63
44-
расм
.
Ички
структураси
(
таркиби
)
бўйича
ажралиб
турувчи
оддий
геометрик
шакллар
(
Э
.
Арнбергер
бўйича
).
ishchilar soni, mah’sulotini qaerlarga yuborilishi h’am kwrsatilishi mumkin. Takidlaganimizdek, mayda
masshtabli mavzuli kartalarda ishlatiladigan belgilar topografik kartalardagi
belgilardan shakli, mazmuni
jih’atidan farq qiladi.
Belgilar usulida voqea va h’odisalarning geografik wrni, miqdori va sifati
kwrsatilib, ular geometrik, badiiy, h’arfli va kwrgazmali bwladi.
Geometrik belgilar
dan sodda
shakllar (aylana, kvadrat, twrtburchak,
uchburchak, kub, romb, sektor, para-
llellogram va boshqalar) tanlanadi.
Chizish va esda saqlash h’amda
taqqoslash oson bwlgani uchun bu usul
kartografiyada juda keng qwllaniladi.
Oddiy geometrik
belgilar uncha kwp
emas, ularni turli ranglarga bwyab,
shtrixlar bilan va ichiga h’ar xil shakllar
tushirib sonini kwpaytirish mumkin (44-
rasm).
Harfli belgilar
. Kartada
tasvirlanmoqchi bwlgan voqea va
h’odisalarning nomlarini bosh h’arflari
ё
ki
kim
ё
viy belgilari bilan ifodalanadi;
Foydali qazilmalardan alyuminiy Al, oltin
Au,
kaliy K deb
ё
ziladi. Lekin h’arfli
belgilarni kwp ishlatib bwlmaydi, chunki
h’arflar
ё
rdamida faqat obektlarning wrni
aniqlansa h’am, ularning miqdorini
aniqlab bwlmaydi. Miqdorini aniqlash
uchun doiraga tushirib tasvirlash
mumkin. Bu usul kwproq qazilma boyliklar kartalarida foydalaniladi.
64
Kwrgazmali belgilar voqea va h’odisalarning shakllaridan iborat bwlib,
karta
wqishini ancha osonlashtiradi, lekin bunda geometrik aniqlik uncha
sezilmaydi. Bu usuldan targ’ibot
va
tashviqot kartalarida kwproq
foydalaniladi. Obektlar
belgilarda tasvirlansa, obektni
h’aqiqiy wrni muayyan shaklning
markazi bwlishi kerak. Lekin
bazi
kartalarda obekt wz
wrnidan bir oz siljigan h’olatda
h’am bwladi. Bu usulni geografik
kartalarda qwllash birmuncha
murakkabroq. Wrta
ё
ki oliy yquv
yurt kartalarini
ё
xud ilmiy
malumotnoma tipidagi kartalarni
tuzishda belgilarning bir xil
variantlarni ishlatish twg’ri
emas,
chunki obektlarning eng
kichik va eng katta kwrsatkichlar
orasidagi farq katta bwlsa belgi-
lardan foydalanish qiyinlashadi.
Voqea va h’odisalar absolyut
(mutlaq) va nisbiy miqdorda
tasvirlanadi. Absolyut
kwrsatkichlar belgining uzunlik,
maydon va h’ajm wlchamlarida
berilishi mumkin. Kwrsatkichlar
uzunlik
wlchamida berilsa, uni
wqish va taqqoslash oson, yani
wlchagich
ё
ki chizg’ich bilan
aniqlab masshtab asosiga
kwpaytirilsa, kwrsatkichning
miqdori malum bwladi. Bu usul
qwllanilganda masshtab asosi
oldindan belgilanib olinadi, yani
1000 tonna mah’sulot 1 mm
uzunlikka
teng deyilsa,
masshtab asosi 1 mm balandlik
1000 tonnaga twg’ri keladi deb
belgilanadi.
Agar masshtab asosida olingan belgi juda kattalashib h’ududga sig’may
qolsa, unda maydon wlchami olinadi. Agar bu variant h’am «torlik» qilsa, unda
kwrsatkichlar uch darajali ildizdan chiqarilib, kub wlchamida berilib, h’ajm orqali
kwrsatiladi. Qaysi variantdaligidan qati nazar tasvirlana
ё
tgan kwrsatkich
Do'stlaringiz bilan baham: