Microsoft Word O'quv qo'llanma

Bevosita analogiya (qiyoslash
) 
.
Bu qiyoslash to‘g‘ridan-to‘g‘ri obyekt 
bilan modelning fizik jihatdan taqqoslash orqali amalga oshiriladi. Masalan: 
fotografiya, samolyot, paroxod, suv inshootlar, binolar maketi, qo‘g‘irchoq, 
protezlar, shablonlar, maneken va boshqalar. Ba’zan bevosita o‘xshatishda model 
bilan original o‘rtasida farq juda kichik bo‘ladi. Masalan, ba’zi san’at asarlarining 
nusxasi orginalidan farq qilmaydi, golografik tasvir va hokazolar. Aktyor-san’at 
asarlaridagi qahramonlar modeli, maneken-xaridorlar modeli hisoblanadi. Model 
qanchalik originalga o‘xshash bo‘lmasin u bari bir ham nusxa hisoblanadi, u 
originalning barcha xossalarini o‘zida qamrab olmaydi. Fizikani o‘qitish jarayonida 
biz turli xil modellardan foydalanamiz: Masalan: ichki yonish dvigateli, 
o‘zgaruvchan tok generatori, elektromator, tranformatorlarni kichraytirilgan 
modellari va hokazo. Modellar statik yoki dinamik modellarga bo‘linadi. 
Bilvosita analogiya (qiyoslash
) . Bu xil qiyoslashda original bilan model 
o‘rtasidagi fizik jihatdan yaqinlik shart emas. Bu turdagi o‘xshatishda har xil 
narsalar va hodisalarning ba’zi bir parametrlarining (xossalarining) o‘rtasidagi 
o‘xshashlikka asoslanadi. Masalan: mediklar ixtiyoridagi tajriba uchun 

---

95
foydalanadigan itlar-inson tanasining analogiyasi, avtopilot-uchuvchi analogi, soat-
vaqt analogi va hokazolar. 
Fizikani o‘qitish jarayonida bilvosita o‘xshatishlardan keng foydalaniladi. 
Masalan: elektr va mexanik hodisalar o‘rtasida (elektromexanik) analogiya, 
mexanika bilan optika o‘rtasida optiko-mexanik analogiya va hokazolar.
Shartli analogiya
. Bu qiyoslash original bilan model o‘rtasida shartli 
(kelishilgan) ravishda o‘rnatiladi. Masalan: pul-narx modeli, guvohnoma-
shaxsning shartli modeli, turli xildagi belgilar, ishchi chizmalar va h.k. Shartli 
analogiya fan va texnikada juda keng qo‘llaniladi, u turli fanlarda, ishlab 
chiqarishda, sanoatda turlicha ko‘rinishda bo‘ladi. Masalan: aloqa, axborot 
vositalaridagi, radiotexnikada turli xil shartli belgilar ishlatiladi. Signallar, turli xil 
belgilarni o‘rganish bo‘yicha yangi fan “semioteka” yuzaga keladi. “Semioteka” - 
Yunon tilidan “belgi” degan ma’noni anglatadi. Semioteka fani belgilarni alohida-
alohida tarzda emas balki, ularni birgalikda sestematik tarzda o‘rganadi. Fizikani 
o‘qitish jarayonida turli xil shartli analogiyalar qo‘llaniladi. Fizik munosabatlarni, 
kattaliklarni ifodalovchi havrflar: kuchni-F, massani –m, hajmni –V, harortani –T, 
bosimni –P, vektorni “

” va h.k. Shuningdek, turli xil asbob va uskunalar ham 
shartli belgilar bilan ifodalanadi.
Shartli analogiyaga turli xil chizmalar, konstruksiyalar misol bo‘la oladi. 
Masalan diod va triod lampalarining tuzilishini sxematik tasviri va h.k.
Fizikani o‘qitish jarayonida ba’zan uchala turdagi analogiyadan ham 
foydalanish mumkin. Bevosita analogiyaga turli mexanik, elektr moslamalar, 
asbob-uskunalarni kichraytirilgan nusxalari: ichki yonish dvigateli, o‘zgaruvchan 
tok generatori va h.k.lar misol bo‘ladi. Ushbu modellarning ishlashini dars paytida 
namoyish etish orqali ko‘rgazmalilik tamoyili amalga oshiriladi. Analogiyalar 
orqali darsning samaradorligiga erishish, o‘quvchilar bilimini mustahkamlash, 
ularni ijodiy mustaqil fikrlashga o‘rgatish kabi muhim didaktik vazifalarni amalga 
oshirish imkoni tug‘iladi.