Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

29.3.Professiografiyaning mohiyati 
1920  yillarning ikkinchi yarmida rus psixo texniklari tez suratlarda kasbiy faoliyatning tamoyil 
va  usullarini  ishlab  chiqdilar.  Shu  tadqiqotlarni  umumlashtirishi  natijasida  psixotexnikada  maxsus 
yondoshuv professiografiyani shakllanishiga olib keldi. Bu yondashuvning mohiyati – “kasblar tasviri” 
umuman  olganda  professiografiyani  o’rganish,  kasbning  psixologik  tavsifi  va  loyihalashtirishini  o’z 
ichiga oladi.  
Professiografiyadama’lummehnatjarayoninitashkiletuvchiobyektlarbelgilari, 
mehnatsubyekti, 
mehnatpredmetivazifalari, vositalarivasharoitlario’rganiladi.  
Professiografiyaningasosiytamoyillaridanbirikasbiyfaoliyatnio’rganishdadifferensialyondashuvta
moyilihisoblanadi. 
Butamoyilningmohiyatiprofessiografiyaninganiqamaliymasalalariniyechishgabo’ysunishidir.  Masalan, 
kasbiykonsultasiyavakasbiytanlovuchunshundaykasbiymuhimbelgilarniajratishkerakki, 
ularsinovdagilarningkasbiylayoqatigako’rafarqlanishilozim. 
Malakadarajasinianiqlashuchunmehnatvazifalari, 
kasbiybilim, 
malaka, 
ko’nikmatavsifimuhimahamiyatgaega. 
Kasbiytoliqishnio’rganishuchunshundaybelgilardanfoydalanildiki, 
ularyordamidakasbiytoliqishningkeltiribchiqaradiganomillarinianiqlaydi.  
Shundayqilib,  profesiografiyaning  differensial  tamoyili  kasbning  o’rganish  usullarini  uning 
tavsif,  mazmuni,  shuningdek,  qo’llanilish  sohasi  ya’ni  professiografiya  o’tkazish  xususiyatlari  uning 
maqsadlari bilan belgilanadi. Maqsadlari quyidagi faoliyat sohalari bilan bog’langan bo’lishi mumkin: 
1) 
1)   Ishchilar attestasiyasi. 
2) 
Yangi kasblar mutaxassisliklarni loyihalashtirish. 

---

357 
 
3) 
Optantlar profkonsultasiyasi va mutaxassislar tanlovi. 
4) 
Kasbiy ta’lim malaka tayyorgarligi va malaka oshirishni takomillashtirish. 
5) 
Shaxs kasbiy rivojlanishi bo’yicha ilmiy tadqiqotlar. 
Professiografiya  natijalari  professiogrammada  aks  etadi,  u  mehnat  sharoitlari  tasviri,  ishchi 
huquq 
va 
majburiyatlari, 
muhimkasbiysifatlarishuningdek, 
sog’lig’igaqarshiko’rsatmalarnio’zichigaoladi.  
Professiogrammaningmuhimtarkibiyqismi  –  psixogrammabo’lib,  umutaxassisningmotivasion, 
irodavaemosionalsohasiningtavsifihisoblanadi.  Psixogramma  –  kasbningpsixologikportretibo’lib, 
uaniqkasbdadolzarbbo’lganpsixologikfunksiyalarguruhibilannamoyonbo’ladi.  
Professiografiktadqiqotmetodlari. 
Kasbningilmiyta’siri,  mehnatning  (mehnatxulqi  )  tashqiya’nipsixikjarayonlarko’rishiniya’ni, 
mehnatsubyektiningichkivositalarigabo’lganintegralpsixologiktuzilmalarininazardatutadi. 
Professiografiyadako’pginaturli-tumanusullarqo’llanadi:  
1) Ijtimoiy (so’rovnomalar, savollarkiritilganko’zatuv); 
2) Psixologik 
(suhbatko’zatuvtajribavaulardankelibchiquvchiintervyu, 
shaxsiyso’rovnomalartestlar, tajribalar, psixobiografiyalar, faoliyatmahsulinio’rganishmetodi); 
3) Fiziologik (EKG. KERqondaarterialbosimnio’lchashantopometrikvatexnikma’lumotlar); 
4) Texnologikjarayonlarta’sirivaboshqausullarxilma 
– 
xilligidanvaqt, 
kuchvavaziyatlarniminimalligibilanprofesiogrammatadqiqotdagisavollargajavobberuvchiusullarnitanla
shlozim. 
Usullarkompleksiniishlabchiqishdatizimnitashkiletuvchiomiltadqiqotmaqsadimuhimrolo’ynaydi. 
Psixografiyalarnikasbgayo’naltirishuchunishlabchiqayotgandakasbningumumiyprofessiografikva
ijtimoiy-psixologikta’sirigakattae’tiborberiladi. 
Mehnatsharoitlaridantexnik, 
texnologikvaijtimoiypsixologiksharoitlarianchachuqurroqo’rganiladi. 
Tadqiqotlarningmuhimyo’nalishibushaxsningqobiliyatlari, psixofiziologikxususiyatlarinibaholashdir. 
Professiogrammalarningkasbgayo’naltirishvakasbiytanlovmaqsadidaishlabchiqishdapsixodiogno
stiktadqiqotlarjudamuhimhisoblanadi. 
Qolgantadqiqotlaro’quv 
– 
kasbmuassasalaridatalabalar, 
o’quvchilarnio’qishgaqabulqilinadiganshaxslarishlashilozimbo’lgansharoitlarnianiqlashuchunahamiyat
gaega.  Ammoularhammuhimhisoblanadi,  chunkianiqmajburiyatlarnivamehnatsharoitlarinibilmasdan, 
kasbgayo’naltirish, kasbiyyo’nalganliginitashkillashtirishvakasbganisbatanlayoqatinianiqlabbo’lmaydi. 
Professiografiktadqiqotlarningkeyingiyo’nalishi 
– 
toliqishmonotoniyaboshqayomonholatlarnioldiniolish, 
travmatizmbilanko’zningko’rishkasalligivauningpasayishimaqsadidamehnatsharoitlarivatartibinio’rgan
ishdir. 
Tadqiqotlarningasosiymaqsadi 
– 
mehnatsharoitlarvatartibinio’rganishivashubilanbirganormalvapatologikholatlar, 
shuningdek, 
shaxsningkasbiymuhimvafaoliyatigabo’lganreaksiyasinitashhisqiladi. 
Bukompleksgaprofessiografikusullardangigiyenik, tabiiy, psixologikvafiziologikusullarkiradi. 
Usullarnitanlashdakasbningto’liqo’rganilishinazardatutilishikerak. 
Bundaprofessiografiktadqiqotlaryo’nalishlaridaquyidagiprofessiografiyachizmasidanfoydalanishtavsiy
aetiladi:  
1) Ishlabchiqarishjarayonibilanumumiytanishuvuningo’rganishvatasviri.  
2) Isho’rinlarinitasvirlash, isho’rnidagilarningfaoliyatinipsixologikqo’llash. 
3) Ish-harakatlariningpsixologik, fiziologikvaantropometriktahlili. 
4) Mehnatjarayoniningtahlili. 
5) Ishkuniningsur’atixronometraj. 
6) Faoliyatningindividualliginio’rganish. 
7) Xatoliharakatlartahlili. 
8) Sanitariya – gigiyenikmehnatsharoitlarinibaholash. 
9) Birsmena, hafta, uzoqdavrmanbaidaishqobiliyatinidinamikasi. 
Professigrafiyalarturlimazmunigaega. 
Buularnimamaqsadlardatuzilganligigabog’liq. 
Professiografikadabiyotlarnio’rganibvatizimlitahliltamoyiligatayanganholdaumumlashganprofesiogra
mmachizmasiishlabchiqilgan. 

---

358 
 
  Formalashganprofessiogrammasxemasi: 
  Kasbningijtimoiyvakasbiytavsifi. 
1) 
Kasb  yoki  mutaxassislikning  rasmiy  qabul  qilingan  nomenklaturasi  bo’yicha 
nomi. 
2) 
Taksanomik ma’lumotlar: shakli, turi, sinfi, guruhi, mutaxassisligi. 
3) 
Ishjoyinomi. 
4) 
Kasbning shu soha bo’yicha kasbiy guruhidagi o’rni. 
5) 
Lavozimbo’yichaishhaqqivaunibaholash. 
6) 
Asosiymalakavalavozimmajburiyatlari. 
7) 
Zaruriyma’lumot. 
8) 
Malakadiapazoni (razryadlar, sinflarvahokazo) shuningdek, ma’muriy, kasbiy, 
ilmiyrivojlanishistiqbollari. 
9) 
Muammolarningasosiyxususiyatlari: 
doimiyyokikengyokitordoiraishlarinibilanmuammolituri 
(torkasbiytaklifbuyuruvchilar, 
mijozlarbilanodamlargaxizmatko’rsatishsharoitigavaqo’lostidagilarningrahbarlarganisbatanvahokazo) 
10) 
Kasbiylayoqattufaylidiskvalifikasiyahollarinialohidakasbiyta’lim, 
kasbiyfaoliyatdavridagitavsifi. 
11) 
Mehnatfaoliyatiasosiyxususiyatlariningqisqachatavsifi 
(yoshjihatdancheklashvaboshqaholatlar) 
Psixogramma