Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

 
29.5.Kasbiy shakllanish jarayonida shaxs taraqqiyoti 
 
Shaxsning  mutaxassis  sifatida  shakllanish  jarayoni  xususida  mualliflik  qarashlari  keltirilgan. 
Ilgari ishlab chiqilgan shaxsning mutaxassis sifatida shakllanishi yosh xususiyati va ish stajiga bog’liq 
degan  qarashlardan  farqli  ravishda  muallif  tomonidan  shaxsning  kasbiy  mahorati  bu  parametrlarning 
funksiyasi  hisoblanmasligi,  aksincha  individning  kasbiy  shakllanishining  qaysi  bosqichida  ekanligiga 
qarab  aniqlanishini  ko’rsatib  bergan.  Kasbiy  faoliyatni  turli  darajada  o’zlashtirgan  mutaxassislar 
haqidagi tasavvurlar, qolaversa, kasbiy shakllanish mezonlarining tavsifi keltirib o’tilgan. 
Malakaliqadrlartayyorlashtiziminiuzluksizravishdarivojlantirishehtiyojivaturliishlabchiqarishsoh
alaridako’pyillikishstajibilanfaoliyatyuritayotganshaxsningo’zimkoniyatlarinito’liqamalgaoshirmasligi
shaxsnihartomonlamakasbiyfaoliyatdao’zininamoyonqilishimuammosiniyuzagakeltirdi. 
Bumuammolarnihalqilmasdanturibkelgusikasbiyfaoliyatdagimuvaffaqiyatlisifatlita’limnivarejalashtiris
hniamalgaoshirishmumkinemas. 
Bumuammoningamaliyahamiyatiuniturlifandoiralarqatoridapsixologiyadoirasidahamo’rganishni
muhimliginiko’rsatibberdi. 
Kasbiyshakllanishjarayoninio’rganishdagiqiyinchiliklarqobiliyatlarvakasbiyqobiliyatlarningishnibajari
shningmuayyanbirusuligaasoslangannormativfaoliyatgayo’naltirilganligidadir. 
Shuninguchunhamkasbiyyetuklikdarajasiajratibko’rsatilmaydi, 
balkifaqatginayoshxususiyativamutaxassissifatidayuritilayotganvaqtinobatgaolinadi. 
Shaxsningkasbiyshakllanishimasalasiko’pginamualliflartomonidantadqiqqilingan. 
Buinsontaraqqiyotidatez-tezuchraydiganjarayondir. 
Ko’pinchamutaxassisshaxsiningto’latahlilqilishtushibqoladi, 
shaxsningkasbiyshakllanishbosqichiesahayotyo’libosqichibilanmuvofiqtarzdako’ribchiqiladi. 
Shuninguchunvaqtdoirasidaqatiychegaralanibqoladi.  
Ijtimoiysohalardafaoliyatyurituvchishaxsningkasbiyshakllanishinio’rganishdainsonningimkoniya
tlarinito’liqochibberuvchisubyektvaijtimoiymuhitorasidagiturliijtimoiyalohalartipigaahamiyatberishmu
himdir.  
Harbirijtimoiyalohalarningyanaodamovilikvamuloqotchanlikkabikichiktiplargabo’linishibizuchu
nmuhimahamiyatgaegadir. 
Birinchitipdasubyekto’zini 
“topgan”, 
o’zidavafaoliyatidao’zinio’zgartirishnihoxlamasligibilantavsiflanadi. 
Ikkinchitipesasubyektningo’zinio’zi  “qidirishi”  bilanizohlanadi.  Buo’tish,  oraliqholathisoblanadi. 
Individ (yokijamiyat) birshaklnitarketibjamiyatningboshqayuqoridarajasigaerishadi. 
Garmonikalohalaruchunsubyektyaxlitshaxssifatidanamoyonbo’ladi,  usubyekt-predmettartibi  – 
rolliniqobshartibilanbelgilanadi. Buyerdainson “taraqqiyotningabsolyutharakatiholatida” bo’ladi. 
KeyinchalikshaxsnikasbiyshakllanishiborasidagiqarashlargaS.L.Rubinshteynishlariasosbo’libxiz
matqildi. 
S.L.Rubinshteyninsonninghayotgamunosabatiniifodalovchiikkiusulniajratibko’rsatgan. 
Birinchiusul 
– 
buinsondagibarchamunosabatlarto’liqemas, 
balkialohidahodisalarigamunosabatdoirasigakiruvchihayotdir. 
Bundaymunosabatdainsonhayotsubyektihisoblanmaydi, 
shubilanbirgaundanalohidahambo’lmaydi. 
Buyerdahayotningo’zi  “tabiiyjarayonsifatida”  namoyonbo’ladi,  insonhayottarzibilanunito’ldiradi. 
Ijtimoiyhayotinsonnio’rnigasubyektsifatidanamoyonbo’ladi. 
Buyerdaaxloq, 
beayblik, 
yomonlikqilmaslik, 
tabiiylik, 
insonningtabiiyholatisifatidanamoyonbo’ladivashubilanbirqatordabuyerdayaxshilikvayomonliko’zarob
og’liqdir. 
Buusulinsonninghayotio’zidano’zikechadiganhayot-
avtomatalohalarigakiruvchixususiyatsifatidatavsiflanadi. 
Ikkinchiusulichkirefleksiyaninamoyonbo’lishibilanbog’liqbo’lib, 
u 
“hayotningbuo’zluksizjarayoninito’xtatibqo’yishi, 
o’zibqo’yishimumkinvainsonningg’oyalardunyosidanchiqaribyuboradi. 
Insong’oyalardunyosidantashqaridagipozisiyaniegallaydi...”. 

---

368 
 
Bundayrefleksiyaningnamoyonbo’lishihayotiyqadriyatlartiziminianiqlashbilanbog’liqdir. 
S.L.Rubinshteynaynanshuholatbilanvoqyelikningyangiusuligao’tishimkoniyatinibog’laydi. 
Bevositaalohalarnio’zishvaularniyanginegizlarasosidatiklashikkinchiusulgao’tishbilanyakunlanadi. 
Shuvaqtdanboshlab 
“ruhiybo’shliqqa, 
axloqiyskeptizmga, 
axloqiybeqarorlikkayokiboshqa 
– 
yangianglangansharoitdaaxloqiyinsonhayotiniqurishgayo’lochilaboshlaydi”. 
Sanabo’tilganfenomenlaryangiusulningmavjudliginitavsiflamaydi, 
balki, 
shaxsilgarigidekyashashimkoniyatiyo’qbo’lganvaziyatdaqolgandao’ziningbeqaror 
“Men” 
tiziminibuzilishlardansaqlabqolaolmasliginianglatadi. 
Buvaziyatba’zida 
“o’zinisafarbaretish” 
holatidebnomlanadi. 
Biroqbuholatnio’ziningnamoyonbo’lishigako’rao’zinio’zisafarbaretishdebnomlabbo’lmaydi:  tabiatdan, 
boshqalardanalohidatarzdaanglanmaganvoqyelikniyo’qotishmumkinemas. 
Shunchaki, 
birinchiusuldaturmushtarzininghayot-
avtomatdanajratilmaganligihyechqachonaxloqiybeqarorliknikeltiribchiqarmaydi. 
Hayotiyfaoliyatmodusi 
– 
buinsonningtashqidunyobilano’zarohamkorligini, 
insonturmushtarziqandaytuzilganliginianiqlabberuvchiko’pginamunosabatlarningo’zarobog’liqliginito’
liqxarakteridir. 
Hayotiyfaoliyatmodusifaqatginainsonturmushtarziniturlivoqyeliklargamunosabatiniifodalabqolmasdan
,  balkiindividningturliindividualqobiliyatlarinihamfaollashtiradi.  Uningta’sirostidashaxsqadriyatlari, 
ehtiyojlarisohasivaboshqalarshakllanibboradi.