Microsoft Word kartografiya doc

3.4. Yarim sharlar, materiklar va okean kartalari proektsiyalari 

---

48
Yarim sharlar deganda kwproq sharqiy va g’arbiy yarim sharlar kwz 
oldimizga keladi. Sharqiy va g’arbiy yarim sharlar kartalari uchun asosan 
Lambertning (XVIII asr) kwndalang ekvatorial azimutal proektsiyasi ishlatiladi. 
1938 yildan boshlab sobiq 
İ
ttifoqda nashr qilingan yarim sharlarning barcha 
tabiiy va si
ё
siy kartalari h’amda atlaslardagi yarim sharlar kartalari teng 
maydonli shu proektsiya asosida tuzilgan. Xatolik ywq nuqta h’ar bir yarim 
sharning markazida joylashgan. Bu nuqtadan uzoqlashgan sari izokollar doira 
shaklida kattalashib boradi. Eng chekka meridianlarda 
ω
(burchak xatoligi) 30
0
ga teng. 
Bazan yarim sharlar kartalari uchun Gipparx (miloddan avvalgi II asr) taklif 
qilgan kwndalang stereografik proektsiya, yani Apolloniy (miloddan avvalgi III 
asr) taklif qilgan kwndalang ortografik proektsiyalar oy va say
ё
ralarning 
kartalarini tuzishda kwproq ishlatilgan. 
XI asrda ulug’ olim Abu Rayh’on Beruniy taklif qilgan sharli 
ё
ki globulyar 
proektsiya h’am diqqatga sazovordir (30-rasm). 
Xatolik xarakteriga kwra u 
shartli proektsiya h’isoblanadi. 
Meridian va parallellar aylana 
ё
ylaridan iborat. Wrta meridian 
ekvatorni teng ikki bwlakka bwladi. 
Janubiy va shimoliy yarim 
sharlar kartalari uchun odatda 
Postelning qutbiy azimutal 
proektsiyasi ishlatiladi. Bunda 
qutblar xatosiz nuqta bwlib, undan 
uzoqlashgan sari radial ravishda ek-
vatorga tomon burchak va maydon 
xatoliklari oshib boradi, masalan, 
ekvatorda 
ω
= 25,7
0
, 
r
= 1,57. 
Sharqiy va g’arbiy yarim 
sharlar tasvirlangan kwndalang 
azimutal stereografik proektsiyada 
maydon (
r
) xatoligi mavjud (31-
rasm).