Microsoft Word лотинча девиант хулқ-атвор психологияси rtf

1.  Biologik-genetik  yondashuv.  Biologik  omillarning  shaxsning 
og‘uvchi  axloqi  shakllanishiga  va  kelgusida  jinoyat  sodir  etishga 
moyilligiga  jiddiy  ta’sirini  birinchi  bo‘lib  taniqli  italiyalik  olim  va 
kriminalist  Chezare  Lombrozo  ta’kidlab  o‘tgan.  Uning  fikricha, 
biologik  belgilar  tashqi  qiyofa  va  axloqda  qay  darajada  o‘z  ifodasini 
topishiga  qarab,  jinoyatchi  shaxsi  to‘g‘risida  xulosa  qilish  mumkin. 
Tadqiqotning  asosiy  usullari  sifatida  Lombrozo  antropometrik 
xarakteristikalarni  ham  kuzatish  usulini  qo‘llagan  va  ular  yordamida 
kishi  qiyofasini  baholash  alomatlari  tizimini  ajratgan.  Bu  alomatlar 
tug‘ma  jinoyatchini  to‘g‘ri  kishidan  farqlash  imkonini  berdi.  Buning 
ustiga,  Lombrozo  kishining  tashqi  belgilariga  ko‘ra  hatto  jinoyat-
chilarning  alohida  toifalarini  differensiallashtirish  (tabaqalashtirish) 
mumkin deb hisoblagan. 
                                                
1
O‘sha manba.
 

---

 
21 
Shundan  keyin,  Lombrozo  jinoyatchilar  oilalarining  genealogik 
jadvallari  va  kadastrlarini  tuzish  bilan  shug‘ullanib,    jinoiy  axloqning 
irsiy  omillar  shakllanishida  ulkan  rol  o‘ynashini  ta’kidladi.  Mazkur 
holatni u atavizm ko‘rinishiga – avlodlarni bir necha avlod orqaga ular 
ajdodlarining  jinoiy  o‘tmish(lar)iga  qaytaruvchi  ruhiy  rivojlanish 
regressiga  kiritdi.  Atavizm  yoki  avlod  naslining  buzilishi  alomatlari 
olim  tomonidan  delikventning  susayib  qolgan  sezuvchanlikda, 
«hissiyot  to‘mtoqligi"da  va  uning  atrofdagi  insonlarning  dardi  va 
quvonchiday  hissiy  ta’sirlanishga  layoqatsizligida  namoyon  bo‘luvchi 
o‘ziga xos axloqiy telbalik ("moral insanity") sifatida ko‘rib chiqiladi. 
Shundan  so‘ng,  Lombrozoning  fikriga  ko‘ra,  bu  subyekt  identifi-
katsiyasining  o‘zi  yashayotgan  jamiyat      a’zolari    bilan  aloqasining 
uzishga  olib  keladi.  Hozirgi  vaqtda  Lombrozo  tomonidan  belgilab 
berilgan  jinoyatchi  shaxsining  pushaymonlikni  inkor  etishga  sabab 
bo‘luvchi  axloqiy  hissiyoti  va  umuminsoniy  qadriyatlarni  tan  olish 
layoqatining  rivojlanmaganligi  xususiyatlari  jinoyat  olamida  yetarli 
darajada keng tarqalgan. 
Lombrozo  tomonidan  ta’kidlangan  nasl  buzilishining  boshqa 
belgisi  delikvent    xulqning  «Kainning  muhri»
1
  sifatida  izohlangan 
tatuirovkalar  (badanga  tasvirlar  chizish)  chizishga  bo‘lgan  kuchli 
istakdir.  Hozirgi  vaqtda  tatuirovkalar  jinoyat  olamining  o‘ziga  xos 
timsoli bo‘lib qolgan. Ular huquqbuzarlar o‘rtasidagi o‘zaro muloqotlar 
belgilaridir. Badanning turli qismlaridagi tatuirovkalar o‘z mazmuniga 
va  chizilgan  joyiga  qarab  jinoyatchiga  ruhi,  ixtisosi  bo‘yicha  aniq  bir 
jinoyat ishi bo‘yicha yaqin bo‘ladi (qabr xochi - qotil «turi"; tatuirovka 
qilingan  dollar  –  bosqinchilik  sodir  qilgan;  qizlarning  qo‘lidagi  uchta 
nuqta  –  o‘g‘ri  va  hokazolar),  ularni  tashuvchilarning  ta’blari  haqida 
ko‘p narsa aytib berishi (ayollar, qadahlar, shpris va boshqa tasvirlar), 
ayrim  biografik  ma’lumotlarni  bildirishi  («tarbiyalangan»  muassasa, 
tug‘ilgan  yili  va  boshqalar),  ma’lum  bir  jinoiy  to‘daga  a’zoligidan 
dalolat  berishi  mumkin  (panjara,  xoch,  kartalar,  shpris  va  boshqalar). 
Bundan  tashqari,  boshqa  alohida  belgilar  orasida  tatuirovka  uning 
qimmatini,  fikrlash  tarzini,  maqsadini  aks  ettiruvchi  mustahkam 
shaxsiy xususiyatlaridan darak beradi. 
                                                
1
 Каин бу ерда – Одам Ато ва момо Хавонинг ўѓли Ќобил номи билан 
боѓлиќ.
 

---

 
22