidagio‘rnigaalohidaahamiyatberadi.
Shuninguchuno‘quvchilarningaqliyrivojlanishito‘g‘ridan-
to‘g‘rimaktabdasturimazmunigabog‘liqekanliginita’kidlaydi.
Uningfikricha,
ta’limjarayonidabolalarma’lumqoidaasosidafaoliyatqilishgaodatlanadilar,
42
Ta’limta’sirinatijasidao‘quvchilardao‘z-
o‘zinivao‘ziningaqliyfaoliyatininazoratqilishyuzagakeladi.
Psixolog-
olimlardanV.V.Davidov, P.Ya.Galperin, D.B.Elkonin, N.A.Menchinskaya,
A.A.Lyublinskaya,
E.G‘.G‘ozievlaro‘ztadqiqotlaridata’limningtaraqqiyotdagi
yetakchirolinita’kidlashadi.
Psixiktaraqqiyotningomillarivasharoitlarianiqlabolingantaqdirdaham,
psixikadayuzagakeladigano‘zgarishlarningmanbalari,
psixikrivojlanishniharakatgakeltiruvchikuchlarnimalardaniborat,
degansavolningtug‘ilishi,
tabiiydir.Bolaningpsixikrivojlanishiniharakatgakeltiruvchikuchlarmurakka
bvaturli-tumandir. Rivojlanishningmohiyatiniqarama-qarshiliklarkurashidan,
ichkiziddiyatlarbolaning,
psixikrivojlanishinibevositaharakatgakeltiruvchikuchlar,
ta’limvatarbiyajarayonidayuzagakeladiganhamdabartarafqilinadiganeskilikvayangi
liko‘rtasidagiqarama-qarshiliklardaniboratdir.
Bundayziddiyatlarga,
masalan,
faoliyattomonidanyuzagakeladiganyangiehtiyojlarbilanularniqondirishimkon
iyatlario‘rtasidagiziddiyatlar;
bolaningo‘sibborayotganjismoniyvaruhiyimkoniyatlaribilaneski,
tarkibtopgano‘zaromunosabatshakllarivafaoliyatturlario‘rtasidagiziddiyatlar;
jamiyat,
jamoa,
kattaodamlartomonidankundan-
kungaortibborayotgantalablarbilanpsixiktaraqqiyotningmazkurdarajasio‘rtasid
agiziddiyatlarkiradi.Masalan,
kichikmaktabyoshidagio‘quvchidamustaqilirodaviyfaoliyatganisbatanbo‘lgantay
yorlikbilanhatti-
harakatlarningmavjudvaziyatgayokibevositaichkikechinmalargabog‘liqligio‘rt
asidaziddiyatmavjuddiro‘smirlardaesaengkuchliziddiyatlarbirtomondan,
uningo‘zigao‘zibahoberishivao‘ztalablaridarajasivaikkinchitomondan,
atrofdagilarningunganisbatanbo‘lganmunosabatlarihaqidagiichkikechin
masio‘rtasida,
shuningdek,
o‘ziningjamoadagirealmavqeito‘g‘risidagaichkik e c h i n ma s i o ‘ r g a s i d a ;
43
k a t t a o d a ml a r h a y o t i d a t o ‘ l a h u q u q l i a ’ z o sifatidaqatnashishiehtiyojibilan
bungao‘zimkoniyatlariningmoskelmasdigio‘rtasidapaydobo‘ladi.
Ko‘rsatilganbarchaziddiyatlarbirmunchayuqoridarajadagipsixik,
faoliyatlarnitarkibtoptirishorqalibartarafqilinadi.
Natijadabolapsixikrivojlanishningyanadayuksakroqbosqichigako ‘ta riladi .
Ehti yo jqondi riladi - ziddi ya t yo ‘qol adi. Bi rok, qondirilganehtiyoj,
yangiehtiyojnitug‘diradi.
Buziddiyatboshqabirziddiyatbilanalmashinadi,
taraqqiyotdavometadi.Rivojlashpnfaqatsofmiqdoro‘zgarishlarijarayonidan,
ya’niq a n d a y d i r p s i x i k h o d i s a l a r n i n g ,
x u s u s i y a t v a s i f a t l a r n i n g ko‘payishiyokikamayishidaniboratbo‘libqolm
ay,
balkisifatjihatdanyangixususiyatlarning,
ya ’ni yangidanhosilqilingansifatlarningpaydobo‘lishibilanbog‘liqdir.Psixol
oglarpsixikrivojlanishningumu miyqonuniyatlariborliginiqaydetibko‘rs
atmoqdalar.
Biroqmuhitta’sirigan i s b a t a n b u q o n u n i y a t l a r i k k i l a m c h i d i r ,
c h u n k i b u q o n u n i y a t l a r n i n g o‘zigaxosxususiyatlarihayotsharoitiga,
faoliyatgavatarbiyagabog ‘liqdir .
M anashund a yu mu mi yq onuni yatl argab irin chinavb atda psixikrivojlanis
hningnotekisligikiradi.
Buningmohiyatishundanibo ra tki,
ha rqand a ysha roitda ,
ha ttota ’li mv ata rbi ya ningengqulaysharoitlaridahamshaxsningturlipsi
xikbelgilari,
funksiyalarivaxususiyatlaririvojlanishningbittadarajasidato‘xtabturmaydi.
Bolaningayrimyoshdavrlaridapsixikaninguyokibuyo‘nalishlaridarivojlanishu
chunnihoyatdaqulaysharoitlarpaydobo‘ladivabusharoitlarningba’zilarivaqtin
chalik,
o‘tkinchixarakterdabo‘ladi.
Uyokibupsixikxususiyatlarvasifatlarningrivojlanishiuchunengqulaysharoitl
arbo‘lgananashundayyoshdavrlarisenzitivdavrlardebataladi.
(L.S.Vigotskiy,
A.N.Leontev).
44
Bundaysenzitivlikdavriningmavjudligigamiyaningo rg an ik jih a td a n
ye t i l i sh qon un i ya t i h a m,
a yr i mp s i x ik ja r a yo n l a rv a x u s u s i ya t l a r h a m,
h a yo t i yt a jr i b a h a ms a b a b b o ‘l a d i . Shundayqilib,
bolaning,
maktabo‘quvchisiningpsixikrivojlanishimurakkabtaraqqiyotjarayonidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
