Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

FAOLIYAT  SAMARADORLIGINI 
OSHIRISH  OMILLARI 
OB'EKTIV 
SUB'EKTIV 
G
A
R
L
IK
 
A
J
A
S
I 
ID
U
A
L
 
Y
A
T
L
A
R
 
R
U
V
C
H
I 
A
T
I 
MUHIT 
A
S
H
  
O
IT
I 
T
N
IN
G
 
K
T
IV
 
O
IT
I 
Y
A
T
N
I 
L
 E
T
IS
H
 
O
Y
IN
I 
L
 E
T
IS
H
 
O
T
L
A
R
 
IM
I 
IY
A
T
 
R
A
T
I 
OB'EKT 

---

54 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Agar hayvonlarni xatti-harakatlari bevosita tevarak-atrofdagi muhit bilan belgilansa, odamning 
faolligi  esa  ilk  yoshlik  davridan  boshlaboq,  butun  insoniyatning  tajribasi  va  jamiyat  talabi  bilan 
boshqariladi.  Shu  bois  "faoliyat",  "faollik",  "xatti-harakat"  tushuncha-larining  mazmun  mohiyatini 
anglab  olish  lozim.  Shunga  ko’ra  adabiyotlarda  mazkur  tushunchalarga  berilgan  ta'riflarga  asosiy 
e'tiborni qaratish lozim. 
  A.V.Petrovskiy tahriri ostida chiqqan "Umumiy psixologiya" darsligida: "Faoliyat - kishining 
anglangan  maqsad  bilan  boshqarilib  turiladigan  ichki  (psixik)  va  tashqi  (jismoniy)  faolligidir"  -deb 
ta'riflanadi.  M.G.Davletshin  muallifligida  chop  etilgan  "Psixologiya"  qisqacha  izohli  lug’atida: 
"Faollik  -  tirik  materiyaning  umumiy  xususiyati,  tevarak-atrofdagi  muhit  bilan  o’zaro  ta'sirida 
namoyon bo’ladi. Psixik faollik bu o’zaro ta'sir shu asosda faollik ko’rsatish bilan tavsiflanadi"-deya 
ta'riflangan.  
  Faoliyat  -  insoniyatga  xos  ong  bilan  boshqariladigan  ehtiyojlar  tufayli,  paydo  bo’ladigan  va 
tashqi olam bilan kishining o’z-o’zini bilishga, uni qayta qurishga yo’naltirilgan faolligidir. 
Harakat  -  maqsadga  muvofiq  yo’naltirilib,  ongli  ravishda  amalga  oshiriladigan  harakatlar 
yig’indisi. Harakat ongli faoliyatlarning tarkibiy qismlari va motivlaridan biridir.  
Q.Turg’unovning  "Psixologiya"  terminlarining  qisqacha  ruscha-o’zbekcha  izohli  lug’atida: 
Faollik  -  shaxsning  ehtiyojlarini  qondirish  uchun  voqelikni  o’zlashtirishga  qaratilgan  muhim 
qobiliyatidir.  Faollik  ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz  bo’lib,  kishining  faoliyati  mehnat,  o’qish,  o’yin,  ijtimoiy 
hayot, sport, ijod kabilarda yaqqol namoyon bo’ladi"- deb ko’rsatiladi. 
  Faoliyat  -  inson  hayotining  uning  voqelikka  nisbatan  faol  munosabatining  ro’yobga  chiqish 
shakli.  harakat  -  maqsadga  muvofiq  yo’nal-tirilib,  ongli  ravishda  amalga  oshiriladigan  harakatlar 
yig’indisi ongli faoliyat tarkibiy qismlari va motivlaridan iborat.  
V.M.Karimovaning "Psixologiya" o’quv qo’llanmasida quyidagicha ta'riflar uchraydi: Faollik - 
shaxsning hayotdagi barcha xatti-harakatlarini namoyon etishni tushuntiruvchi kategoriyadir. Faoliyat 
-  inson  ongi  va  tafakkuri  bilan  boshqariladigan,  undagi  turli-tuman  ehtiyojlardan  kelib  chiqadigan 
hamda  tashqi  olamni  va  o’z-o’zini  o’zgartirish  va  takomillashtirishga  qaratilgan  o’ziga  xos  faollik 
shaklidir.  
  Mazkur  ta'riflardan  ko’rinadiki,  faoliyat  tushunchasi  o’z  tarkibiga  shaxsning  u  yoki  bu 
darajadagi  faollik  ko’rsata  olish  darajalarini  hamrab  oladi  va  unga  umumiy  tarzda  quyidagicha  ta'rif 
berish mumkin: Faoliyat-anglangan maqsad bilan boshqariladigan ichki (psixik) va tashqi (jismoniy) 
harakatlar yig’indisiga aytiladi. 
  Adabiyotlarda  faollik  va  harakat  tushunchalari  o’zaro  bir-biriga  bog’liq  bo’lgani  bilan  ular 
o’rtasidagi  ayrim  farqli  belgilar  kuzatiladi.  Jumladan,  faoliyatning  mazmuni  to’la-to’kis  uni  yuzaga 
keltirgan  tabiiy-biologik  va  ma'naviy  ehtiyojlar  bilan  shartlashmaganligi  tufayli  uning  psixologik 
mexanizmi ham o’zgacha negizda qurilishi mumkin.  
  Ikkinchidan,  faoliyat  muvaffaqiyatini  ta'minlash  uchun  psixik  narsa  va  hodisalarning 
xususiyat ob'ektiv xossalarni aks ettirishi, qo’yilgan maqsadga erishish yo’l-yo’riqlarini aniqlab berish 
lozim. 
  Uchinchidan,  faoliyat  shaxsning  xulq-atvorini  maqsadga  qaratilganharakatlarni  ruyobga 
chiqarish,  yuzaga  kelgan  ehtiyojlarni  va  yordamga  muhtojligi,  faollikning  imkonini  beradigan 
boshqarishni  uddalash  lozim.  Shuning  uchun  faoliyatni  bilish  jarayonlarisiz,  irodaviy  zo’r  berishsiz 
amalga oshirish juda mushkul. Aynan ikkala omil o’zaro o’zviy aloqaga kirgandagina yaratuvchanlik 
xususiyatini kasb etadi. 

---

55 
 
 Inson  faolligining  o’ziga  xos  xususiyati  shundan  iboratki,  faoliyatning  mazmuni  ana  shu 
faoliyatni  yuzaga  keltirgan  ehtiyojning  bir  o’zi  bilan  belgilanmaydi.  Agar  ehtiyoj  faoliyatga  motiv 
sifatida  madad  berib,  uni  rag’batlantirib  tursa  faoliyatning  shakli  va  mazmuni  ijtimoiy  sharoitlar, 
ijtimoiy talablar hamda tajribalar bilan belgilanadi.