6.3. Har xil kartografik belgilarning generalizatsiyaga tasiri
97
Kartada tasvirlana
ё
tgan tafsilotlar belgilar usuli bilan kwrsatilganda,
generalizatsiya qilish uchun karta maqsadining roli katta. Devoriy wquv
kartalarida shah’arlar, aloqa ywllar sinfdagi wquvchilarga uzoqdan kwrinishi
uchun bwrttiribroq beriladi.
Bir joyga tegishli tafsilotlar odatda belgilar usulida tasvirlanadi, demak
generalizatsiya qilishda shakl saqlanib qolinadi. Lekin miqdor va sifat
kwrsatkichlar umumlashtirib tasvirlanganda karta osongina yqiladi. Masalan,
sanoat tugunlarini tasvirlaganda dastlab miqdor kwrsatkich absalyut
kwrsatkichdan uzluksiz shkalaga, undan pog’anali shkalaga wtiladi. Natijada
kartaning yqilishi osonlashadi.
Generalizatsiya jara
ё
nida bazan kartaning mazmuni va qaysi mamlakatga
tegishli ekanligi h’isobga olinadi. Masalan, Kanadada 1000 dan ortiq kishi
yashaydigan joy shah’ar h’isoblansa, AQSh da esa 2500 kishi, Hindistonda esa
5000 kishi yashaydigan joy shah’ar h’isoblanadi. Demak, generalizatsiya
qilinganda bu xususiyat saqlanib qolinishi keark.
Chiziqlar usuli bilan tasvirlangan voqea va h’odisalar generalizatsiya
qilinganda ularning wziga xos xususiyatlari etiborga olinadi. Dengiz qirg’oqlari
tasvirlanganda ularning tiplari va genezisi h’isobga olinishi kerak. Ford, shxera,
rias, liman tipidagi qirg’oqlar va boshqalar.
Bazan chiziqli belgilar orqali kwrsatilgan obektlar generalizatsiya
qilinganda chiziqning ywg’onlik darajasiga emas balki aniqligiga va wqilishiga
etibor beriladi. Masalan, 1:25 000 masshtabli kartadagi chiziq ywg’onligi
1:200 000 masshtabli kartada 3 marta, 1: 1 000 000 masshtabli kartada esa bir
necha barobar kattalashtirilib tasvirlanadi.
Agar tasvirlana
ё
tgan voqea-h’odisalar maydon kwrsatkichda
tasvirlanganda generalizatsiya jara
ё
ni boshqacharoq bwladi. Masalan, ekin
maydonlari, wsimliklarning tarqalish maydonlari sifatli rang usulida
ё
ki areallar
usuli bilan kwrsatish mumkin. Bu usul bilan tasvirlangan tafsilotlar
generalizatsiya qilinganda sifat va miqdor kwrsatkichlari etiborga olinadi.
Aloh’ida-aloh’ida qilib tasvirlangan kichik ekin maydonlari qwshib yuborilib bitta
shkalada beriladi. Har xil wsimliklar tarqalgan maydonlar generalizatsiya
qilinganda ularni xillariga qarab qwshib yuborilib, bitta kontur (shakl) qilib
tasvirlanadi. Voqea-h’odisalar nuqtalar usulida tasvirlanganda, generalizatsiya
natijasida mayda nuqtalar birlashtirilib salmog’i oshirilib nuqtalar kattalashtiriladi.
Natijada nuqtalar soni kamayib karta oson yqiladi.
Generalizatsiya jara
ё
nlari mexanik ravishda bajarilmasdan,
tasvirlana
ё
tgan tafsilotlarning tarqalish qonuniyatlariga, wzaro bog’liqligiga, sifat
va miqdor kwrsatkichlarini buzilmasligiga etibor berilishi zarur.
Generalizatsiya faqat voqea va h’odisalargagina tegishli bwlmasdan, geografik obektlar nomlarini
ё
zilishiga
va ularni joylashtirilishiga h’amda qaysi shriftda
ё
zilishiga h’am etibor beriladi. Ayniqsa, ah’oli yashaydigan
joy nomlarini generalizatsiya qilinganda ularning faqat ah’olisining soniga etibor bermasdan uning mamuriy,
si
ё
siy, iqtisodiy, tarixiy tomonlariga h’am etibor berish zarur.
98
Do'stlaringiz bilan baham: |