Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

4.2.Faoliyatning interiorizasiyasi va eksteriorizasiyasi. 
  Tashqi olamda turli hodisalar ma'lum darajada o’zaro doimiy bog’liqlikka, ma'lum sharoitlarda 
namoyon bo’ladigan biror mustahkam xususiyatga va tuzilishga egadir. 
 Ob'ektlar  bilan  hodisalar  o’rtasidagi  bunday  barqaror  (invariant)  munosabatlarni  ob'ektlarning 
muhim  xususiyatlari  deb  yuritiladi.  Bu  ularning  kelajakda  qay  darajada  o’zgarishi  va  shu  maqsadga 
muvofiq ish tutish, ya'ni ob'ekt va hodisalarning "xatti-harakatlari"ni oldindan ko’ra olish imkoniyatini 
beradi.  Tashqi,  ya'ni  buyumlar  bilan  qilinadigan  bunday  holda  guyo  ichki,  ya'ni  ildam  faoliyatni 
oldindan  payqab  olinadi.  Ob'ekt  (narsa)  ustida  qilinadigan  konkret  ishlar  bu  ob'ektlarning  muhim 
xususiyatlari  ustida  qilinadigan  operasiyalar  bilan,  ya'ni  ideal  (psixik)  ishlar  bilan  almashinadi. 
Boshqacha qilib aytganda, narsalar bilan jismoniy tarzda qilinadigan ishlar shu narsalarning mazmuni 
bilan almashinadi. 
  Tashqi  real  ishdan  ichki  ideal  ishga  mana  shunday  o’tish  jarayonini  interorizatsiya  deb 
yuritiladi  (ichki  ishga  aylanadi).  Inson  psixikasi  interiorizasiyasi  tufayli  ayni  chog’da  ko’z  o’ngida 
yo’q bo’lgan narsalarning obrazlari bilan ishlay bilish qobiliyatiga ega. Interiorizasiya muammosi rus 
olimlari L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, P.Ya.Galperin va ularning shogirdlari tomonidan turli jabhalarda 
tadqiq qilingan. Interiorizasiya orqali inson psixikasi muayyan vaqt oralig’ida uning idrok maydonida 
yo’q  narsalarning  timsoli  (obrazi)  dan  foydalanish  qurbiga  ega  bo’ladi.  Shu  narsa  ma'lumki  bunday 
o’zgarishlarning  muhim  quroli  bo’lib,  so’z  o’zgarishi  vositasi  sifatida  nutqiy  faoliyat  xizmat  qiladi. 
Shuning uchun so’zlarni to’g’ri ishlatishga odatlanish favqulodda buyumlarning muhim xususiyatlari 
haqida  axborotdan  foydalanishning  usullarini  o’zlashtirish  demakdir.  Inson  aqliy  taraqqiyotida 
interiorizasiyaning ahamiyati kattadir. Ma'lumki, odamning ichki dunyosi paydo bo’lgandan so’ng har 
bir  narsani,  har  bir  harakatni  oldindan  ichida  o’ylab  so’ngra  amalga  oshiradi.  Oldin  ichida  o’ylab, 
so’ngra bevosita tashqi munosabatga o’tishi faoliyatning eksteriorizasiyasi deb yuritiladi.  
Shuning  uchun  shaxs  faoliyatining  jismoniy  (tashqi)  va  psixik  (ichki)  tuzilmalari  bir-biri  bilan 
uyg’unlashganligi  ko’zga  tashlanadi.  Inson  faoliyatining  tashqi  jabhasi  uning  atrof-muhitga  ta'sir 
ko’rsatishga mo’ljallangan sa'i - harakatlar ichki psixik jihatiga bog’liq bo’lib, ularni motivlashtiradi, 
bilishga undaydi va boshqaradi. Shuningdek tashqi jabha o’z navbatida a) psixik faoliyat buyumlar va 
jarayonlar  xususiyatini  o’zida  namoyon  qiladi;  b)  ularning  maqsadga  muvofiq  tarzda  qayta  o’zgarti-
rilishini amalga oshiradi; v) psixik andozalar o’xshashligini, natijalar va  harakatlarning kutilmalariga 
muvofiqligini  ko’rsatadi;  g)  ularni  o’zluksiz  ravishda  yo’naltirib  va  nazorat  qilib  turadi.  Shunga 
muvofiq  ravishda  tashqi  yaqqol  faoliyatini  ham  ichki  (psixik)  faoliyatning  eksteriorizasiyalashuvga 
aylanishi deb baholash maqsadga muvofiq.