Microsoft Word majmua Ta'lim sifati 2

Педагогик креативлик 
– педагогнинг анъанавий педагогик 
фикрлашдан фарқли равишда таълим ва тарбия жараёнини 
самарадорлиги таъминлашга хизмат қилувчи янги ғояларни 
яратиш, шунингдек, мавжуд педагогик муаммоларни ижобий 
ҳал қилишга бўлган тайёргарлигини тавсифловчи қобилияти 

---

va  miqdor  ko‘rsatkichlarini  aniqlashni  belgilangan  va  qabul  qilingan  o‘lchov 
jarayonini amalga oshirish nazariyasi asosida o‘rganadi. 
Hozirgi  zamon  nuqtai  nazaridan  kvalimetriyaning  sifat  ko‘rsatkichlari  ikkita 
yirik guruh: tabiiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlarga ajratib o‘rganiladi. 
Ijtimoiy  ko‘rsatkichlar  jamiyat  taraqqiyotining  muayyan  bosqichidagi  voqea-
hodisalar, ishlab chiqarish va iste’mol mahsulotlari, pedagogik jarayonlar, shaxsning 
ijtimoiy  va  mustaqil  hayotdagi  mavqei  va  o‘rni,  savodxonligi,  tarbiyalanganlik 
darajasi, shaxs kamolotiga qo‘llaniladi. 
Kvalimetriya  yuqorida  qayd  etilgan  har  bir  guruhning  miqdor  va  sifat 
ko‘rsatkichlarini  yaxlitlikda  o‘rganadi  va  baholashning  umumiy  tartibini  ishlab 
chiqadi. 
Ob’ekt va mahsulotlarning sifatini tashxislash va miqdoriy baholash eramizdan 
avvalgi  XV-asrda  yo‘lgan  qo‘yilgan  bo‘lib,  dastlab  hunarmandlar  o‘z  mahsulotlari 
sifatini  belgilaydigan  ko‘rsatkichlarni  aniqlagan  va  sifat  belgilarini  qo‘ya 
boshlaganlar.  SHu  tariqa  sifat  ko‘rsatkichlariga  asoslangan  tovarshunoslik  vujudga 
kelgan  va  1549  yili  Italiyadagi  Paduan  universitetida  dastlabki  tovarshunoslik 
kafedrasi tashkil etilgan. 
XIX-XX-  asrning  boshlarida  AQSH  va  Evropa  mamlakatlarida  ob’ekt  va 
mahsulotlarni ballar vositasida baholash va standartlashtirish yo‘lga qo‘yildi. 
Shu  tariqa  boshqa  mamlakatlarda  ham  sifat  ko‘rsatkichlarini  aniqlash  va 
amaliyotga  qo‘llash  borasida  muayyan  ishlar  amalga  oshirila  boshlandi.  Bu 
harakatlar  kvalimetriyaning  ilmiy  fan  sifatida  maydonga  chiqishiga  va  tadqiqot 
ko‘lami kengayishiga turtki bo‘ldi
11
. 
Kvalimetriyaning  uchta:  nazariy  (umumiy),  maxsus,  va  amaliy  tarmoqlari 
mavjud. 
Nazariy  kvalimetriyada  aniq  ob’ekt  loyihalanadi  (abstraksiyalanadi)  va  uning 
sifat  ko‘rsatkichlarining  umumiy  qonuniyatlari  va  matematik  modellari o‘rganiladi. 
Nazariy kvalimetriyaning tadqiqot ob’ekti jism, ishlab chiqarish mahsulotlari, ob’ekt 
va  sub’ektlarning  sifatini  miqdoriy  baholashning  falsafiy  va  metodologik asoslarini 
ishlab chiqish sanaladi. 
Nazariy      kvalimetriyaning        amaliy        sohalarida        turli        ob’ekt        va 
jarayonlarning  sifatini  baholash  metodikasi  va  nazariy  asoslari  umumiy 
xususiyatga ega. 
Maxsus  kvalimetriya  turli  xildagi  va  har  xil  maqsadda  foydalaniladigan aniq 
ob’ektning  sifatini  baholashning  aniq  metodikasi  va  matematik  modelini  ishlab 
chiqadi. 
Maxsus  kvalimetriyaning  ekspert,  ehtimollik-statistik,  indeksli,  kvalimetrik 
taksonomiya kabi turlari mavjud. 
Amaliy  kvalimetriya-texnika,  ishlab  chiqarish,  inson  mehnati  faoliyati,  turli 
loyiha va jarayonlarning sifatini baholashni ishlab chiqadigan soha sanaladi. 
Amaliy  kvalimetriyaning  boshqa  fanlar  bilan  o‘zaro  bog‘lanib,  texnik 
kvalimetriya,  ijtimoiy  kvalimetriya,  pedagogik  kvalimetriya,  tibbiy  kvalimetriya, 
geologik kvalimetriya va hakoza tarmoqlari mavjud. 
Bozor  iqtisodiyoti  davrida  mahsulot  (buyum,  xizmatlar,  jarayonlar)ning 
raqobatbardoshligi hal qiluvchi ahamiyatga ega. 
U  yoki  bu  buyum,  xizmatlar,  jarayonlarga  ehtiyoj  bo‘lishi  uchun  muayyan 
xususiyatlarni  o‘zida  mujassamlashtirish,  maqsadga  muvofiq  bo‘lish,  belgilangan 
vazifalarni bekamu-ko‘st bajarish kabi qiymatga ega bo‘lishi lozim. Ishlab chiqarish 

---

mahsulotlari  va  jarayonlarda  mazkur  belgilarning  bo‘lishi  ular  sifatining  miqdoriy 
baholash imkonini beradi
12
. 
Xalqaro  tajribalar  buyum,  xizmatlar,  jarayonlarning  yuqori  sifatli  bo‘lishiga 
erishish  uchun  ularning  sifatini  aniqlaydigan  ilmiy,  texnik  va  tashkiliy  mezonlar 
ishlab chiqilishi lozimligini ko‘rsatdi. 
Muayyan ob’ekt yoki jarayon borishi, xizmatlar, jarayonlar sifati etalon sifatida 
qabul  qilingan  modelning  mezonlari  bo‘yicha  o‘lchash  va  olingan  natijalarni 
taqqoslash orqali baholash amalga oshiriladi. 
Xulosa  qilib  aytganda  kvalimetriya  buyum,  xizmatlar,  jarayonlarning  sifatini 
baholash masalalarini o‘rganadi. 
       Bu  jarayonda  kvalimetriyaning  asosiy  metodlari:  tahlil,  sintez,  qiyoslash  va 
taqqoslash sanaladi. 
Etalon  sifatida  qabul  qilingan  modelning  sifat  ko‘rsatkichlari  asosida 
baholanayotgan  ob’ektning  xususiyatlari  hisobga  olingan  holda  uning  sifati 
aniqlanadi. 
Kvalimetriyaning  amaliy  tarmog‘i  bo‘lgan  pedagogik  kvalimetriyada  kadrlarni 
tayyorlashda  malaka  talablari  etalon  sifatida  qabul  qilingan  bo‘lib,  pedagogik 
kadrlarning kasb malakasi va pedagogik mahorati sifati taqqoslash orqali aniqlanadi. 
Raqobatbardosh  pedagogik  kadrlarni  tayyorlash  jarayonida  mazkur  jarayonni 
maqsadga  muvofiq  tashkil  etish  va  boshqarishni  rejalashtirish,  o‘quv jarayonini 
modernizatsiyalash, mazkur jarayonni metodik va texnik jihatdan ta’minlashni talab 
etadi. 
Pedagogik  kvalimetriya  yillar  davomida  to‘plangan  tajribalar,  dalillar  asosida 
vujudga  kelgan  va  shakllangan  ilmiy-nazariy  fan  bo‘lib,  ta’lim-  tarbiya  jarayonida 
qo‘llaniladigan  pedagogik  innovatsiya  va  unga  bog‘liq  holda  o‘qituvchining 
pedagogik faoliyatini yaxlit o‘rganadi.
13
 
Pedagogik  kvalimetriya  ko‘p  qirrali  pedagogik  jarayon  va  unga  bog‘liq  holda 
o‘qituvchining pedagogik faoliyatini o‘rganib, pedagogika fanlari sohalari ichida eng 
muhim o‘rin tutadigan, lekin kam o‘rganilgan  soha sanaladi. 
SHuni  qayd  etish  kerakki,  pedagogik  kvalimetriya  pedagogik  jarayon  va 
o‘qituvchining pedagogik faoliyatining sifatini belgilaydi. 
Pedagogik  kvalimetriyaning  metodologik  muammolari  shu  kunga  qadar  ilmiy 
tadqiqotchilarning  diqqatidan  chetda  qolgan  va  bu  sohadagi  muammolar  o‘z 
echimini kutmoqda. 
Adabiyotlar  tahlili,  pedagogik  kvalimetriyaning  metodologik  asoslari 
jamiyatning  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishi, ta’lim  muasssasalari  oldiga qo‘yiladigan 
davlat  va  ijtimoiy  buyurtmalarga  bevosita  bog‘liq  bo‘lganligi  sababli,  uning 
metodologik  asoslari  yuzasidan  amalga  oshirilgan  ishlar  jamiyatning  ijtimoiy-
iqtisodiy  rivojlanishining  mantiqiy  birligi  qonuniyati  asosida  rivojlanganligini 
ko‘rsatdi. 
Pedagogik  kvalimetriyaning  tadqiqot  ob’ekti  davlat  va  ijtimoiy  buyurtmalar 
zimmasiga  yuklangan  ta’lim  muassasasining  mazkur  buyurtmalarni  bajarish 
maqsadida  tashkil  etiladigan  ta’lim-tarbiya  jarayonining  sifati,  talabalarning  o‘quv-
bilish faoliyatini tashkil etilishi va boshqarilishi, o‘qituvchi pedagogik faoliyatining 
maqsadga muvofiq tashkil  etilishi sifatini nazorat qilish va baholash sanaladi. 
Pedagogik  kvalimetriyaning  fan  sifatida  shakllanishi  va  rivojlanish  tarixini 
shartli ravishda uch davrga bo‘lib o‘rganish mumkin: 

---

1.
 
Antik  davr  va  O‘rta  asrlarda  rivojlanishi,  ya’ni  hali  ilmiy  asoslanmagan, 
empirik rivojlanish davri. 
2.
 
XVI-asr  va  XIX-asrning  oxirigacha  bo‘lgan  davr,  ta’lim-tarbiya 
jarayonining sifati bo‘yicha dastlabki tasavvurlar paydo bo‘lgan davr. 
3.
 
Pedagogik  kvalimetriyaning  yangi  va  eng  yangi  rivojlanish  davri,  ya’ni 
ilmiy  asoslangan,  metodologik  asoslari  aniqlangan,  nazariy,  maxsus  va  amaliy 
tarmoqlariga ega ilmiy o‘lchov paramertlariga ega davri. 
Pedagogik  kvalimetriya  rivojlanishining  mazkur 
davrlarga  ajratilishida 
jamiyat,  din  va  fan  rivojining  ta’lim-tarbiya  jarayoniga  ko‘rsatgan  ta’siri, 
shuningdek,  diniy  ta’lim,  diniy-dunyoviy  ta’lim,  dunyoviy  ta’lim  paradigmalari 
asosida ta’lim-tarbiyaning tashkil etilishi nazarda tutilgan.