Microsoft Word O'quv qo'llanma

 
21.
 
 Kvazarlar va galaktika yadrosi. Qora massa.
Hozirgi kunda 
galaktikalar yadrosi qora tuynuklar deb qaraladi. Massalar galaktika yadrolari 
atrofida aylanadi deb hisoblab, harakat tenglamasi yechilganda dinamikaning 
standart qonunlaridan chetlanuvchi egri aylanishlar olinadi. Bundan shunday 
xulosa chiqarish mumkinki, ba’zan 90 % yashirin massa yo‘qotilgan. Bunda esa 
qayd qilinishi juda qiyin bo‘lgan zarracha neytrino bilan, hozirgacha qayd 
qilinmagan zarracha – graviton bilan hamda gipotetik zarrachalar – fotino, 
neytralino, gravitino bilan hamda shu bilan bir vaqtda o‘ta nozik o‘lcham (

10
-29
sm) va katta massaga ega bo‘lgan kosmik jismlarning roli ham bor bo‘lishi 
ehtimoli inkor qilinmaydi. “Bu yerda manzaralar (qiyofalar) va tasavvurlarning 
butun bir dunyosi paydo bo‘ladi» - deb yozadi V. L. Ginzburg. 
 
22.
 
 To‘lqinli astronomiya. 
Optik astronomiya izidan kosmik nurlar 
fizikasi – astronomiyaning paydo bo‘lishiga olib keldi. Neytronli astronomiya 
yaratila boshlandi. Barcha yulduzlardan neytrino nurlanishi shart. Neytrinoni 
qabul qilish, juda ko‘p tajribaviy qiyinchiliklarga qaramasdan, Vavilov-
Cherenkov nurlanishiga asoslangan tajribalar yordamida muvaffaqiyatli olib 
borilmoqda. Hozirgacha faqat neytrinogina yulduzlar ichida yuz berayotgan 

---

84
jarayonlar haqida ma’lumotlar olib kelmoqda. To‘lqinli astranomiyani yaratishga 
hozirgi kunda «ikkinchi astronomik revolyutsiya” kabi qaralmoqda.
 
Fizikaning boshqa fanlarga kirib ketishi, ma’lumki, shu vaqtgacha texnika va 
tabiatshunoslikda keng qo‘llanib kelardi.
XXI asrda uning sotsial – iqtisodiy, gumanitar fanlarda qo‘llanishi kuchayib 
ketadi. 2005 yil Moskvada bosilib chiqqan V. K. Voronov, A. V. Podopilovlarning 
«Hozirgi zamon fizikasi» kitobida bu masala yetarlicha yoritilgan.
Kitobning 10 – bobida «hayot va tafakkur»ning kelib chiqishi hozirgi zamon 
fizikasi nuqtai nazaridan talqin qilinadi. Bu asarda tibbiy fizika keng rivojlanishi, 
davolashning barcha turlari fizik uslubga o‘tishi ta’kidlanadi. Fizikaning tibbiyot 
bilan integratsiyasi tufayli fizik-tibbiyot yo‘nalishi paydo bo‘ldi. Bu Haqda O. 
Quvondiqov va R. Arziqulovlar Ma’rifat gazetasi, 2019 yil, 20 mart sonida 
“Tibbiyot fizikasi – XXI asrning strategik qurolidir” maqolasi e’lon qilingan edi. 
Shuningdek, V. Ilinning «Termodinamika va sotsiologiya» kitobida (2005 y.)
sotsial hodisalar va jarayonlarni fizika nuqtai nazaridan tushuntirish mumkinligi 
ko‘rsatib beriladi.
A. Vaganov «Fiziklar tarixni yozmoqda» deb atalgan kitobida yadro fizikasi 
va magnetizm yutuqlari asosida topilgan arxeologik qazilmaning qaysi davrga 
tegishli ekanligini aniq ko‘rsatib beradi. Shu avtorning «Fizika i kriminalistika» 
nomli kitobida fizika qonunlaridan sodir bo‘lgan turli xil jinoyatlarning sababini 
aniqlashda qo‘llash usullari ko‘rsatib berilgan. Fizik numizmatika vujudga keldi. 
Iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti lauerati Moris Alle iqtisodiyotning rivojlanish 
sababi – unga fizika va matematika uslublarining qo‘llanishidir deb yozadi. 
Shunday qilib, hozir fizik iqtisodiyot degan yo‘nalish paydo bo‘ldi. Bu haqda 
internetdan juda ko‘p ma’lumotlar olish mumkin.
Nobel mukofotining laureati, mashhur fizik E.Vignerning aytishicha, XXI 
asrda fizika bilan psixologiya birlashib ketadi va u barcha fanlarning 
metodologiyasiga aylanib ketadi. Kvant psixologiyasi va kvant pedagogikasi kabi 
yo‘nalishlar paydo bo‘ldi.

---

85
Xullas, XX asr fizikasining eng katta yutuqlaridan biri sifatida vujudga 
kelgan ochiq holatlar fizikasi yoki sinergetika fani tabiat va jamiyat fanlari 
orasidagi ko‘prikni olib tashlaydi va XXI asrda bu o‘z ifodasini topadi. XXI asrda 
barcha fanlarning metodologiyasi tabiiy – ilmiy fanlar birinchi navbatda fizika 
qonunlariga asoslanadi. Chunki, fundamental fizika innovatsion g‘oyalar va 
texnologiyalar manbai. Birgina M. Faradey tomonidan (1831 y.) elektromagnit 
induksiya hodisasining ochilishi, hozirgacha 100 dan ortiq innovatsion texnologiya 
yaratilishiga olib keldi.