Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

19-rasm.
 
Qotishmalarning xarakterli holat diagrammalari va 
xossalarining o‘zgarishi: 
a – mexanik aralashma; b – eruvchanligi cheklanmagan qattiq 
eritma; d – eruvchanligi cheklangan qattiq eritma; e – kimyoviy 
eritma. 
 
3-§. Fazalar qoidasi haqida ma’lumot 
Muvozanat holatdagi qotishmalarni erkinlik darajasi bilan 
komponentlar, fazalar va o‘zgaruvchan tashqi omillar (tempe-
ratura, bosim) ning bog‘liqligi quyidagicha ifodalanadi: 
С
= 
К
- F + O‘
t
, 
bu yerda, 
К
– komponentlar soni, F – fazalar soni,
O‘
t
– o‘zgaruvchan tashqi omillar. 
e 
d 

---

62 
Agar O‘
t
faktorni faqat temperaturasi o‘zgarsa, unda 
С
= 
К
- F + 1 teng bo‘ladi. 
Masalan, 
К
= 1, F = 2 bo‘lsa, 
С
= 1 - 2 + 1 = 0 bo‘ladi. 
Bu shuni ko‘rsatadiki, ayni sharoitda tizim muvozanat holda 
bo‘ladi. Masalan, kritik temperaturasi ortsa yoki kamaysa, 
fazalarning muvozanat holati buziladi. 
 
4-§. Temir-uglerod qotishmasining holat diagrammasi
Amalda foydalaniladigan Fe-C li qotishmalarida uglerod-
ning miqdori 4,5–5% dan ortmaydi. Shu boisdan Fe-Fe
3
C li 
qotishmalarining holat diagrammasi o‘rganiladi (20-rasm). 
Bu diagrammani tuzishda yuqorida Pb-Sb qotishmasining 
holat diagrammasini tuzilganidek, termik analiz materialla-
riga asoslanib tuziladi. Bunda koordinatalar tizimining 
ordinata o‘qiga Fe, Fe
3
C
∗
larnini va qotishmalarning tempe-
raturasi, abssissa o‘qi bo‘ylab qotishmadagi uglerodning 
miqdorini qo‘yib chiqiladi. Keyin esa ularning kristallana 
boshlanish va tugash kritik temperaturalari aniqlanib 
(sovitish egri chiziqlaridan) abssissa o‘qida ularni tegishli 
uglerod konsentratsiyali joyiga o‘tkazib, kristallana 
boshlanish va tugash temperaturalarini ko‘rsatuvchi nuqta-
larni o‘zaro tutashtirilganda holat diagramma hosil bo‘ladi. 
Diagrammani chap tomonidagi ordinata chizig‘idagi A nuqta 
temirning suyuqlanish temperaturasini, N va G nuqtalar esa 
uning allotropik shakl o‘zgarish temperaturasini va o‘ng 
tomondagi vertikal chiziqdagi D nuqta temir karbidining su-
yuqlanish temperaturasini ko‘rsatadi. 
Agar abssissa o‘qidagi 2,14% uglerodni ko‘rsatuvchi 
nuqtadan vertikal chiziq o‘tkazib, diagrammani ikki qismga 
ajratsak, chap qismi po‘latlarga, o‘ng qismi esa cho‘yanlarga 
taalluqli bo‘ladi. 
∗
Fe
3
C*suyuqlanish temperaturasi 1250
o
C bo‘ladi. 

---

63 
Po‘latlarga taalluqli qismini po‘latlar tarkibidagi uglerod 
miqdoriga ko‘ra evtektoid (C=0,8%), evtektoidgacha (C<0,8%) va 
evgektoiddan keyingi po‘latlarga (0,8dek, cho‘yanlarni ham tarkibidagi uglerod miqdoriga ko‘ra evtek-
tikali (C=4,3%), evtektikagacha (2,14keyingi (C>4,3%) cho‘yanlarga ajratiladi.