Microsoft Word Maxmadaliyev Islom 202 guruh Mustaqil ish 1

---

 

---

Mustaqil ish mavzusi : Server kompyuterlar 

Reja: 

(1)  Server kompyuterlar haqida qisqacha tushuncha ; 

(2)  Server kompyuterlarning afzalliklari ; 

(3)  Server kompyuterlar turlari ; 

(4)  Xulosa 

 

Server kompyuterlar haqida qisqacha tushuncha : 

Tarmoqqa  ulangan,  doimiy  ishlaydigan  va  tarmoqning  turli 

xizmatlarini  bajaradigan  kompyuterga  SERVER  deyiladi.  Server 

tarmoqdagi ma`lumotlarni saqlaydi, tarmoqning boshqa nuqtalariga 

uzatadi  va  asosiy  xizmati  –  foydalanuvchilarni  internetga  ulaydi. 

Ayni mana shu xizmatlarni bajaradigan tashkilotni – provayder deb 

atashadi.  Ularning  serverlari  internetga  kirish  darvozalari 

hisoblanadi.  Server  protsessorlari.  Bundan  tashqari  server  so`zi 

quyidagicha  shakllarda  ham  ishlatiladi.  Ajratilgan  server.  Yirik 

kompaniyalar 

ko`pgina 

kompyuterlarga 

ega 

bo`lishadi. 

Tashkilotning barcha tarmoq xizmatlarini boshqarish uchun alohida 

kompyuter  ajratilib,  unga  maxsus  dasturlar  o`rnatiladi,  internetga 

doimiy holda ulanadi va uni ajratilgan server deb atashadi. Bu server 

orqali barcha kompyuterlar internetga chiqa olishadi. Virtual server. 

Kecha-yu  kunduz  internetga  ulangan  kompyuterni  ishlatish  oddiy 

foydalanuvchiga  qimmatga  tushadi.  Shuning  uchun  ular  boshqa 

serverning  xotirasidan  bo`sh  joyni  ijaraga  olishadi  va  virtual 

serverga  ega  bo`lishadi.  Bu  xuddi  o`zingizning  internetda  vakolat 

xonangizga  o`xshaganday.  Albatta,  foydalanuvchi  jismoniy  server 

bilan  foydalanish  huquqiga  ega  bo`lmaydi,  lekin  tarmoq  orqali 

---

virtual serverga kirib, kerakli ma`lumotlarni yozib qo`yishi mumkin. 

Keyin  tarmoqqa  kiritilgan  ma`lumotlarni  boshqa  foydalanuvchilar 

kecha-yu  kunduz  o’qishi  mumkin.  Odatda,  bunday  xizmatni 

provayderlar  ko’rsatadi  va  uni  “xosting”  (inglizcha  -  hosting)  deb 

atashadi.  Serverdagi  xosting  xizmatlari  ikki  xil  bo’ladi:  pulli  va 

bepul.  Pulli  xosting  xizmatlarga  boy  va  tez  ishlaydi,  bepulida  esa 

xizmat turlari  kam, ishlash tezligi  past va saytingizda o`zgalarning 

reklamalari  paydo  bo`lib  turadi.  O`rganishga  bepul  xosting 

bo’laveradi,  lekin  jiddiy  loyihalar  uchun  pulli  serverlar  zarur. 

Proksi-server.  Proksi-server  –  foydalnuvchi  va  internet  orasidagi 

maxsus  vositachi  dastur.  Uni  ishlatish  shart  emas,  lekin  bu  dastur 

yordamida  web  sahifalarining  yuklash  jarayonini  tezlashtirish 

mumkin.  Proksi-  server  Internetdan  ko`p  ko`radigan  sahifalarni 

qattiq diskdagi omborga saqlaydi va yana shu sahifalar so`ralganda 

Internetdan  emas,  balki  xotirasidan  ko’rsatadi.  Odatda,  proksi-

server  ajratilgan  serverga  o`rnatiladi  va  tarmoq  xizmatlarini  ham 

bajaradi:  mahalliy  tarmoq  kompyuterlarini  Internetga  ulaydi. 

Tarmoqdagi kompyuterlar internet so’rovlarini ajratilgan serverga 

uzatishadi,  serverda  esa  proksi  dasturi  so’rovlarni  internetga 

chiqaradi 

va 

tashqaridan 

kelgan 

ma’lumotlarni 

tarmoq 

kompyuterlariga  yetkazib  beradi.  Yana  proksi  dasturi  yordamida 

kompyuterlarning  tarmoqdagi  ish  jarayonini  boshqarib,  kuzatib 

turish ham mumkin .  

 

LINK_@https://ok.ru/group/53529384976488/topic/63775479182696

 

 

---

 

 

 

 

Server mijoz kompyuterlari soʻroviga 

javob 

berish 

uchun 

moʻljallangan, 

nisbatan 

yuqori 

hisoblash 

imkoniga 

ega 

boʻlgan kompyuter.  Server  ma'lum  bir  sohaga  xizmat  qilishi  ham 

mumkin.  Server  tarmoqdagi  ma`lumotlarni  saqlaydi,  tarmoqning 

boshqa  nuqtalariga  uzatadi  va  asosiy  xizmati  –  foydalanuvchilarni 

internetga  ulaydi.  Ayni  mana  shu  xizmatlarni  bajaradigan 

tashkilotni – provayder deb atashadi. Ularning serverlari internetga 

kirish  darvozalari  hisoblanadi.  Bundan  tashqari  server  so`zi 

quyidagicha  shakllarda  ham  ishlatiladi.  Ajratilgan  server,  Virtual 

server,  Proksi-server,Ajratilgan  server  va  Protokol.  Yirik 

kompaniyalar 

ko`pgina 

kompyuterlarga 

ega 

bo`lishadi. 

Tashkilotning barcha tarmoq xizmatlarini boshqarish uchun alohida 

---

kompyuter  ajratilib,  unga  maxsus  dasturlar  o`rnatiladi,  internetga 

doimiy holda ulanadi va uni ajratilgan server deb atashadi. Bu server 

orqali  barcha  kompyuterlar  internetga  chiqa  olishadi.  Web  server 

tushunchasini  ikki  xil  ma'noda  ishlatish  mumkin.  Agarda 

gap WWW xizmatini  ko'rsatish  haqida  borsa,  u  holda  Web  server 

tarmoq  mijozlariga  Web  sahifa  va  saytlardan  foydalanish 

imkoniyatini  yaratib  beruvchi  dastur  ma'nosini  anglatadi.  Web 

serverni siz o‘z uyingizda yaratishingiz mumkin. Uning uchun bitta 

kompyuter ajratib, unga biror veb dastur o‘rnatasiz va bu dasturni 

yaxshilab  sozlashingiz  kerak  bo‘ladi.  So‘ng  o‘z  saytingizni  shu 

serverga  joylashtirasiz  va  biror  domen  sotib  olasiz.  Bundan  kelib 

chiqadiki,  saytingiz  ishlashi  uchun  siz  ajratgan  kompyuter  doim 

yoqilgan  holatda  bo‘lishi  kerak.  Web  serverga  o‘rnatiladigan  web 

dastur turlari ko‘pdir. Eng zamonaviy va eng ommabop dastur bu – 

albatta Apachedir. Apache 

Software 

Foundation korxonasi 

tomonidan chiqarilgan. 

 

LINK_@

 

https://uz.wikipedia.org/wiki/Server 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Server kompyuterlarning afzalliklari 

 

Mijoz-server  texnologiyasi  ikkita  mustaqil  o'zaro  ta'sir  qiluvchi 

jarayonlarning mavjudligini ta'minlaydi - server va mijoz, ularning 

o'rtasida aloqa tarmoq orqali amalga oshiriladi. Serverlar - bu fayl 

tizimini  saqlashga  mas'ul  bo'lgan  jarayonlar,  mijozlar  esa  so'rov 

yuboradigan va serverdan javob kutadigan jarayonlardir . Mijoz-

server  modeli  DBMS  asosida  tizimni,  shuningdek  pochta 

tizimlarini  qurishda  foydalaniladi.  Bundan  tashqari,  fayl-server 

arxitekturasi  deyiladi,  bu  mijoz-server  arxitekturasidan  sezilarli 

darajada farq qiladi. 

 

 

---

Fayl-server tizimidagi ma'lumotlar fayl serverida (Novell NetWare 

yoki Windows NT Server) saqlanadi va ular ish stantsiyalarida "ish 

stoli  DBMS"  ning  ishlashi,  masalan  Access,  Paradox,  FoxPro  va 

hk.Ma'lumotlar  bazasi  ma'lumotlar  bazasi  ish  stantsiyasida 

joylashgan bo'lib, ma'lumotlar bilan ishlash bir nechta mustaqil va 

nomuvofiq  jarayonlar  orqali  amalga  oshiriladi.  Bunday  holda, 

barcha  ma'lumotlar  serverdan  tarmoq  orqali  ish  stantsiyasiga 

uzatiladi, 

bu 

esa 

ma'lumotni 

qayta 

ishlash 

tezligini 

pasaytiradi.Mijoz-server  texnologiyasi  ikkita  (hech  bo'lmaganda) 

dastur  -  mijozlar  va  o'zaro  funktsiyalarni  almashadigan  server 

ishlashi bilan amalga oshiriladi. Server ma'lumotlarni saqlash va 

to'g'ridan-to'g'ri  manipulyatsiya  qilish  uchun  javobgardir, 

ularning 

misoli 

SQLServer, 

Oracle, 

Sybase 

va 

boshqalar.Foydalanuvchi 

interfeysi 

mijoz 

tomonidan 

shakllantiriladi,  uning  asosida  maxsus  vositalar  yoki  ish  stoli 

DBMS  ishlatiladi.  Ma'lumotlarni  mantiqiy  qayta  ishlash  qisman 

mijozda  va  qisman  serverda  amalga  oshiriladi.  So'rovlarni 

serverga  yuborish  mijoz  tomonidan,  odatda  SQL-da  amalga 

oshiriladi.  Qabul  qilingan  so'rovlar  server  tomonidan  qayta 

ishlanadi  va  natija  mijoz  (lar)  ga  qaytariladi.Shu  bilan  birga, 

ma'lumotlar  saqlanadigan  joyda  -  serverda  qayta  ishlanadi, 

shuning uchun ularning katta qismi tarmoq orqali uzatilmaydi. 

 

Mijoz-server texnologiyasi axborot tizimiga quyidagi sifatlarni 

keltiradi: 

 

Ishonchlilik 

Ma'lumotlarni  modifikatsiyalash  ma'lumotlar  bazasi  serveri 

tomonidan tranzaksiya mexanizmi yordamida amalga oshiriladi, bu 

operatsiyalar to'plamiga quyidagi xususiyatlarni beradi:  

---

1)  har  qanday  operatsiyani  yakunlashda  ma'lumotlar  yaxlitligini 

ta'minlaydigan atomlik;  

2) turli foydalanuvchilar tranzaktsiyalarining mustaqilligi;  

3) muvaffaqiyatsizlikka chidamlilik - bitimni yakunlash natijalarini 

saqlash. 

 

O'lchovlilik,  ya'ni  tizimning  foydalanuvchi  dasturini 

almashtirmasdan foydalanuvchilar soniga va ma'lumotlarning 

miqdoriga bog'liq bo'lmaslik qobiliyati. 

Mijoz-server  texnologiyasi  tegishli  apparat  platformasi  bilan 

minglab  foydalanuvchilar  va  gigabayt  ma'lumotlarni  qo'llab-

quvvatlaydi. 

 

 

Xavfsizlik, ya'ni dan ishonchli ma'lumotlarni himoya qilish 

 

Moslashuvchanlik. Ma'lumotlar bilan ishlaydigan dasturlarda 

mantiqiy  qatlamlar  ajratiladi:  foydalanuvchi  interfeysi; 

mantiqiy ishlov berish qoidalari; Ma'lumotlarni boshqarish. 

 

Yuqorida  ta'kidlab  o'tilganidek,  fayl-server  texnologiyasida 

barcha  uchta  qatlamlar  ish  stantsiyasida  ishlaydigan  bitta 

monolitik  dasturga  birlashtirilgan  va  qatlamlardagi  barcha 

o'zgarishlar dasturni o'zgartirishga olib keladi, mijoz va server 

versiyalari  har  xil  va  barcha  ish  stantsiyalarida  versiyalarni 

yangilash talab etiladi. ... 

 

Ikki  darajali  dasturdagi  mijoz-server  texnologiyasi  mijozda 

shakllantirish  uchun  barcha  funktsiyalarni  bajarilishini  va 

serverdagi  ma'lumotlar  bazalari  ma'lumotlarini  boshqarish 

uchun barcha funktsiyalarni, biznes qoidalarini serverda ham, 

mijozda ham amalga oshirishni ta'minlaydi. 

LINK_@

 

https://qipu.ru/uz/bilajjn/harakteristika-tehnologii-klient-

server-ispolzovanie-tehnologii.html 

 

---

Server kompyuterlar turlari 

 

Ba'zan  dasturiy  ta'minotning  bir  turi  deb  ataladigan  dastur 

serverlari  ma'lumotlar  bazasi  serverlari  va  foydalanuvchilar 

o'rtasida aloqa vazifasini bajaradi. 

Internet  tarmog'iga  ulangan  dastur  -  bu  boshqacha  ikkita  alohida 

dasturni  birlashtiruvchi  dasturiy  ta'minot,  masalan,  ma'lumotlar 

bazasi tizimini veb-server bilan bog'laydigan bir qator o'rta dasturiy 

mahsulotlar  mavjud,  bu  foydalanuvchilarga  veb-brauzerda 

ko'rsatilgan 

shakllar 

yordamida 

ma'lumotlar 

bazasidan 

ma'lumotlarni  so'rashga  imkon  beradi  va  bu  Internetga  ulanishga 

imkon beradi. Foydalanuvchi so'rovlari va profiliga asosan dinamik 

veb-sahifalarni qaytarish uchun dastur serveridan foydalaniladi. 

Internet tarmog'iga ulangan dastur atamasi ikkita dastur o'rtasida 

aloqa  vositasi  bo'lib  xizmat  qiladigan  alohida  mahsulotlarni 

tavsiflash uchun ishlatiladi. Shuning uchun, bu dasturlardan biriga 

o'rnatilishi  mumkin  bo'lgan  import  va  eksport  xususiyatlaridan 

ajralib turadi. Internet tarmog'iga ulangan dastur ba'zida bog'lovchi 

deb  ataladi,  chunki  u  dasturning  ikki  tomonini  bir-biriga  bog'lab 

turadi  va  ular  orasidagi  ma'lumotlarni  uzatadi.  Bu  dasturga 

misollar: 

 

TP monitorlari 

 

DCE muhitlari 

 

RPC tizimlari 

 

Obyektni talab qilish uchun vositachilar (ORB) 

 

Ma'lumotlar bazasiga kirish tizimlari 

 

Xabar qabul qiluvchi dasturlar 

Ovoz / video serverlari 

Ovozli  /  video  serverlar  multimedia  imkoniyatlarini  veb-saytlarga 

uzatadi, ularga translatsiya qilingan multimedia tarkibini tarqatish 

imkoniyatini  beradi.  Oqim  -  bu  doimiy  va  uzluksiz  oqim  sifatida 

---

qayta  ishlanishi  mumkin  bo'lgan  ma'lumotlarni  uzatish  texnikasi. 

Streaming  texnologiyalari  Internetning  o'sishi  bilan  tobora  muhim 

ahamiyat  kasb  etmoqda,  chunki  ko'pchilik  foydalanuvchilar  katta 

multimedia fayllarini tezda yuklab olish imkoniga ega emaslar. Oqim 

bilan,  mijoz  brauzeri  yoki  plaginlari  ma'lumotlarni  butun  fayl 

uzatilishidan oldin ko'rsatishni boshlaydi. 

Streaming ishlashi uchun ma'lumotlarni qabul qiluvchi mijoz tomoni 

ma'lumotlarni  to'plashi  va  ma'lumotlarni  qayta  ishlovchi  va  ovozli 

yoki rasmlarga o'tkazadigan dasturga doimiy oqim sifatida yuborishi 

kerak.  Bu  shuni  anglatadiki,  agar  oqim  xaridor  ma'lumotni  talab 

qilinganidan  tezroq  qabul  qilsa,  u  ortiqcha  ma'lumotlarni  buferda 

saqlashi kerak. Agar ma'lumotlar yetarlicha tez kelmasa, shu bilan 

birga ma'lumotlar taqdim etilishi sifati yaxshi bo'lmaydi bo'lmaydi. 

Bir  qator  raqobatdosh  oqim  texnologiyalari  paydo  bo'lmoqda. 

Internetdagi audio ma'lumotlar uchun amalda standart Progressive 

Network-ning RealAudio-si hisoblanadi. 

Chat serverlari 

Chat-serverlar  ko'plab  foydalanuvchilarga  real  vaqtda  munozara 

imkoniyatlarini  taklif  qiladigan  Internet-yangiliklar  guruhlariga 

o'xshash muhitda ma'lumot almashish imkoniyatini beradi. Haqiqiy 

vaqt darhol sodir bo'lishni anglatadi. Ushbu atama kompyuterning 

turli  xil  xususiyatlarini  tavsiflash  uchun  ishlatiladi.  Masalan,  real 

vaqt  operatsion  tizimlari  -  bu  kiritishga  darhol  javob  beradigan 

tizimlar.  Ular  navigatsiya  kabi  vazifalarda  qo'llaniladi,  bunda 

kompyuter  uzluksiz  yangi  axborot  oqimiga  reaksiya  ko'rsatishi 

kerak.  Aksariyat  umumiy  operatsion  tizimlar  real  vaqt  rejimida 

emas, chunki ular bir necha soniya, hatto bir necha daqiqa vaqt olishi 

mumkin. 

Haqiqiy  vaqt,  shuningdek,  kompyuter  tomonidan  haqiqiy  hayotda 

sodir  bo'ladigan  tezlikda  simulyatsiya  qilingan  voqealarni  ham 

nazarda  tutishi  mumkin.  Grafika  animatsiyasida,  masalan,  real 

vaqtda  dastur  ekran  bo'ylab  harakatlanadigan  moslamalarni  ular 

harakatlanadigan tezlikda aks ettiradi. 

---

Faks serverlari 

Faks-server  kiruvchi  va  chiquvchi  telefon  resurslarini  kamaytirish 

asosiy maqsadi edi, ammo haqiqiy hujjatlarni faksga yuborish kerak 

bo'lgan tashkilotlar uchun ideal yechim bo'ldi. 

FTP serverlar 

FTP  (File  Transfer  Protocol)  serverlar  internet  xizmatlarining  eng 

eskilaridan  biri  bo'lgan  Fayl  uzatish  protokoli  fayl  xavfsizligi  va 

tashkil etish hamda uzatishni boshqarish bilan bir qatorda bir yoki 

bir  nechta  fayllarni  kompyuterlar  o'rtasida  xavfsiz  ko'chirishga 

imkon beradi. 

Guruh dasturlari (Groupware) serverlari 

GroupWare  server  -  bu  foydalanuvchilarga  joylashuvidan  qat'i 

nazar, Internet yoki korporativ Intranet orqali hamkorlik qilish va 

virtual muhitda birgalikda ishlashga imkon beradigan dasturdir. 

IRC serverlar 

Haqiqiy vaqt imkoniyatlarini qidiruvchilar uchun imkoniyat bo'lgan 

Internet  Relay  Chat  foydalanuvchilarga  IRC  tarmog'i  orqali  bir-

biriga  ulanish  imkonini  beradigan  serverlarning  turli  xil  alohida 

tarmoqlaridan (yoki "tarmoqlaridan") iborat. 

Ro'yxat serverlari 

Ro'yxat  serverlari  jamoatchilik  uchun  ochiq  bo'lgan  interaktiv 

munozaralar  yoki  e'lonlarni,  axborot  byulletenlarini  yoki 

reklamalarni yetkazib beradigan bir tomonlama ro'yxatlar va yana, 

pochta ro'yxatlarini yaxshiroq boshqarish usulini taklif etadi. 

 

Pochta serverlari 

Veb-serverlar kabi deyarli hamma joyda va hal qiluvchi ahamiyatga 

ega bo'lgan pochta serverlari pochta manzillarini LAN va WAN va 

Internet  orqali  korporativ  tarmoqlar  orqali  ko'chirishadi  va 

saqlashadi. 

 

---

Yangiliklar serverlari 

Yangiliklar  serverlari  hozirda  USENET  yangiliklar  tarmog'ida 

mavjud bo'lgan minglab ommaviy yangiliklar guruhlarini tarqatish 

va  yetkazib  berish  manbai  bo'lib  xizmat  qiladi.  USENET  -  bu 

Internet orqali yoki ko'plab onlayn xizmatlar orqali kirish mumkin 

bo'lgan dunyo bo'ylab e'lonlar taxtasi tizimi. USENET tarkibida har 

qanday  tasavvurga  ega  bo'lgan  qiziqish  guruhini  qamrab  oladigan 

yangiliklar  guruhlari  deb  nomlangan  14000  dan  ortiq  forumlar 

mavjud. Uni dunyo bo'ylab millionlab odamlar har kuni ishlatishadi. 

 

Proksi serverlar 

Proksi  serverlar  so'rovlarni  filtrlash,  ish  faoliyatini  yaxshilash  va 

ulanishlarni bo'lishish uchun mijoz dasturi, odatda veb-brauzer va 

tashqi  server  (odatda  Internetdagi  boshqa  server)  o'rtasida  aloqa 

vazifasini bajaradi. 

 

Telnet serverlari 

Telnet server foydalanuvchilarga asosiy kompyuterga kirish va uzoq 

kompyuterning o'zi ustida ishlagandek vazifalarni bajarishga imkon 

beradi. 

 

Web serverlar 

O'zining  asosiy  qismida  veb-server  statik  tarkibni  veb-brauzerga 

diskdan  faylni  yuklash  va  foydalanuvchi  veb-brauzeriga  tarmoq 

bo'ylab  xizmat  ko'rsatish  orqali  xizmat  qiladi.  Brauzer  va  server 

HTTP-dan  foydalangan  holda  bir-biri  bilan  aloqa  qilib,  ushbu 

almashinuvda vositachilik qiladi. 

 

 

LINK_@

 

https://community.uzbekcoders.uz/post/server-turlari-va-

ular-haqida-5ff15e4d0c8baca0182202b8 

---

XULOSA 

 

Xulosam shundan iboratki Server kompyuterlar bu hozirgi zamon 

talabi va bajarilishi zarur bo’lgan vosita ya’ni bu ma’lum bir 

platformani ish strukturasini o’z nazoratiga oladi bu degani katta 

bir kompaniyani deyarli ish borqaruvchisi demakdir shunday ekan 

hozirda biz serverlarni to’liq o’rganib hayotga tajribalar ixtirolar 

tatbiq etishimiz lozim  . 

  

 

Mustaqil ishni tayyorlashda 

foydalanilgan url manzillari 

 

LINK_@https://ok.ru/group/53529384976488/topic/63775479182696 

LINK_@

 

https://uz.wikipedia.org/wiki/Server 

LINK_@

 

https://qipu.ru/uz/bilajjn/harakteristika-tehnologii-klient-

server-ispolzovanie-tehnologii.html 

LINK_@

 

https://community.uzbekcoders.uz/post/server-turlari-va-

ular-haqida-5ff15e4d0c8baca0182202b8