Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

BIRINCHI BO‘LIM 
 
QORA VA RANGLI METALLAR 
METALLURGIYASI 
Bu bo‘limda metallar va ular qotishmalarining tabiiy 
birikmalardan ajratib olishdagi texnologik jarayonlar 
o‘rganiladi. 
 
I bob.
 MATERIALLAR XILI VA ULARNING 
QO‘LLANISH SOHALARI 
 
l-§. Metallar haqida ma’lumot
Kimyo fanidan ma’lumki, D.I. Mendeleevni davriy 
jadvalidagi kimyoviy elementlarning -3/4 qismi metallardir. 
M.V. Lomonosov ta’rifiga ko‘ra, «Metallar bolg‘alanishi 
mumkin bo‘lgan yaltiroq jismlardir». Keyingi yillarda 
metallarni ichki tuzilishini rentgen nuri yordamida 
o‘rganishlar ko‘rsatdiki, ularning atomlari fazoda ma’lum 
tartibda joylangan bo‘lib, aniq fazoviy kristallik panjaraga 
ega. Shu boisdan xossalari ham turlicha bo‘ladi. Ko‘pchilik 
metal-larning atomlaridagi sirtqi (valent) elektronlar soni 
bitta yoki ikkita bo‘lib, ular yadroga zaifroq tortilib turadi. 
Shu sababli ma’lum sharoitda elektronlarining birini yoki 
ikkalasini nometallarga berib, musbat zaryadli ionlarga 
aylanadi. 
Sof (tarkibida qo‘shimchalar judayam oz bo‘lgan) 
metallarni o‘ziga xos xossalari tufayli texnikani turli 
sohalarida (masalan, Fe, Cu va Al lardan elektroradio 
texnikada, 
Та
, Nb, Si va boshqalardan priborsozlikda, atom 
texnikada va boshqa joylarda) qo‘llanilsa, mashinasozlikda 
va boshqa sohalarda qora va rangli metallar qotishmalari 

---

7 
(cho‘yan, po‘lat, latun, bronza va boshqalardan) asosiy 
konstruksion material sifatida keng foydalaniladi. 
Ma’lumki, rangli metall va ularning qotishmalari qora 
metall qotishmalaridan ancha qimmat bo‘lsada, korroziyaga 
bardoshligi, elektr va issiqlikni yaxshi o‘tkazishi, plastikligi, 
puxtaligining qoniqarligi, temperatura pasaygan sari elektr 
o‘tkazuvchanligining ortishi, termik ishlanishi va boshqa 
xossalari tufayli zarur joylarda keng qo‘llaniladi. Lekin 
imkon bo‘lsa, qimmatbaho rangli metall va ularning 
qotishmalari o‘rniga qora metall qotishmalari va nometall 
mate-riallardan foydalanish katta iqtisodiy tejamlik beradi. 
Bu holni unutmaslik kerak. 
 
II bob.