Microsoft Word kartografiya doc

11 BOB. DUN
Ё
 KARTOGRAF
İ
YAS
İ
 VA KARTOGRAF
İ
K B
İ
B-
L
İ
OGRAF
İ
Ya
11.1. Er sharini topografik kartalar bilan taminlanishi 
 
Kartografik asarlarga yirik masshtabli topografik kartalardan tortib, Er yuzasining h’ammasini wz ichiga olgan 
mayda masshtabli umumgeografik kartalar, h’ar xil mazmundagi mavzuli kartalar h’amda Er shari yuzasining 
h’ammasini wzida aks ettirgan dun
ё
atlaslaridan tortib ayrim mamlakatlar va ularning regionlarini aks 
ettiruvchi atlaslargacha kiradi. 
Er shari bwyicha topografik kartalar bilan h’amma materiklar va 
mamlakatlar bir xilda taminlangan emas. 
Hududlarning topografik kartalar bilan taminlanish darajasini aniqlashda, 
asosan yirik masshtabli kartalarga qaraladi. BMT malumotlariga qaraganda, 
h’ududlarning topografik jih’atdan wrganilganligi 4 xil masshtabdagi topografik 
kartalar bilai taminlanganligiga qaraladi, yani 1:25 000 va undan maydalari -1:50 
000, 1:100 000 va 1:200 000 masshtabdan maydalarga qarab aiiqlanadi. 
Hozirgi vaqtda dun
ё
bwyicha deyarli h’amma mamlakatlarda bir xil 
standartda topografik kartalar yaratilmokda. Bular 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 
1:100 000, 1:200 000 masshtabli kartalardir (AQShda, Angliyada ilgarigi 
inglizcha wlchov sistemasi bwyicha 1:10500, 1:31680, 1:63360 masshtablarda 
tuzilgan kartalar h’am ishlatilmokda). Hozir ularda h’am metr wlchamida 
topografik kartalar tuzilmoqda. 
BMT malumotlariga binoan 1970, 1976,1983 yillarda dun
ё
bwyicha 
topografik karta bilan qoplangan maydon (quruqlik qismi) Er shari yuzasining 
70% tashkil qilib, 87 mamlakat wz malumotlari bilan qatnashgan. 
Hozirgi vaqtda dun
ё
bwyicha kartalar tuzishda 16 xil Er ellipsoididan 
foydanilmoqda. Shundan 5 tasi eng kwp qwllanilmoqda. 1940 yilda qabul 
qilingan Krasovskiy ellipsoidi sobiq 
İ
ttifoq va Evropadagi sobiq sotsialistik 
mamlakatlarda Xitoyda, Klark ellipsoidi (1866 y), Shimoliy Amerikada, 
Frantsiyada va kwpchilik Afrika mamlakatlarida, Xeyford ellipsoidi (1909 yilgi), 
G’arbiy Evropa, Janubiy Amerika va Osi
ё
ning bazi mamlakatlarida, Everest 
ellipsoidi (1830 yilgi), Hindiston va Janubiy Osi
ё
mamlakatlarida qwllanilmoqda. 
Shu bilan bir qatorda karta tuzishda qwllaniladigan kartografik proektsiyalarda 
h’am birlik ywq. Masalan, Gaussning kwndalang tsilindrik proektsiyasi juda 
kwpchilik mamlakatlarda foydalanilsa, AQShda kwp konusli proektsiya, 
Hindiston, Frantsiyada Lambertning teng konusli proektsiyasidan 
foydalanilmoqda. 
Evropa mamlakatlari (Avstriya, Norvegiya, Gretsiya va 
İ
rlandiyadan 
tashqari) topografik (1:25 000 masshtabli) kartalar bilan twliq taminlangan desa 
bwladi. Bazi mamlakatlarda faqat foydalanishda bwlgan erlargina 1:1250 
masshtabli kartalar bilan taminlangan. Masalan, Angliya shular jumlasidandir. 
Topografik kartalar bilan taminlanishda Evropadan swng Shimoliy 
Amerika, Osi
ё
, Janubiy, Amerika, Afrika, Avstraliya va Okeaniya turadi. 
Lekin dun
ё
bwyicha kartalarni yangilash darajasi juda past. BMT ning 
1975-1980 yillardagi malumotlariga kwra dun
ё
mamlakatlarining 14% qismigina, 
yani yiliga 3% ginasi yangilanar ekan. 

---

139