Microsoft Word kartografiya doc

7.5. Kosmik suratlardan foydalanish 
Geologik qidiruv ishlarini olib borish uchun va geografik tadqiqotlarda foydalanish maqsadida 1970 yilda 
uchirilgan «Soyuz-9» kemasi orqali 18 sutkada 1:800 000 dan 1:7 000 000 gacha bwlgan masshtabda 
mamlakatda birinchi marta 1000 ortiq kosmik surat olingan, ulardan eskirgan kartalarni yangilashda va yangi 
mavzuli kartalar tuzishda foydalanilgan. Shu olingan surat asosida Qorabwg’ozgwl qwltig’ining suv yuzasi 10 
yil oldingiga nisbatan ancha kamayganligi aniqlangan. Olingan suratlar arid h’ududlarida geografik va 
geologik tadqiqotlarni olib borish metodikasini ishlab chiqarishga 
ё
rdam beradi. 1975 yilda “salyut-4” kosmik 
orbital stantsiyasi orqali Kaspiy dengiz atrofi Wrta Osi
ё
va Qrimning 4,5 mln km
2
h’ududini surati olingan, shu 
asosida regional mavzuli kartalar tuzilgan. 
Kwp zonali kosmik apparat orqali suratga olishning rivojlanishida 1976 yili wchirilgan «Soyuz-22» kosmik 
kemasida «Raduga» nomi bilan wtkazilgan tajribaning ah’amiyati katta bwlgan. Er sharining twliq rangli surati 
1969 yilda uchirilgan «Zond-7» kemasida 70 000 km balandlikdan olingan. Unda Orol dengizi Sirdar
ё
va 
Amudar
ё
wz ifodasini topgan. Oyni wrganishda h’am kosmik suratlarning ah’amiyati katta. «Zond-6, 8» 
avtomatik stantsiyalari 
ё
rdamida Oyning bizga kwrinmaydigan tomonini surati olinib kartasi tuzilgan. 
1969 yil 20 iyulda uchirilgan AQSh ning «Appalon-11» kosmik kemasida shu mamlakat fuqarolari Neyl 
Armstrong va Edvin Oldringlar tarixda birinchi bwlib Oyga qadam qwydilar. «Appalon-17» kosmik kemasida
Oyga qwndirilgan apparat orqali Oyning surati olingan. 

---

108
Kosmik kema va orbital stantsiyalardan uzluksiz Erni suratini olib bwlmaydi va ularni tezda Erga etkazish 
qiyin. Shuning uchun televizion va skanerli usullardan foydalanilgan. Hozirgi vaqtda h’am «Meteor» tipidagi 
kosmik suniy meteorologik ywldoshlar orqali (1967 yildan bu
ё
n) muntazam ravishda obi-h’avo twg’risida 
malumotlar olinmoqda. Swnggi vaqtlarda televizion va skanerli suratlar meteorologik kuzatishlardagina 
foydalanilmasdan Er yuzasini tabiiy resurslaridan foydalanishda h’am ishlatilmoqda. Masalan, AQSh da 
uchirilgan «Landsat» suniy ywldoshi 9000 km balandlikda sinxronli qu
ё
sh orbitasi bwylab AQSh h’ududi va 
Er atrofini 14 marta aylanib chiqadi va 17-18 sutkadan swng wsha h’ududlar ustidan takror uchib wtadi. 
Demak, ywldosh 
ё
rdamida bir yil ichida malum bir joy 20 marta suratga olinadi. Olingan bitta surat 185 x 185 
km kattalikdagi h’ududni wz ichiga oladi. Undan tashqari wrnatilgan datchiklar orqali Erdan avtomatik 
stantsiyalardan erning tuproq h’arorati, namligi, qor qalinligi, dar
ё
larning oqim tezligi va h’aroratlari 
aniqlanadi. Shu kosmik apparat bilan olingan suratlar asosida (595 surat bilan) AQSh h’ududining twliq 
fotokartasi tuzilib, shu asosida 1:1 mln, 1:2,5 mln li masshtablarda reproduktsiyalari olingan. Shunday 
kartalar Kanada, Avstraliya, Germaniya va boshqa mamlakatlar uchun h’am tuzilgan. 
 
Sobiq 
İ
ttifoqda va AQShda kosmik apparatlar 
ё
rdamida boshqa say
ё
ralarning h’am suratlari olinib, ularning 
kartalari tuzilgan. Masalan, AQSh da uchirilgan 
«Mariner-
9» kosmik apparat 
ё
rdamida olingan suratlar 
asosida 
Mars say
ё
rasining 1:250 000, 1:1 mln va 1:5 mln 
masshtabdagi relefli kartalari tuzilgan. «Mars-3» 
kemasi 
1971 yilda Mars say
ё
rasiga qwndirilib undan 
olingan 
suratlar 
ё
rdamida Moskva davlat universitetida 
birinchi 
marta Mars globusi yasalgan. 
Kosmik apparatlar 
ё
rdamida Venera, Merkuriy 
va Yupiter 
say
ё
ralarining h’am suratlari olingan.