Microsoft Word kartografiya doc

40-
расм
. 
Шартли
белгилар

---

61
Kartografik belgilar shakli, kattaligi, h’olati, ranggi va strukturasi bilan bir-birilaridan farq qiladilar. Chiziqli 
belgilar bilan juda kwp voqea va h’odisalar- dar
ё
lar, temir ywllar va avtomobil ywllari, chegaralar, dengiz va 
kwllarning qirg’oq chiziqlari va h’.k. tasvirlanadi.
41-rasm. 
Miqdor kwrsatkichlarning geometrik belgilar orqali kwrsatilishi. 
 
 
42-rasm. 
Belgilarni shakli, h’olati, katta-kichikligi, rangi va strukturasidan 
foydalanish. 
Belgilar 
ё
rdamida kartalarda absolyut kwrsatkichlar tasvirlanganda bazan 
bir wlcham birligidan ikkinchi wlcham birligiga wtish h’olatlari h’am bwladi. 
Masalan, 2 ta mamlakatda etishtirila
ё
tgan paxtani kartada tasvirlash kerak 
bwlsin. Agar paxtani miqdori birida ustun shaklida kwrsatilsa (5 mm li ustunda), 
ikkinchisida esa 500 mm li (ustunida), yani 100 marta uzun bwlish kerak, 
Masalan, Wzbekiston va Qozog’iston paxta etishish kartasida bunday h’olatda 
500 mm ustun shu kartadagi davlat chegarasiga sig’masligi mumkin. 
Shu bilan birga ikki davlat orasidagi juda katta farqni kichikroq qilib 
kwrsatish uchun ustun shakldan maydon wlchashda ishlatiladigan kvadratga 
wtish mumkin, yani h’ar ikkala sonni kvadratga kiritib undan ildiz chiqarish 
kerak. Demak Qozog’istonda 5 mm edi uni ildizdan chiqaramiz 
мм
5
=2,2 mm 
ga teng bwlib, tomonlari 2,2 mm bwlgan kvadrat yasaladi, Wzbekistonni topish 
uchun 500 mm. ni ildizdan chiqaramiz 
мм
500
=22,4 mm teng bwlib, tomonlari 
22,4 mm li kvadrat yasaladi. Unda h’am bu farq juda kattaligi sezilib tursa, 
kwrsatkichlarni kubdan (
3
1
) chiqarib kub shaklida (
) tasvirlash mumkin. 
Bunda birinchi kwrsatkich 
.,
17
,
1
5
3
мм
мм
=
ikkinchi kwrsatkich 
мм
мм
94
,
7
500
3
=
bwlib, tomonlari 7,94 mm bwlgan kubga twg’ri keladi. Bu h’olatda shakllardagi 
farq kichikroq kwrinadi. 
Chiziqli belgilardan h’am h’ar xil h’olatlarda foydalanish mumkin. Masalan, 
chiziqlar ingichka va ywg’onligi bilan, rangi va chiziqning shakli bilan farq qilishi 
mumkin. 
30
0 
мм
5 
мм
2,2 
мм
2
22,4 
мм
2
D=2,2
мм
1,2 
мм
3 
7,9 
мм
3
D=22,4
мм

---

62
Maydonli belgilar esa rangi, maydonning ichidagi shaklari maydondagi 
chiziqlarning h’olati bilan farq qiladi. Shu xususiyatlarni etiborga olish zarur. 
43-rasm.
Belgilarni h’ar xil kwrinishda ishlatilishi. 
Kartografik belgilardan foydalanishda tasvirlana
ё
tgan voqea va 
h’odisalarning xususiyatlariga qaraladi. Bazi voqea va h’odisalar bir joyga 
tegishli bwladi, masalan, zavodning wrni va uning ishlab chiqara
ё
tgan 
mah’sulotini miqdori tasvirlanadi. Bazi belgilarda voqea va h’odisalarni h’aqiqiy 
wrni emas h’ududi bilan bog’liq bwlib, statistik malumotlar asosida tuman, 
viloyat chegaralariga asoslanib, doirada ah’oli soni, etishtirilgan yalpi mah’suloti 
va uning strukturasini h’am kwrsatish mumkin. 
Kartografik belgilarni wz wrnida xususiyatiga qarab, karta mazmuniga 
moslab tanlash kerak. Hozirgi vaqtda foydalanila
ё
tgan kartografik usullar wn 
bitta: belgilar, chiziqli belgilar, teng chiziqlar, sifatli rang va miqdor kwrsatkichli 
rang, bir joyga tegishli diagramma, nuqtalar usuli, areallar, h’arakatni 
ifodalaydigan chiziqlar, kartogramma va kartodiagrammalar. Bazan kartografik 
belgilar wrnini kartadagi 
ё
zuvlar h’am bosishi mumkin.