Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

 
20.3.SharqUyg’onishdavri nomoyondalarining ta’lim-tarbiya haqida qarashlari. 
Temurshaxsiko’pyillardavomidaumumantiltekqizilmaydiganmavzubo’libkeldi. 
Agaruningnominieslasalarhamkinoya, 
kamsitishyokiboshqauydirmalarniungatirkashbilanchegaralanaredilar . 
TemurshaxsimasalasiuzoqyillardavomidamanqilinganliginatijasinafaqatTemurtarixi, 
balkibutunmarkaziyOsiyoniXIV-XV 
asrlardagitarixi, 
madaniyati, 
maorifiymasalalarideyarlio’rganilmayqoldi. 
O’zbekistonqomusiyolimiIbrohimMo’minovAmirTemurshaxsi, 
uningjahontarixidatutgano’rnihaqidasho’rohokimiyatidavridadadilfikraytganligiuchunhamtazyiqqauchr
adi. 
Buallomaningta’kidlashicha, 
sohibqironAmirTemurilm-fan, 
adabiyotvasan’atfidoyilarinizo’rqadrlar,  xususanriyoziyot,  xandasa,  me’morlik,  jug’rofiya
, 
adabiyot, 
tarix,  axtarshunoslik,  tibbiyot,  musiqa,  geologiyavadinsohasidagisohibihunarlarbilansuhbatlashishni, 
baxslashishni, ulardanfikr-maslahatso’rashnio’ziuchunfazilatdebbilgan. 
Darhaqiqat, 
O’zbekistonRespublikasiPrezidentiI.A.Karimovta’kidlaganidek: 
«MuhammadTarag’ayBahodiro’g’liAmirTemuryoshlikchog’idanmarddovyurak, 
g’ururli, 
o’tkirzehnvaaqlidrokegasibo’libo’sadi. 
Turlidunyoviyilmlarni, 
harbiysan’atniegalladi. 
Kur’onikarimniyodoldi, Hadisilminio’rgandi, iymon-e’tiqodli, halolpokinsonbo’libyetishdi.  
Uyoshlikdanboshlabo’zoldigaonayurtinimo’g’ulbosqinchilardanozodqilishmaqsadiniqo’yadi, 
yeryuzidabuyuksaltanatsohibisifatidaelvaelatningboshiniqovushtirdi. 
Mamlakatqudratiniharsohadayuksaqlikkako’tarib, 
dunyogainsof-
iymontuyg’usidiyonatmezoniAmirTemurhayotiningmazmunini. 
tashqiletadi. 
Olamninghariybyarmigajahongirersa-da, 
ukuch-kudratzo’rlik, 
zo’rovonlikdaemas, 
aksinchaadolatdaekaniniteranangladi». 
MojorolimiXermanVamberining 
«Movarounnahrtarixi»da 
«Temurningurug’ibarlosbugan, 
ammooilatamog’ikurag’on, 
ya’niko’rkam, 
tozaurug’dandir», 
deyaizohberadi. 
ShubilanuAmirTemurningmo’g’ulxoniningkuyovidegantushunchalargachekqo’ydi. 
Tarixfanlardoktori, 
professorAshrafAhmadTemurningo’ziamalqilganquyidagisifatlarniyuksakbaholaydi. 
1 .Jiddiy va odil bo’lish,boyni kambag’aldan ustun qo’ymaslik. 
2 Islomga qata’iy rioya qilish. 
3.Xayri -ehson qilish. 
4.Birovganohaq ozor yetkazmaslik,rahm shavqatli bo’lish. 
5.Islomga ta’luqli bo’lgan ishlarni har doim kundalik va dunyoishlardan ustun qo’yish. 
6.Barcha so’zlarida doim haqiqatgo’ylikka amal qilgan. 
7.Va’dasigavafoqilish. 
8. Birovlarmulkigaegabo’lishgaintilmaslik. 
9.Nopokishlardano’zinitiyish. 
10.Insoflibo’lishvaiymonlikkachorlash.  
11.Ilmlikishilarnie’zozlash. 
“Byxopo 
tarixi» 
kitobiningmuallifiNarshaxiyningizdoshi-tarixchiSharofiddinAliYazdiyning 
«Zafarnoma» 
asaridayozilishichaAmirTemurningo’zigaxosxususiyatlaridanbiridavlatvamamlakatfuqarosiningg’amx
o’ribo’lganligidir. Uningqoidasi  «Rosti-durusti»  edi.  «Haqiqat-sihat –salomatlik, katta-tartib, haqiqat-
adolatdemakdir». 
Turkistonzamininihunarmandchilik, 
ilm-
fanvamadaniyatrivojlanganilg’ormamlakatgaaylantirildi. 
AmirTemurningsa’yharakattaitufayliobodetilganshaharlar,  qishloqlarniShahrisabz,  Buxoro,  Yassi 

---

256 
 
(Turkiston)  shaharlaridaqadko’targanimoratlar  “TemurvaTemuriylardavlati”,  «Temuriymadaniyati», 
«Ulug’bekvaSamarqand», 
«Observatoriyamaktabi» 
kabiulug’tushunchalarnidunyogakelishivadunyohalqlaritarixigaoltinharflarbilanyozilishihamAmirTem
urnomibilanbog’liqdir. 
Ulug’bek 
1394 
yilning 
22 
martidaEronningG’arbidagiSultoniyashahridabobosiSohibqironAmirTemurningHarbiyyurishipaytidata
valludtopdi. 
UShohruhMirzoningto’ng’icho’g’libo’libungaMuhammadTarag’ayismiberildi. 
Lekinunibobosialohidamehrbilan 
«Ulug’bek» 
debaytaverganisababliuningasosiyismiUlug’bekbo’libqoldivajahongaanashunombilanshuhrattaratdi. 
Ulug’bekningbolalikyillaribobosiTemurningHarbiyyurishlaridaAmirTemurnabirasiUlug’beknio’tkirze
hnli, 
aqlu-farosatlibo’lganligiuchunjudasevardi. 
Ulug’bekMirzoko’pvaqtinikitobmutoalaqilishbilano’tkazardi. 
Davlatishlarigahamrahbarlikqildi. 
Ulug’bekningtarbiyasibilanbuvisiSaroyMulkxonimshug’ullanibungao’qishyozishnio’rgatdi, 
buesauninghayotidao’zigaxosmaktabbo’ldi. 
1405-1411 
yillarda, 
o’shadavrningqonunqoydalarigabinoanAmirshohmalikotabegibo’libtayinlangan.  
UUlug’bekkaasosanHarbiyvasiyosiytarbiyadanilmo’rgatdi. 
Ulug’bekmaktabda 
«Sulukulmuluk»lardako’rsatilgandavlatniidoraqilishsan’ati-turlilavozimegalarinitayinlash
,
soliqto’lash, 
ruhoniylar, 
mansabdorlar, 
hamdaboshqayurtlardankelganelchilarniqabulqilish, 
hayrusadaqaberishkabitartib-qoidalarbo’ychako’nikmalarniegalladi. 
Ulug’bekyoshligidanmatematika, 
astronomiyailmlarigaqiziqdi. 
 
1411 
yilda 
17 
yoshliUlug’bekmirzoMovarounnahrvaTurkistonninghokimietibtayinlanishiTemuriylarxonadonidaunin
gmavqyeiyuksakbo’lganligidandalolatberdi. 
Uhokimlikqilgandavrdamaktabvamadrasalarko’rilishlariizchillashdi. 
Ulug’bek, 
Samarqand, 
BuxorovaG’ijduvondauchtaMadrasabarpoetdi. 
SamarqanddagaMadrasaqurilishi 
1417 
yiliboshlanibuchyildaqurilibbitkazildi. 
TezoradaUlug’bekmadrasagamudarrisvaolimlarnito’playboshlaydi. 
Shutariqauningfalakkiyotshunoslikmaktabishakllanadi. 
BumaktabningasosiymudarrislariilmiyishlargaqulaysharoitvapanohizlabTemurdavridayoqSamarqandg
akelganTaftazoniy, 
MavlonoAhmadvaQozizodaRumiykabiolimlaredi. 
QozizodaningmaslahatibilanXurosonshahridanG’iyosiddinJamshidkoshiynichaqirtirdi.  Shundayqilib, 
MovarounnahrningturlishaharlaridanvaXurosondanto’planganolimlarningsoni 
1417 
yilgakelibyuzdanortibketdi. 
QozizodaRumiymashhurmatematikvaastronomdir. 
UUlug’bekmadrasasiningdastlabkimudarrislaridanbiriedi. 
G’oyatbilmlibuolimzamondoshlari 
«o’zdavriningAflotuni » debataganlar. 
Ulug’bekmaktabitarixidamuhimrolo’ynaganboshqayirikmatematikastronomlardanbiriG’iyosiddi
nJamshidibnMa’sudedi. 
MirzoUlug’beko’zmadrasasiniqurdiribbitkazgandankeyinoradanto’rtyilo’tgach,  QozizodaRumiy, 
MovlonoGiyenJamshidvaMuniddinKoshiybilanmaslahatlashibbyoshyilorasidayanarasadxonaqurdirdila
r. 
Rasadxonabitgachuningkutubxonasiko’plabasarlar, 
jahondagimashhurkishilarningasarlaribilanto’ldirildivauyerdasaqlanayotgankitoblarsoni 
150 
mingdanziyodbo’ldi. 
RasadxonabilanMadrasailmiahillariningbirgalikdagifaoliyatiUlug’bekilmiymaktabidayo’ldo’zil
mivariyoziyotnio’rtaasrlardavridaengyuqoripog’onagako’tardi. 
Ulug’bekningilmiymerosiningengasosiysi,  ma’lumvamashhuriuning  «Ziji»  bo’lib,  buasar 
«ZijiUlug’bek»dir. 
MirzoUlug’bekningumumbashariyqadriyatlarigaqo’shganhissasibeqiyosbo’lib, 
ubugungikundahamhayotimizdaulkanahamiyatkasbetmokdavaO’zbekistonninghalqaroobro’sinioshiris
hyo’lidakattaxizmatqilmokda. 
BuyukajdodimizUlug’beknomibilanberilganma’naviyatmaskanlari, 
mahallako’chalarvashaharlarjudako’p.Bularningbarchasi-
millatimizningbuyukallomagabo’lgancheksizhurmatvaextiromidandalolatberadi. 

---

257 
 
BuyukmutafakkirolimAlisherNavoiyfanvasan’atningturlisohalarinirivojlantirishbilanbirgalikdata
’lim-tarbiyanihamtakomillashtirishgae’tiborbergan. 
Uninghammaasarlaridatarbiyagaoidqarashlaro’zifodasinitopgan. 
AlisherNavoiyo’ziningbadiiyasarlaridakomilinsonobrazlariniyaratib, 
ta’lim-
tarbiyato’g’risidagifikrlariniifodalaganbo’lsa, 
ta’limiy-axloqiyasarlaridaesakomilinsonningmazmuni, 
yo’llari, 
usullarinibayonetadi. 
Uinsonkamolotidailm 
-fanningo’rniaql-idrokningahamiyati, 
aqliytarbiyaningmohiyatiniyoritibberadi. 
AlisherNavoiyilmniinsonkamolotiuchunengzarurfazilatlardandebbiladi.  Uinsonni,  halqninodonlikdan, 
jaholatdanqutqaruvchiomildebta’riflaydi.  
AlisherNavoiyo’zibarpoetgan 
«Ixlosiya» 
madrasasidao’zzamonasigayetukmuddarislariniyig’divailmizlagantalabalaranashumadrasalardapeshvol
aridantahsiloldilar. 
Yaxshi xulq  asosi-odob,u  Navoiy  nazarida  barcha  insoniy  xislatlar  boshlanishi  sanaladi.  Komil 
insonga 
xos 
xislatlar 
ana 
shunga 
bog’liq 
pavishda 
ta’rif 
beriladi.Navoiyo’ziningbadiiyasarlaribilanbirqatordata’limiy 
- 
tarbiyaviy-
axloqiyasarlaridao’ziorzuetgankomilinsongaxosaxloqiyfazilatlardebqanoat
, 
adolat, 
sahovat, 
ximmatmuruvvat, 
vafo, 
to’g’rilikvaboshqalarnitushungan, 
anashuxislatlartarkibtopganinsondayomonlik, razillikbo’lmasligikerakdebhisoblaydi. 
Insonnihartomonlamayetukinsonbo’libshakllanishidaNavoijismoniytarbiyanihammuhimliginita’
kidlabo’tadi. 
UnibizNavoiyning 
«FarxodvaShirin» 
asaridagiFarxodobrazidao’zqahromoninijismonanyetukyaratganidanbilamiz. 
Uningqahramonlariharqandayqiyinchiliknio’zkuchlariaqlibilanbararafetadi. 
Uyanabolatarbiyasidaoilaya’niota-onatarbiyasimuhimliginita’kidlabo’tadi. 
Utarbiyavata’limota-
onahamdao’qituvchitomonidanolibborishilozimdeydi. 
Uo’zining 
«Hamsa», 
«Mahbubul-qulub», 
« 
Munojot», 
«Vakfiya» 
vaasarlaridata’limtarbiyamasalalarigae’tiborberarekan, 
tarbiyajarayonlarini, 
vositalarini, 
talablarniko’rsatadi.  Uta’limdailmiylikkaasoslanganlik,  tarixiylik,    kabitalablarniasosqiliboladi. 
O’zdavrdagimusulmonmaktablariniyutuqvakamchiliklarinitahliletadi. 
Uo’qituvchigapirarekan, 
muallimo’zshogirdlariniham, 
o’zita’limberayotganfannisevganbo’lishizarurdeydi. 
O’zigaham, 
o’qituvchigahamtalabchanbo’lishniNavoiyo’qituvchinijamiyatdaobro’livahurmatgaloyiqinsonbilib, 
shogirdlarmuallimnivatandekjudahurmatqilishlarini, e’zozlashlariniuqtiradi. 
Navoiyninghaqiqiyinsoni-pok,  mehnatsevar,  sofvijdonli,  insofli,  to’g’ri,  sahovatli,  odobli, 
kamtar, 
hayoli, 
muruvvatlishaxs. 
Buxislatlarniodamlardatarkibtoptirishuchunulardaanashuoliyjanobxislatlarnitarbiyalashkerakdeydivaax
loqiyfazilatlargata’rifberadi, ularningoqibatlarinitushuntiradi. 
15 
asrningyirikolimlaridanbiriXusaynVoizKoshifiybo’lib, 
uaxloq, 
nujummantiq, 
adabiyotshunoslik,  riyoziyot,  hisob,  islomtarixi,  ilohiyot,  tarix,  -  musikashunoslikdatasviriysan’at, 
tabobatilmigaoid 
200danortiqasarqoldirib,Sharqma’naviymadaniyatinirivojlantirishdamuayyano’rinniegallaydi. 
XusaynVoizKoshifiytug’ilganyilinoma’lumbo’lib, 
taxminan 
 
1440 
yillardaXurosonviloyatiningSabzavorshahriningBayhaqiqishlog’idadunyogakelgandeyiladi. 
UkeyinchalikJomiyningtavsiyasibilanXirotgakeladivashuyerdayashaydi. 
XirotdauNavoiybilanhamuchrashadivaubilando’stonamunosabatdabo’ladi. 
KoshifiyXurosondaXusaynBoyharoningvoizi, 
ta’birchisimaslahatchisisifatidashuhratqozondi. 
Uqur’onvahadismasalalarinisharhlabhalqorasidahurmat-e’tiborqozondi. 
XusaynVoizKoshifiyning 
«AxloqiMuxsiniy», 
«AxloqiKarim», 
«AnvariSuxayliy», 
«Javoxirnoma», «Risoladarilmie’dod», vaboshqaasarlaribizgacha
:
yetibkelgan. 
Uningmashhurasari 
«AxloqiMuxsiniy» 
uzoqvaqtyillarmadrasalardadarsliksifatidao’qitilgan, 
mazkurasar 40 bobdaniboratbo’lib, asosanaxloqiytarbiyagabag’ishlangan. 
Koshifiyning 
 
«FutuvvatnomaiSultoniy» 
asarihamboshqata’limiy-
axloqiyasarlarqatoridaanashujavonmardlikilminingqoida-nizomlariniifodaetgan.  
Javonmardlikningruknlario’nikkitabo’lgan: oltitasizoxiriy, oltitasibotiniy, botiniyga:  

---

258 
 
1.G’iybatbo’xtonvayolg’ondantilinitiyish. 
2.Nojuyanoma’lumso’zlardanqulog’iniberkitish. 
3.Ko’rish nojoiz narsalardan ko’zini yumish. 
4.Harom narsalardan qo’lini tortish. 
5.Borish man qilingan joylardan oyog’ini tortish. 
6.Harom ovqatdan tiyilish,zinodan saqlanish.