1
2
Ushbu
metodik qo‘llanma matematika fanidan 2-sinflar uchun mo‘ljallangan
bo‘lib, iqtidorli o‘quvchilarning salohiyatini, mantiqiy, kreativ fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantiruvchi boshqotirmalar, misol, masalalar, didaktik
o‘yinlardan tuzilgan.Qo`llanma boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik
savodxonligini yanada boyitish, bilimlarini kengaytirish maqsadida xizmat
qiladi.
Muallif:
Nasimova Dilfuza Xalimovna
Samarqand shahar 21- umumta`lim maktab boshlang`ich sinf o`qituvhisi
Taqrizchilar:
Asadova Fotima Lutfullayevna
Samarqand shahar 21-umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf uslubiy
birlashma rahbari
Raxmaova Nazira Abdusamatovna
Samarqand shahar 21- umumiy o`rta ta`lim maktabi boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisi.
3
Metod
:1
,,Kenguru “ testlari
Metod maqsadi
: ,,Kenguru” testlari
orqali o‘quvchilarning mantiqiy misol
masalalar yechish qobiliyatlarini o‘stirish;
Test
1.Qaysi rasmda oq shakl bilan qora shaklning yuzalari teng
bo‘lmagan holat tasvirlangan?
2.
Kvadratning bo‘lagini top.
A B C D E
3.
Bu soat 15 daqiqa oldin yurgan bo‘lsa, aslida soat necha
ekanligini aniqla.
A ikki yarim B 15 ta kam ikki C ikki
A B C D E
4
D
ikkidan 15ta E uch
5.Qushcha chambarakning ponachalaridan sakrab
o‘tmoqda. Uning har bir ponaga sakrashiga 1 sekund vaqt
sarflanadi.Qushcha har gal 4 ta oldinga va 1 ta orqaga
sakraydi.Ponachalardan marragacha sakrab borishida
necha sekund vaqt o‘tadi?
A 10 B 11 C 12 D 18
E 13
6.Rasmdagi har bir shakl raqamni bildiradi.
Gul qanday raqamni bildirishini top.
A 1 B 2 C 3 D 4 E 5
7. Anvar, Obid va Rasul estafeta musobaqalarida g‘oliblikni
qo‘lga kiritdilar. Rasul 1- o‘rinda emas edi, Anvar esa
marraga 1- bo‘lib ham 2-bo‘lib ham kelgani yo‘q.Har bir
bola egallagan o‘rinlarni toping.Jadvalni tegishlicha
to‘ldiring.
Javob:
O‘rinla
r Ismlar
Anvar
Obid
Rasul
1-o‘rin
-
+
-
4 . Qaysi shakldagi chiziq eng uzun?
A B C D E
5
2-o‘rin
-
-
+
3-o‘rin
+
-
-
Anvar Obid Rasul
8.Aziza do‘kondan 4 ta o‘yinchoq sotib oldi. Ularning narxi
ushbu tenglikka
javob beradi:
A) B) C) D)
E)
9. Nargiza xonqizlarning belidagi
nuqtalar soniga qarab eng kichik sondan
ketma-ket ravishda eng katta sonigacha
bir-biri bilan bog‘lab chiqsa qanday
shakl hosil boladi?
A) B) C)
D)
E)
Eng arzon va eng qimmat o‘ yinchoqni toping.
6
Boshqotirmalar
Javob :15 Javob:38
Vazifa
Test
Bir qurt daraxtning uchiga chiqmoqchi bo‘libdi. Daraxt
bo‘ylab kechasi u 2 m balandlikka chiqqach, kunduzi esa
1 m pastga tushar ekan. 9-kechada u daraxtning uchiga
chiqib olibdi.Daraxtning balandligi necha metr ekan? A
10m B 9 m C 8 m D 11 m E12m
Boshqotirma
Bo‘sh kataklarga mos sonlarni qo‘ying. Har bir qator va
ustundagi sonlar yig‘indisi 12 ga teng bo‘lsin.
Javob:
7
Metod
:2
,,Shoshil, lekin adashma!”
Metod maqsadi
:,,O‘quvchilarning
xotirasini
fikrlash qobiliyatlarini charxlaydigan misol, masalalar
yechishni o‘rgat ish;
Masala
,, Zanjir”
Sobir bir son o‘yladi. Uni 8ga ko‘paytirdi, undan 4ni ayirdi,
6 ga bo‘ldi, yana 7 ga ko‘paytirdi va 18ni qo‘shdi, natija 60
chiqdi.
Sobir qanday son o‘ylagan?
Javob: Sobir 5 sonini o‘ylagan
8
Masala
1.Ota va o‘g‘ilning yoshlari birgalikda 40 ga teng. Ota
o‘g‘lidan 4 marta katta. Kim necha
yoshda?
Javob: Otasi 32
yoshda, o‘g‘li 8 yoshda
2.
Bobo nevaralari Nodira Olima ,Karim va Salim
uchun olma uzib berdi.Kimga qaysi olma tushdi?
Olimaning olmasi eng kichigi emas,lekin Karimniki va
Salimnikidan kichik.Karimning olmasi Salimnikidan
kichik emas.
Javob:
Misol
Javob:
9
3.
Qizil lenta ko‘k lentaga qaraganda 2 dm qisqa. Ikkila
lentaning uzunligi 5 dm.
Har bir lentaning uzunligi necha sm?
Yechilishi:1) 2dm=20sm ; 5dm=50sm
2)
50-20=30 (sm) - har bir lenta uzunligi,agar lentalar bir
xil bo‘lganda
3)
30:2=15(sm) qizil lenta uzunligi
4)
15+20=35(sm) ko‘k lenta uzunligi
Javob: Qizil lenta 15 sm, ko‘k lenta 35 smga teng.
4.
Raqamlar orasidagi farq 5ga teng bo‘lgan barcha ikki
xonali sonlarni topib yozing.
Javob:
50,61,72,83,94
Vazifa
Qutida qizil, sariq va ko‘k sharlar bor.Ular jami 10 ta.Qizil
sharlar sariqlardan 2 marta kam, ko‘k sharlarga qaraganda
3 marta ko‘p. Qutida har bir shardan nechtadan
bor? Javob: sariq-6, qizil-3, ko‘k-1
Nodira
Karim
Salim
O
lima
10
Metod
:3
,,Shoshil, lekin adashma!” 2-soat
Metod maqsadi
: ,,O‘quvchilarning xotirasini
fikrlash qobiliyatlarini charxlaydigan misol, masalalar
yechishni o‘rganish, topqirlik, zukkolik malakalarini
rivojlantirish.
Masalalar
1. Hovlida tovuqlar va xo‘roz donlab yuribdi.Har bir
tovuqning 2tadan jo‘jasi bor.Hamma parrandalar 7 ta.
Hovlida nechta
tovuq
bor?
To‘g‘ri javobni top.
A 4
B
3 C 2 D 1
2. To‘rtburchak shaklidagi uyning 4
burchagida 1 tadan mushuk, har
bir mushukning qarshisida 3 tadan
mushuk bor. Xonada nechta
mushuk bor?
Javob: 4 ta mushuk
3. Birinchi qutida 40 ta
shirinlik, ikkinchi qutida esa,
birinchidagining yarmidan
kam shirinlik bor.
11
Ikkinchi qutidagi yarmidan yarmi shirinlik nechta?
A
10 B 5 C 15 D 20
4. Savatda olmalar bor. Ular 10 tadan kam.
Ularni ikki yoki uchta bolalarga teng
tarqata olamiz. Savatda nechta olma bor?
A 9 B 8 C 7
D
6 E
5
G 4 H 3
5. Quyidagi shokoladni 8 ta
alohida bo‘lakchalarga bo‘lish
uchun
uni
necha
marta
chiziqlaridan sindirish kerak
bo‘ladi?
A 3 B 4 C 5 D 6
E
7 G 8
6. Berilan 4 ta uchburchaklarni qizil, sariq ko‘k va yashil
rahgga bo‘ya .Ularni shunday bo‘yaginki , ko‘k rang
chapdan o‘ngga va o‘ngdan chapga sanaganda ham
ikkinchi bo‘lmasin, yashil ko‘kdan keyin tursin lekin
qizildan oldin kelsin.
Javob:
12
7.Qafas tagida 24 oyoqcha , qafas tepasida 12 ta quyon
quloqlari ko‘rinadi.Qafasda nechta
quyon bor?
A 24 B 12
C
6 D 3
8. Amal belgilarini shunday qo‘yib chiqingki tengliklar
to‘g‘ri bo‘lsin. ( Qavslardan foydalanishingiz mumkin)
4 4 4 4 = 7 5 5 5 5 = 100 5 5 5 5 = 26
Javob: 4-4:4+4=7 (5+5)x(5+5)=100 5x5+5:5=26
9. Bir bochkada 18 chelak, ikkinchisida 12 chelak suv bor.
Birinchi bochkadan necha chelak
suv olinsa, ikki bochkadagi suv
tenglashadi.
A
6 B 5 C 4 D 3 E 2
Vazifa
1.
Stol ustida 3 stakan qulupnay bor edi. Qodir 1 stakan
qulupnayni yedi.Stolda nechta stakan qoldi? Javob:3 ta
stakan qoldi.
2.
5 yildan so‘ng Shaxzod 13 ga kiradi. 3 yil oldin
Shaxzod necha yoshda edi?
Javob: 5 yosh 1) 13-5=8 ( yosh) hozirgi yoshi
2) 8-3=5 (yosh) 3 yil oldingi yoshi
13
Metod
:6
Murakkab masalalar
Metod maqsadi:
O‘quvchilar bilan murakkab masalalar
,ularni yechish usullarini o‘rganish.
Masalalar
1.Do‘konga 25 ta choynak, undan 40 ta ortiq kosa va
choynak bilan kosalar nechta bo‘lsa, shuncha piyola
keltirildi. Do‘konga nechta piyola keltirilgan?
Yechish:
1)
25+40=65ta (kosa)
2)
25+65=90ta
Javob: 90 ta payola keltirilgan.
2. Bir o‘ramda 56 m , ikkinchi o‘ramda 40 m sim
bor.Uchinchi o‘ramda esa birinchi va ikkinchi o‘ramda
qancha bo‘lsa, shundan 4 m kam. Uchinchi o‘ramda necha
metr sim bor?
Yechish:1) 56+40=96 m (ikkala o‘ramda)
2)96-4=92m
Javob: 3-o‘ramda 92 m sim bor.
3.Traktorchi 45 l yonilg‘i ishlatdi. Bu qolgan yonilg‘idan
35 l kam.Necha litr yonilg‘i qolgan?
Yechish:
1)45+35=80l
Javob: 80 litr yonilg‘i qolgan.
4.Bog‘bon 36 tup anor va 25 tup olma ko‘chati butadi. Anor
va olma ko‘chatlari nechta bo‘lsa, ulardan 15 tup kam
shaftoli ko‘chatini butadi. Bog‘bon necha tup shaftoli
ko‘chatini butagan?
Yechish: 1)36+25=61tup ( olma va anor)
14
2) 61-15=46tup
Javob: 46 tup shaftoli
5.Bir fermada 24 ta ishchi, ikkinchi fermada esa 36 ishchi
ishlaydi. Fermalarda hammasi bo‘lib 38 erkak kishi
ishlaydi. Bu fermalarda qancha ayol ishlaydi?
Yechish:1) 24+36=60ta hammasi
2) 60-38=22ta
Javob: Fermada 22 ta ayollar ishlaydi.
Topshiriq.
Rasmda nechta uchburchak tasvirlangan?
15
Masalalar
1.Bir top`da 34 m, ikkinchisida undan 8 m ko‘p gazlama
bor. Agar 4 m gazlamadan bitta ayollar ko‘ylagi tikish
mumkin bo‘lsa, bu gazlamaning hammasi nechta ayollar
ko‘ylagi tikishga yetadi?
Javob: 21 ta
Boshqotirmani yech.
16
Yechish: 1) 34+8=42m ( 2-to‘pda)
2)
34+42=76m ( hammasi)
3)
76:4=19 ta
Javob: Bu hamma gazlamadan 19 ta ayollar ko‘ylagi tikish
mumkin.
2.Maktab oshxonasida 15 ta stol va har bir stolga 4 tadan
stul bor. Maktab oshxonasidagi stol va stullarning
hammasi nechta?
Yechish: 1) 15X4=60 ta ( hamma stullar)
2) 15+ 60= 75 ta
Javob: hamma stol va stullar 75 ta
3.Oshxonada 60 kg karam bor edi. 4 kun har kuni 12 kg dan,
qolgan karam esa keying uch kunga baravaradan ishlatildi.
Keyingi 3 kunda kuniga necha kilogrammdan karam
ishlatilgan?
Yechish: 1) 4x12=48 kg ( ishlatilgan)
2)
60-48=12 kg (qolgan karam)
3)
12:3= 4 kg
Javob: 3 kunda har kuni 4 kg dan karam ishlatilgan.
Boshqotirma
Javob:14
17
Metod
:7
Qiziqarli o‘yinlar
Maqsad
: O‘yinlar orqali o‘quvchilarning fikrlash qobiliyati
va tafakkurini rivojlantirish.
Boshqotirmani yeching
Matematik krossvord
Vazifa
18
2. Yuzalari bir xil bo‘lgan
shakllarni toping.
A
2 va 4
B
1 va 5
D 2 va 3
Didaktik o‘yin
,,Qiziqarli ferma”
O‘yin 2 guruhga bo‘lingan holda olib boriladi. Har bir
guruh qatnashchilari birinchi bo‘lib sonli toshni
tashlashadi.Qaysi guruhga katta son tushsa o‘sha guruh
birinchi bo‘lib o‘yinni boshlaydi.Bu o‘yinda tosh
tashlangandan keyin raqam tushadi . Shu raqam ostidagi
o‘tlab yurgan hayvonga doir misol yoki masala yechilsa,
guruh shu hayvonni qo‘raga kirgizadi. O‘yin oxirida qaysi
guruh qo‘raga ko‘p hayvon kirgizgan bo‘lsa g‘olib bo‘ladi.
1.Oilada 10 ta aka-ukalar bor. Eng kattasining yoshi 20 da
qolganlari oldingilaridan 2 yosh kichik.Eng kichigi necha
yoshda? J:
2 yoshda
2. Amallarni shunday qo‘yingki tengliklar to‘g‘rib o‘lsin.
(81 72) 8 = 80 8 (72 63) x 6 = 9 8 18
3. Fermada g‘ozlar va otlar bor. Ularda hammasi bo‘lib
10 bosh va 26 oyoq bor . Fermadagi hamma g‘ozlar va
19
otlar nechta?
J: 3ta ot vz 7 ta g‘oz
4.Quyidagi kvadratni 4 ta to‘g‘ri chiziqlar bilan 9 ta kichik
kvadratchalarga qanday bo‘laklash mumkin?
5.
4 l lik va 6 l lik idishlar yordamida jo‘mrakdan 2 l suvni
qanday olish mumkin?
6.
Amallarni shunday qo‘yingki tengliklar to‘g‘ri chiqsin.
(qavslardan foydalanish mumkin).
18+(9-3)=24 (18 -9) x3 =27 18 + 9 + 3 = 30
7.
1 dan 100 gacha sonlarda nechta bir soni bor?
J: 21 ta
8.
Ikki son o‘yladim.Bu sonlarning yig‘indisi 14 ga,
ko‘paytmasi esa 24 ga teng. O‘ylagan sonlarimni
toping?
Javob
: 2 va 12
9.Qutichadagi qo‘ng‘iz va o‘rgimchaklar oyoqlarining
umumiy soni 34 ta bo‘lsa, qutichada nechta qo‘ng‘iz va
nechta o‘rgimchak bor? Bitta qo‘ng‘izda 6 ta, bitta
o‘rgimchakda 8 ta oyoq bo‘lishini hisobga oling.Javob:
Qutida 2 ta o‘rgimchak va 3 ta qo‘ng‘iz bor.
10.Ota bilan o‘g‘ilning yoshini qo‘shganda 42 yosh. 4 yidan
keyin ularning birgalikdagi yoshi qancha bo‘ladi? Javob:
50 yosh.
20
,,Amallar zanjiri”
Sana:_________________
8-mashg’ulot
Mavzu
:
Qiziqarli o‘yinlar
Maqsad
: O‘yinlar orqali o‘quvchilarda topqirlik
matorikasini rivojlantirish.
Jihoz:
Qiziqarli o‘yinlar, boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning
borishi:
,,Qo‘shiluvchilarni top”
To‘g‘ri javob
: 278379
21
306216
Har bir tovuqning, guruchning va mushukning massasini
top.
Javob: tovuq 6 kg, guruch 1kg, mushuk 3 kg
yi
doirachalar
uchburchaklardagi
Quyidagi
g‘ indisini
berilgan son orqali chiqaring
G
G
G
22
Vazifa
ABOP to‘g‘ri to‘rtburchakning
perimetrini toping.
1)
5=2=7(m) BO
2)6:2=3(m) OP
3)P=(7+3)x2=20(m)
Javob: ABOP to‘g‘ri to‘rtburchakning perimetri 20 m ga teng
Sana:_________________
9-mashg‘ulot
Mavzu
:
Qiziqarli tenglamalar
Maqsad
: o‘quvchilar bilan qiziqarli tenglamalar
yechishni o‘rganish,ularning fikrlash doirasini
kengaytirish;
Jihoz:
Tenglamali misollar;
Mashg‘ulotning
borishi:
1-tenglama
Yulduzchalar o‘rniga mos sonlarni qo‘yib tengliklarni yeching.
23
2-tenglama
3-tenglama.
х + 17 = 75 + 15 с - 29 = 43 + 18
4-tenglama
х + (73 - 48) = 82 (52 +
39) - с = 15
Vazifa Tenglamalarni yeching
38 + х = 100 – 44 73 - с = 55 – 27
Sana:_____________
10-mashg‘ulot
Mavzu
:
Qiziqarli tenglamalar
Maqsad
: o‘quvchilar bilan qiziqarli tenglamalar yechishni
o‘rganish orqali amallar tartibini puxta o‘zlashtirish.
Jihoz:
Tenglamalar, boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning
borishi:
24
1-misol
27 + 54 - 36 = 53 + (100 - 62) - 37 =
48 - 19 + 67 = (49 + 49) - (60 + 38) =
31 - 14 + 49 = 34 + 58 - (43 + 19) =
2-misol
х - (16 + 29) = 43 (91 - 25) -
х
= 27 3-misol
(32 + 29) + х = 100 (75 + 19) - с = 67
4-misol
91 – 36 … 45 + 16 32 + 59 … 63 + 18
84 - 26 … 51 + 19 12 + 68 … 100 - 24
5-misol
(92 - 34) - х = 19
(45 - 18) + х = 79
Vazifa
Tenglamalarni yeching
(34 + 40) - с = 19
b
+ (90 — 65) = 52
Mavzu
:
Rasmli masalalar
Boshqotirma
Javob:28
Sana:
______________
11
-
mash
g‘
ulot
25
Maqsad
:Rasmli masalalar orqali o‘quvchilarning fikrlash
qobiliyatlarini o‘stirish, ularning mantiqiy tafakkurlarini
rivojlantirish;
Jihoz:
rasmli masalalar,,,Yashirin so‘zni top” didaktik
o‘yin;
Mashg‘ulotning borishi:
1-masala
A)Ikkinchi qop birinchisidan og‘irroq, lekin uchinchisidan
yengil.Qaysi qop yengil
?
B) Har bi qop massasini kesmalarda ko‘rsat
D) Qoplarni b o‘ ya
26
Yengilroq
,
og‘irroq
Eng yengil qop----
og‘irroq, va ga
qaraganda
va
dan.
2-masala Rasmlarni taqqoslang. Son jihatidan va og‘irligi
Javob:
Son jihatidan 2- va 3- idishlarda mevalar soni 5 ta,
1- va 4- idishlarda esa 6 ta. Og‘irligi bo‘yicha 3-idishdagi
mevalar og‘irroq, 4-idish esa yengilroq.
3-masala
Ikkita qayiq to‘xtagich joyida teng miqdorda qayiqlar
turibdi.Ulardan 25 tasi suvga tushgandan keyin birinchi
to‘xtash joyida 10 ta, ikkinchisida esa 5 ta qayiq
qoldi.To‘xtash joyida nechtadan qayiq bo‘lgan?
b
o‘
yicha.
o g‘ ir emas
27
Javob:
To‘xtash joyida baravardan 20 ta qayiq bor.
Yechish: 10+5=15 ta 25+15=40 ta
O‘YIN
,,Yashirin so‘zni top.”
53+17
41-O‘
19
2 x6
K
100-35
T
2X8
S
5X3
N
Z-44
28
O+36
100
36:I
9
2
2
7
2
7
0
26
1
2
4
16
65
64
15
O‘
Z
B
E
K
I
S
T
O
N
Vazifa
Misol.
Quyidagi
misollarda amallar tartibini shunday
qo‘yingki, tengliklar to‘g‘ri bo‘lsin.
28
Mavzu
:
Gugurt cho‘plari bilan ishlash.
Maqsad
:Gugurt
cho‘plari bilan
ishlash orqali
o‘quvchilarda kombinatorik qobiliyatni
shakllantirish,ularning mantiqiy tafakkurlarini
rivojlantirish;
Jihoz:
Ko‘rgazmali rasmlar, didaktik materiallar,gugurt
cho‘plari, boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning borishi:
1-masala
2 ta cho‘pni shunday olib qo‘yingki, natijada uycha
teskarisiga aylansin.
2-masala
10 ta gugurt cho‘plaridan kalit shakli yasalgan.Siz shunday
4 ta gugurt cho‘pining joyini almashtirib 3 ta kvadrat hosil
qiling.
Sana:
_______________________
12
-
mash
g‘
ulot
29
3-masala
Gugurt
cho‘plaridan
bittasini
shunday
olib
qo‘yingki,natijada tenglik to‘g‘ri bo‘lsin.
Boshqotirmani yeching. Javob:
7+17=24
Javob:
Xotira mashqi
Xotirani mustahkamlashing uchun
dan 9 gacha b
1
o‘ lgan sonlarni
ranglar asosida k o‘ rsatib ber.
30
25+7=32
17+25=42
25+7+17=49
Vazifa
Misol
Cho‘plardan noto‘g‘ri
tengliklar
hosil
qilingan. Har bir tenglikdagi bitta cho‘p joyini shunday olib
joylashtiringki, natijada tengliklar to‘g‘ri
bo‘lsin.
13-mashg‘ulot
Mavzu
:
Gugurt cho‘plari bilan ishlash.
Maqsad
:Gugurt
cho‘plari
bilan
ishlash
orqali
o‘quvchilarda
kombinatorik
qobiliyatni
shakllantirish,ularning mantiqiy,
kreativ fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish;
Jihoz:
Ko‘rgazmali rasmlar, didaktik materiallar,gugurt
cho‘plari;
Mashg‘ulotning borishi:
Sana:
______________
31
1-masala
Shunday 2 ta gugurt cho‘pini olib qo‘yingki, natijada
buzoqcha teskari tomonga qaragan bo‘lsin. Bunda u
xursandligicha qolishi shart, ya’ni uning dumi tepaga
qaratilganday turishi lozim.
2-masala
4ta shunday cho‘pni olingki, natijada kvadratlar soni 5 ta
bo‘lsin.
Javob:
32
3-masala
3 ta cho‘pning joyini o‘zgartirib, 5 ta kvadrat
hosil qiling.
Javob:
4-masala
2 ta cho‘pning o‘rnini o‘zgartirib, 6 ta kvadrat hosil qiling.
Javob: bunda 5 ta bir xil kvadrat va 1 ta katta kvadrat
hosil bo‘ladi:
Javob:
33
Boshqotirma
5-masala
Shunday 3 ta cho‘pni olingki, shaklda 3 ta kvadrat qolsin.
Javob:
Vazifa
Cho‘plardan shunday 4 tasini olib tashlangki, 5 ta kvadrat
qolsin.
34
Javob:
Sana:_______________
14-mashg‘ulot
Mavzu
:
Arifmetik jumboqlar.
Maqsad
:O‘quvchilarga arifmetik jumboqlar haqida
tushuncha berish, to‘rt arifmetik amallar yordamida ularni
yechishga o‘rgatish. O‘quvchilarning fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish;
Jihoz:
Arifmetik jumboqlar;
.
Mashg‘ulotning borishi:
1-misol
Qanday to‘rtta ketma-ket sonning yig‘indisi 78 ga teng?
+ + + =78 Javob: 18+19+20+21=78 2-misol
Qanday to‘rtta sonning yig‘indisi va ko‘paytmasi 8 ga teng.
35
+ + + =
x
x
x
Javob:
1+1+2+4=1x1x2x4
3-misol
Quyidagi jumboqda arifmetik amallarni topib, natijani
to‘g‘ri chiqaring.
Javob:
4-misol
Raqamlar orasiga amallarni to‘g‘ri qo‘yginki natija 100
chiqsin.
Javob:
5–misol
Quyidagi jumboqda arifmetik amallarni topib, natijani
to‘g‘ri chiqaring.
Javob:
Vazifa
5 ta 9 raqami va arifmetik amallar yordamida 10
sonini keltirib chiqaring.
Javob:
99:9-9:9=10
36
Sana: _________________
15-mashg‘ulot
Mavzu
:
Belgilarning lug‘aviy ma’nosi.
Maqsad
:O‘quvchilarga belgilarning lug‘aviy ma’nosi
haqida
tushuncha
berish.Fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish;
Jihoz:
Tarqatmalar, ko‘rgazmali rasmlar, didaktik
materiallar, belgilar;
Mashg‘ulotning borishi:
1.
Matematika – yunoncha so‘z bo‘lib, fan, bilim ma’nosini
bildiradi. Buni Pifagor kiritgan(e.o.VI asr).
2.
Qo‘shish “ + ” va ayirish “ – ” Ya. Vidman 1489 yilda
kiritdi.
3.
Ko‘paytirish – “ ” Regiomontan 1461 yilda kiritdi. “ x ”
belgini U.Outred 1631 yili kiritgan.
4.
Bo‘lish – “ :” arab olimlari kiritgan . Hozirgi ko‘rinishni
1684 yilda Leybnis taklif etgan.
5.
Tenglik – “ = ” belgini R.Rekard 1557 yilda kiritgan .
6.
O‘nli pozitsion sistema va nol 550 – yili xind matematigi
Vxoskaraning asari orqali kirib keldi. Uning dunyoga
tarqalishida al – Xorazmiyning “ Hind hisobi haqida
qisqacha kitob” asari katta rol o‘ynadi. XII asrdagi lotin
tiliga tarjimasi bilan u Evropaga kirib keldi va “arab
raqamlari” nomi bilan tarixga keldi .
7.
Birinchi hisoblash mashinasi – arifmometr fransuz olimi
B.Paskal 1642 yilda ixtiro qilgan. Ammo 1985 yilda
Keplir arxividan nemis olimi V.Shikkard 1623 yili
37
bunday mashina yaratganligi haqida ma’lumot topilgan.
1674 yilda Lebnits,1874 yilda Peterburglik olim Odnir
takomillashtirgandan so‘ng arifmometr keng qo‘llanila
boshladi.
8.
Katta – kichik – “ > ” , “ < ” belgilarni G.Garriod 1631
yilda kiritgan . Qat’iy bo‘lmagan tengsizliklarni P.Buge
1734 yilda kiritgan .
Misollar
1.Tushirib qoldirilgan sonlarni yozing.
2.Qo‘lingizni uzmay va 2 marta yugurtirmay shakllarni
chizishga harakat qiling
.
3.Xotira mashqi .
Ko‘rgan elementlarni yoki shakllarni ranglarni qayta
yozishga ,chizishga harakat qiling.
+ = - : ?
38
4.Quyidagi shaklni teng 3 ta qismga
ajrat.
5.O‘ylab , qaysi shakl bo‘sh katak ichida bo‘lishini chiz.
Vazifa
39
Chivin uyning shiftida uzunligi 3 sm, 4 sm bo‘lgan to‘g‘ri
burchak ostida harakatlanyapti.Chivin yo‘li rasmda
tasvirlangan. Chivin yo‘lining uzunligini toping.
Javob: 4+3+4+3+4+3+4+3=4x4+3x3=16+9=25sm
Sana:______________
16-mashg‘ulot
Mavzu
:
Buyuk matematik al- Xorazmiy
Maqsad
:O‘quvchilarni buyuk matematik al-Xorazmiy
haqidagi ma’lumotlar , kashfiyotlari bilan tanishtirish,
ulardan o‘rnak olish , o‘rganish ruhida tarbiyalash;
Jihoz:
Al-Xorazmiy rasmlari,boshqotirmalar;
.
Mashg‘ulotning
borishi:
Tarjimai hol
O‘zining daho kashfiyotlari bilan
dunyo ilm-faniga bebaho hissa
qo‘shgan olim
- Muhammad al-Xorazmiydir.
Yoshligi bilan bog‘liq ma’lumotlar saqlanib qolmagan.
40
Biroq, 800 yillarning boshlarida Xurosonning Bog‘doddagi
hokimi - Ma’mun ibn Xorun ar-Rashidning saroyiga taklif
qilinganligini inobatga olgan holda, u ona yurti Xorazmda
ta’lim olib, yigirma yoshlaridayoq mashhur olim bo‘lib
ulgurgan. 813 yilda Ma’mun xaliflik tojini egallaydi va
Marvda atrofiga yig‘ilgan olimlar bilan birga Bog‘dodga
ko‘chib o‘tadi. Fanning yirik ishqivozi
Ma’mun ilm-fan tarixida “Bog‘dod akademiyasi” deb
nomlanmish “Bayt al-hikma”ga (“Donolik uyi”) asos
soladi. Muhammad al-Хorazmiy umrining oxirigacha
ushbu ilmiy markaz boshqaruvchisi bo‘lgan. Bu yerda
Markaziy Osiyo mamlakatlaridan kelgan arab Sharqining
ko‘plab olimlari ham faoliyat ko‘rsatgan. Ular uchun
qadimiy qo‘lyozmalarga boy kutubxona hamda maxsus
qurilgan observatoriya xizmat ko‘rsatgan.
Asosiy ilmiy ishlari
Muhammad al-Xorazmiy 20 dan ziyod ilmiy asarlar
muallifi bo‘lgan, ulardan 7 tasi bizning davrimizgacha
saqlanib qolgan. Jumladan:
“Fi xisab al-Hind” (arab tilidagi “Hindcha hisob haqida
kitob”) – o‘nlik pozitsion hisoblash tizimini ifodalovchi va
nol belgisi bor, to‘qqizta raqamni bayon etuvchi asar.
“Al-kitob al-muxtasar fi hisob al-jabr va al-muqobala”.
(Arab tilida yozilgan “Al-jabr va al-muqobala hisobi haqida
qisqacha kitob”) - muallif tomonidan algebra fan sifatida
ko‘rilib, “Algebra” deb nom olgan kitob.
Ziji al-Xorazmiy (arab tilida yozilgan (“Zij”) “Astronomik
jadval”) - sinuslarning trigonometrik funksiyalari
41
keltirilgan kichik nazariy bo‘lim va jadvallardan tashkil
topgan asar.
“Kitob surat al-arz” (arab tilida yozilgan “Yer surati
kitobi”) - O‘rta asrlarda ilk bor odamzod yashayotgan yer
sayyorasining sharqiy yarmi, undagi mamlakatlar, Tinch
okeani (Baxr al-muzallam) hamda sayyoramiz xaritasi
keltirilgan geografik risola.
Jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasi
Muhammad al-Xorazmiy matematika, astronomiya va
geografiya fanlariga, ular orqali sivilizatsiya rivojiga
umumiy qo‘shgan muhim hissasi:
1.
O‘nlik pozitsion hisobni ifodalovchi, nol belgisi bor
to‘qqizta raqamni bayon etuvchi sanoq tizimiga asos
solgan.
2.
Fan sifatida Algebrani yaratdi va unga shu nomni berdi.
3.
Ovrupa adabiyotida “Algoritm” deya nom olgan aniq va
tushunarli qoidalar orqali ilmiy va ta’limiy asarlarning
yangi usulini ishlab chiqdi va ularni yo‘lga qo‘ydi. Lotin
tilida “algoritm” talaffuzi uning ismi - al-Xorazmiyga
tenglashadi. Mazkur - algoritm tushunchasi butun
zamonaviy
raqamli
axborot
va
kompyuter
texnologiyalari tushunchasi asosini tashkil qiladi. Aynan
ushbu usul orqali Muhammal al-Xorazmiy asarlarining
bayoni keng ommaga tarqalgan. Yuqorida keltirilgan
xizmatlari bilan bir qatorda, hozirgi kunda ma’lum
bo‘lishicha, u qutb nuqtalaridan foydalangan.
4.
Muhammad al-Xorazmiyning (“Ziji”) Astronomik
kitobida Quyosh, Oy, beshta sayyora, matematik
42
jo‘g‘rofiya masalalari, trigonometriya, Quyosh va
Oyning tutilishi kabilar ko‘rib chiqilgan. 1126 yil kitob
lotin tiliga, 1914 yili nemis, 1962 yili ingliz tiliga tarjima
qilingan.
5.
Muhammad al-Xorazmiyning jo‘g‘rofiya asarlarida
yerning o‘sha vaqtlardagi ma’lum joylari bayon qilingan.
Asarda joylar aniq xarita, u yerdagi daryo, dengiz va
okeanlari, soni 2402 ga yetuvchi muhim aholi soni bilan
keltirilgan. Bu - O‘rta asrlarda yozilgan arab tilidagi ilk
jo‘g‘rofiy asar bo‘lgan. Mazkur iqlim nazariyasi aytarli
darajada jo‘g‘rofiya rivojida muhim o‘rin tutgan.
Matematik boshqotirmalarni yeching.
10+10+10=30
10+5+5=20
5+(1+1)+(1+1)=9
5+1x10=15
Xotira ,diqqat, fikrlash va mantiqni rivojlantiruvchi
mashq
1.
2 daqiqa ichida har bir qatorda chap qismida joylashgan
uchburchakli kvadratlarni belgilang va o‘ng tomondagi
jadvalda ular sonini ko‘rsatib bering.
43
2.
Har bir qatordan 3 ta sonni doirachaga olib belgila.
Ularning yig‘indisi o‘ng tomonda doira ichida berilgan
qiymatga teng bo‘lsin.
Vazifa
Shakllar
44
Azima bayroqchali bezakni yasab bo‘yadi.
Avval ko‘k keyin qizil, keyin yashil so‘ng sariq.U
bayroqchalarning hammasini shu tartibda bo‘yadi. 17
bayroqchaning rangi qanday bo‘ladi? Ularni bo‘yamasdan
matematik talqinda
toping.
Javob:17:4=4(1q) Demak 4 ta rang 4 marta takrorlansa, keyingi 17 chi
rang ko‘k bo‘ladi.
Sana: _____________
17-mashg‘ulot
Mavzu
:
O‘lchov birliklari haqida ma’lumot
Maqsad
: O‘lchov birliklari haqida ma’lumotlar bilan
tanishish, ularning vazifasi, turlarini o‘rganish.O‘lchov
birliklari bilan misollar yechish.
Jihoz:
Tarqatmalar, ko‘rgazmali rasmlar,didaktik
materiallar;
Mashg‘ulotning borishi:
SI o lchov birliklari
Asosiy olchov birliklar Kattaliklar Olchov
birliklari Belgilanishi ozbekcha
nomlanishi
xalqaro nomlanishi o zbekcha xalqaro
Uzunlik metr metre (meter) m m
Og irlik (massa) kilogramm kilogram kg
kg
45
Vaqt soniya second
s s
Tok kuchi amper ampere
A A
Termodinamik harorat kelvin kelvin K
K
Yorug‘lik kuchi kandela candela kd cd
Modda miqdori mol mole
mol mol
Kilogramm
Kilogramm (qisqacha: kg) SI massa o‘lchov birligidir. U
xalqaro kilogramm etaloniga teng, deb ta’riflanadi. 1 kg
1000 grammga teng. Xalq orasida kilo deb ataladi. Dastlab,
normal atmosfera bosimida 1 litr toza suvning 4 °С dagi
massasini 1 kilogramm deb atashgan.
Kilogramm (kilo... va gramm) — Xalqaro birliklar tizimi
SIda massa oʻlchov birligi. kg bilan belgilanadi. 1dm3 (4°
li) toza suv massasiga teng . Parij yaqinida joylashgan
Sevr sh.dagi Xalqaro oʻlchov va tarozilar byurosida
saqlanadigan diametri va bal. 39 mm li platina-iridiy (90 %
Pt, 10% lr) ning silindr shaklidagi krtishmasi K. etaloni
sifatida qabul qilingan (1889). K.ning ulush birligi gramm
keng qoʻllanadi: 1 g = 0,001 kg . Hozirgi kunda kilogramm
— SIda insoniyat tomonidan yaratilgan yagona jismdan
iborat bo‘lgan etalondir.
Kilometr
Kilometr — xalqaro birliklar sistemasida uzunlikning
karrali birligi, 1000 metrga teng. Belgilanishi km. 1 km =
0,62137 ingliz mili = 0,53996 dengiz mili. Kilometr (kilo...
va metr) — Xalqaro birliklar tizimi SIdz. uzunlik olchov
birligi. km bilan belgilanadi. 1 km = 103 m.
46
1.
6 ta belgidan mosini bo‘sh katakka chizib qo‘ying.
2.
Vaqt o‘lchov birliklarini klaster usulida to‘ldiring.
47
3.
Uchburchaklardan qaysi birini qo‘yish kerakligini o‘ylab
top.
4.Boshqotirmani yech.
Javob:
48
Sana:_________________
18-mashg‘ulot
Mavzu
:
Yulduzchalar o‘rniga noma’lum sonni qo‘y.
Maqsad
:O‘quvchilarning noma’lum sonni topishga doir
mantiqiy fikrlash doiralarini kengaytirish, tezkorlik,
og‘zaki hisob ko‘nikmalarini rivojlantirish;
Jihoz:
Tarqatmalar, ko‘rgazmali rasmlar, didaktik
materiallar,yulduzchali misollar, boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning borishi:
14+14+14=42
14+3=17
14=14
9=3x3
14+3+9=26
Vazifa
Javob:
79+83
=162
79
+
67
=146
83
+
67
=150
=83
49
1-misol
2-misol
3-misol
Diqqat
mashqi
Har bir kvadratda 1dan 20 gacha bo‘lgan sonlar berilgan.
Lekin kvadratlar soni 16 ta bo‘lganligi uchun 4 son tashlab
ketilgan. Har bir kvadratdagi tashlab ketilgan sonlarni
aniqla va yoz.
4-misol
50
Ushbu shakllarda nechtadan uchburchak borligini toping.
5-misol
Vazifa
51
6-misol
Sana:______________
19-mashg‘ulot
Mavzu
:
Ukkivoyning jumbog‘i.
Maqsad
:O‘quvchilarning mustaqil ravishda mantiqiy
masalalar yechish qobiliyatlarini rivojlantirish;
Jihoz:
Ko‘rgazmali
rasmlar;
didaktik
materiallar,masalalar, boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning
borishi:
52
53
Test
Misol
54
Boshqotirma
Vazifa
Qaysi bolakay sharbatni birinchi b o‘ lib ichadi?
55
Sana:_______________
20-mashg‘ulot
Mavzu
:
Quyonning matematik boshqotirmalari.
Maqsad
:O‘quvchilarning mustaqil ravishda mantiqiy
misollar, boshqotirmalar
yechish qobiliyatlarini
rivojlantirish;
Jihoz:
Misollar, testlar boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning
borishi:
Qiziqarli tarozilar
Testlar
1.
2.
.
56
57
Boshqotirma
Qaysi idish birinchi bo‘lib to‘ladi?
Misol
Xotira mashqi
58
1 daqiqa ichida nechta sonni topa olasan?
Vazifa
59
Sana: _______________
21-mashg‘ulot
Mavzu
:
Metematik krossvordlarni yechamiz.
Maqsad
:O‘quvchilarga matematik krossvordlar yechishni
o‘rgatish, ularning fikrlash qobiliyatlarini, diqqatlarini
kengaytirish;
Jihoz:
Didaktik materiallar,krossvordlar boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning borishi:
Eniga :
1.
Uzunlik o‘lchov birligi.
2.
Matematika darsida kerakli o‘quv quroli.
3.
Bir xonali son.
4.
Vaqt birligi.
5.
O‘nlik sanoq sistemasiga asos solgan olim.
6.
Hamma tomoni teng shakl.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
60
7.
Noma’lum sonni topishga doir misol.
8.
Kamaytirish uchun ishlatiladigan amal.
9.
Sanamay………..dema.
10.Sharti, yechimi va javobiga ega ko‘rinish. Bo‘yiga:
1.
Hisob darsi.
Matematik krossvord
Eniga :
Bo‘yiga:
Matematik krossvordlarni yeching.
61
Matematik krossvord
Vazifa
Matematik krossvordni yeching.
62
1.Burchaklarni o‘lchovchi asbob. 7.Bo‘lishning qiymati
2. Birlar xonasi.
3.Amal, ifoda.
4.Uzunlik o‘lchovi birligi.
5.Tomonlar yig‘indisi.
6.Yoysimon matematik belgi.
Sana: _________________
22-mashg‘ulot
Mavzu
:
Xudbin, xasis , saxiy va bag‘ri keng sonlar.
Maqsad
:O‘quvchilarga sonlarning bo‘linish guruhlari
haqida tushuncha berish;
Jihoz:
Tarqatmalar, ko‘rgazmali rasmlar, didaktik
materiallar, boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning
borishi:
2.3.5.7.11.13.17.19.23.29.31.37.41.43.47.53.61.67.71.73.7
Eniga:
B
o‘
yiga:
1
2
3
4
5
6
7
63
9.83.97 sonlari ,,xudbin” sonlar ekanlar, ya’ni ular 1 va
o‘zlarini mustasno etilsa, boshqa hech bir songa
bo‘linmaydiganlar guruhini tashkil etisharkan.
4,9,25,49 sonlari esa ,,xasis”, ya’ni atigi birgina bo‘luvchisi
bor sonlar toifasiga kirisharkan. Ammo lekin, to‘rtta son (
qoyil, lekin to‘rt polvon) :
Ya’ni 60, 70, 90, 96 sonlarning juda bag‘rilari keng va ular
saxiy deb nom olgandir.
Negaki, ularning har biri o‘zlari va birni istisno
etilgandayam, baribir yana oz emas, ko‘p emas--- ropparosa
o‘ntadan song abo‘linisharkan-da!Mana, qarang:
60=2x30,3x20,4x15,5x12,6x10
72=2x36,3x24,4x18,6x12,8x9
90=2x45,3x30,5x18,6x15,9x10
96=2x48,3x32,4x24,6x16,8x12 Bu
olamda xudbin o‘tar, xasis o‘tar.
Umridan lek hech ne qolmay izsiz ketar. Kimki
agar bag‘ri kengdir—elga berib, Shuhrat topib,
murodiga o‘sha yetar.
Yana shunday sonlarni topa olasizmi?
64
1-misol
Javob:
10+10+10=30
10+10+20=40
10+20+15+15=60
Kubok 15 ga teng
2-misol
Amallarni qo‘yib tengliklarni to‘g‘ri yeching
.
3-misol Boshqotirma
65
Xotira mashqi
1 daqiqa ichida sonlarni topishga harakat qiling.
Sana: _________________
23-mashg‘ulot
Mavzu
:
Jadval asosida masala tuzamiz.
Maqsad
:O‘quvchilarga jadval asosida masala tuzib
yechishni o‘rgatish, ularning fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantirish;
Vazifa
Boshqotirmani yech.
66
Jihoz:
Jadvalli
masalalar,
boshqotirmalar;
Mashg‘ulotning borishi:
1-masala
Hayvonot bog‘ida ayiqcha, yo‘lbarscha va sher bolasining
og‘irligi
o‘lchandi.
Jadvalda
qanday
toshlardan
foydalanilganligi ko‘rsatilgan.Qiymatlardan foydalanib,
jadval asosida har bir hayvonning og‘irligini toping.
67
2-masala.
Quyidagi idishlarda necha litr suv borligini
aniqlang
3 litrli
5 litrli
4 litrli
Bidonda
4
3
2
? 35 l
Bochkada
5
4
1
? 39l
Ko‘zada
1
2
3
? 25l
Boshqotirma
3-masala
Ushbu shaklni teng 3 qismga ajrating.
4-masala
68
Asalari inidagi kataklarni
shunday 3 ta teng bo‘lakka
ajratingki, har bir bo‘lakda
asalli katak bo‘lsin.
Vazifa
Boshqotirma
69
Mundarija:
1-dars “Kenguru” testlari
3-bet
2-dars “Shoshil, lekin adashma!”
6-bet
3-dars “Shoshil, lekin adashma!”2
9-bet
4-dars Murakkab masalalar
10-bet
5-dars Murakkab masalalar
11-bet
6-dars Qiziqarli o‘yinlar
12-bet
7-dars Qiziqarli o‘yinlar
16-bet
8-dars Qiziqarli o‘yinlar
19-bet
9-dars Qiziqarli tenglamalar
21-bet
10-dars Qiziqarli tenglamalar
22-bet
11-dars Rasmli masalalar
23-bet
12-dars Gugurt cho‘plari bilan ishlash
27-bet
13-dars Gugurt cho‘plari bilan ishlash
29-bet
14-dars Arifmetik jumboqlar
33-bet
15-dars Belgilarning lug‘viy ma’nosi
35-bet
16-dars Buyuk matematik al-Xorazmiy
38-bet
17-dars O‘lchov birliklari haqida ma’lumot
43-bet
18-dars Yulduzchalar o‘rniga noma’lum sonni qo‘y 47-bet
19-dars Ukkivoyning jumbog‘i
50-bet
20-dars Quyonvoyning matematik boshqotirmalari
54-bet
21-dars Matematik krossvordlarni yechamiz.
58-bet
22-dars Xudbin, xasis, saxiy va bag‘ri keng sonlar
61-bet
23-dars Jadval asosida masala tuzamiz.
64-bet
70
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
“MATEMATIKADAN
QIZIQARLI
MASALALR” M.A.Mirzaahmedov. Toshkent
<> 2020
2.
“MATEMATIKAGA OID MANTIQIY MISOL
VA MASALALAR TO‘PLAMI”
3.
“QIZIQARLI MATEMATIKA” Y.I.PERELMAN
Nashriyot “Sharq”
4.
Axborot ta’lim tarmog‘i-http://ziyonet.uz/
5.
Ijodkor o‘qituvchilar ta’lim tarmog‘i-
http://edunet.uz/
71
M
EN
,
N
ASIMOVA
D
ILFUZA
X
ALIMOVNA
1969-
YIL
S
AMARQAND SHAHRIDA TUG
’
ILDIM
.
1976-
YIL
S
AMARQAND SHAHRIDAGI
21-
MAKTABNING
1-
SINFIGA QABUL QILINDIM
.
1986-
YILDA MAKTABNI A
’
LO BAHOLAR BILAN TUGATDIM
.
S
HU YILI
S
AM
DU
FILOLODIYA
F
AKULTETIGA O
’
QISHGA KIRDIM
.1992-
YILDA TUGATDIM
.
1993-
YIL
21-
MAKTABDA
I
SH FAOLIYATIMNI BOSHLADIM
.
S
HU YILDAN BUYON SHU
MAKTABDA ISH FAOLIYATIMNI DAVOM ETTIRIB
KELMOQDAMAN
.O
ILALI
.3
NAFAR FARZANDIM BOR
.
Do'stlaringiz bilan baham: |