Microsoft Word KichikBiznes doc

7.2. Mahsulotni tannarxi va uni hisoblash usullari. 
 
Tannarxda korxona ishlab chiqarish faoliyatining sifat ko’rsatkichlari - 
ishlab  chiqarish  resurslaridan  foydalanish  samaradorligi,  ishlab  chiqarish 
texnologiyasi va mehnatni tashkil etish darajasi, korxonani tejamkorlik bilan 
va  oqilona  yuritish  omillari,  mahsulot  ishlab  chiqarish-ni  yuksaltirish  sha-
roitlari o’z aksini topadi. 
Mahsulot tannarxini hisoblashdan  ko’zda  tutilgan  asosiy  maqsad  -  uni 
ishlab chiqarishga sarflangan haqiqiy xarajatlarni tegishli hujjatlarda o’z vaq-
tida,  to’liq  va  ishonchli  aks  yettirish  hamda  moddiy,  mehnat  va  moliyaviy 
resurslardan  tejamkorlik  asosida,  oqilona  foydalanish  ustidan  nazorat 
o’rnatishdir. 
Mahsulot  tannarxi  korxona  xarajatlari  tushunchasidan  farq  qiladi. 
Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, sotish va boshqa moliyaviy-xo’jalik 
faoliyati  natijasida  yuzaga  keladigan  barcha  xarajatlari  mahsulot  tannarxiga 
kiritilmaydi. Mahsulotning (ishning, xizmatning) ishlab chiqarish tannarxiga 
uni  bevosita  ishlab  chiqarish  bilan  bog’liq  xarajatlar  kiri-tiladi.  Ularga 
quyidagilar tegishli: 
• bevosita moddiy xarajatlar; 
• bevosita mehnat xarajatlari; 
•  ishlab  chiqarish  xususiyatiga  ega  bilvosita  ustama  xarajatlar.  Bu  xa-
rajatlarning  ko’pchiligini  naturada,  ya’ni  dona,  kg,  metr  va  boshqa  ko’ri-
nishlarda hisobga olib borish va rejalashtirish mumkin. Ammo mahsulot ish-

---

 
  58 
 
lab chiqarishga sarflangan barcha xarajatlarni birgalikda hisobga olish uchun 
ularni  yagona  o’lchov  birligiga  -  qiymat-pul  ko’rinishiga  keltirish  talab  eti-
ladi. 
Ayrim  turdagi  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  yaratilayotgan  mahsulot 
tannarxiga to’g’ridan-to’g’ri kiritish mumkin. Unga ishlab chiqarishdagi ish-
chilarning  ish  haqi  va  iste’mol  qilingan  moddiy  resurslar  sarfini  kiritish 
mumkin. Bunday xarajat turlari bevosita ishlab chiqarish xarajatlari deb yuri-
tiladi. 
Ikkinchi bir xarajat turlari bir necha xil mahsulot etishtirish jarayonida 
ishtirok etishi tufayli (masalan, bir necha xil yekinlarga o’g’it tashigan traktor 
amortizasiyasi)  ularga  ketgan  xarajatlarni  shu  mahsulotlarni  ishlab 
chiqarishdagi ishtirokiga  mutanosib taqsimlashga  to’g’ri  keladi.  Bunday  xa-
rajatlar  bilvosita  ishlab  chisarish  xarajatlari  yoki  ishlab  chiqarishga  tegishli 
ustama xarajatlar deb yuritiladi.