Microsoft Word kartografiya doc

6 BOB. KARTOGRAFIK GENERALIZATSIYA 
6.1. Kartografik generalizatsiya va uning
xususiyatlari 
 
Er yuzasining h’ammasini 
ё
ki biror qismini kartada tasvirlaganda undagi 
tafsilotlarning h’ammasini kwrsatib bwlmaydi. Shuning uchun ularning ichidan 
asosiylari, keraklilari, saralab, tanlab bazan umumlashtirib tasvirlanadi. Bu 
murakkab jara
ё
n bwlib, ilmiy asosda malum qoidalarga rioya qilinib bajariladi. 
Kartografiyada bu jara
ё
n generalizatsiya deb yuritiladi. Generalizatsiya termini 
frantsuzcha generalisation swzidan olingan bwlib «umumlashtirish» degan 
manoni bildiradi (bu swz lotinchada «generalis» «umumiy», «asosiy» degan 
swzidan kelib chiqqan). 
Generalizatsiya twg’risidagi dastlabki izlanishlarni nemis geografi va 
kartografi professor Maks Ekkert 1907 yilda boshlab bergan. U 1921 yilda nashr 
qilgan «Kartashunoslik» kitobida (1931 yilda rus tiliga tarjima qilingan) 
generalizatsiya twg’risida ilmiy fikrlarini 
ё
zib qoldiradi. Ekkert fikricha, kartada 
tasvirlanadigan voqea va h’odisalarni tanlay bilish va umumlashtirish 
generalizatsiyaning asosiy moh’iyatidir. Kartografik generalizatsiyada qonuniyat 
bwlmasligi zarur, uning wrniga «kartograf»ni bilimi va tajribasi asos bwlishi 
kerak. 
Nemis geografi Alfred Gettner Ekkertning ishini davom etib, uning fikricha 
masshtab wzgarishi generalizatsiyaning asosini tashkil qilishi kerak. Sobiq 
İ
ttifoqda bu soh’ada ish olib borgan olimlardan T.N.Gubina va A.
İ
.Spiridonovlar 
(relef bwyicha), K.A.Salishev generalizatsiyaning moh’iyatini va bu jara
ё
nning 
murakkabligini takidlab, masshtab, maqsad, kartani mavzui va tasvirlana
ё
tgan 
landshaft, saralash va umumlashtirishning asosini tashkil etadi deb 
h’isoblaydilar.
Generalizatsiya qilishda h’ar bir geografik element aloh’ida wrganish 
zarurligidan kelib chiqib, Fillipov (1946), relef bwyicha), Suxov (1953, ah’oli 
yashaydigan joylar bwyicha), Xersonskiy (1950, wsimlik bwyicha), keyinroq 
İ
.P.Zarutskayalar (1958, gipsometriya bwyicha) ish olib borib, bu soh’ani 
rivojlanishiga katta h’issa qwshdilar. Generalizatsiya jara
ё
ni twg’risida prof. 
K.A.Salishev «Kartografiya» darsligida etarli darajada malumot bergan va uning 
xususiyatlari twg’risida ilmiy xulosalar chiqargan. Biz ularning fikr muloh’azalari 
asosida bu soh’a twg’risida malumot berishga h’arakat qilamiz. 

---

94