Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

Merkator yaratgan atlas juda muhim bo‘lsa-da, uning 1569-yilda 
tuzgan xaritasi zamonaviy jo‘g‘rofiya tarixida muhim burilish yasadi. 
Ushbu xarita 18 ta alohida sahifa (varaq)dan iborat bo‘lib, ularning 
jami 134 smga 212 smni tashkil qiladi. Bugungi kunda to‘liq holdagi 
xaritaning yagona ekzemplyari Parijdagi Milliy kutubxonada 
saqlanmoqda. Qolgan 2 nusxasi Amsterdam va Bazelda saqlanadi. 
Albatta,  Merkator xaritasida noaniqliklar bor. Har bir xarita 
dumaloq (Shar) shaklga ega. Shunday bo‘lsa ham, u yaratgan xarita 
yo‘nalishni topish muammosini hal qilgani bois, navigatsiya (yo‘l 
topish)ga mo‘ljallangan yer Shari globusiga qaraganda foydaliroqdir. 
Dunyo xaritasi butun marshrutning to‘liq ko‘rinishini namoyon etardi, 
ayni paytda uni yer globusi kabi o‘qi atrofida aylantirishga to‘g‘ri 
keladi. Xaritaning o‘ziga xosligi shundaki, unda barcha loksodrom 
(loskodromiya)lar (meridianani kesuvchi egri chiziqlar) to‘g‘ri 
chiziqlar bilan ifodalangan. Bu dengizda marshrutni to‘g‘ri chiziq 
bo‘ylab aniqlash imkonini beradi. Masalan, A punktdan B punktga 
harakatlanishda xaritada to‘g‘ri chiziq chizib, kompas orqali to‘g‘ri 
ma'lumotlarni aniqlab olish mumkin. 
Merkatorning yorqin kashfiyoti shunda ediki, u meriadianalarni 
bir-biriga parallel to‘g‘ri chiziqlar sifatida tasvirlaydi. Merkator 
o‘zining silindr shakllari bo‘yicha ilk ishlari bilan mashhur edi
1
. U bu 
ishlari asosida yer Sharining to‘g‘rilangan meridianalarini yaratdiyu 
Meridianalar bir xil uzoqlikda vertikal chiziqlar etib tasvirlangan. Bu 
shuni anglatadiki, Janubiy va Shimoliy qutblarni xaritada ifodalab 
bo‘lmasdi.  Merkatorning o‘zi bu holatni mening xaritamning oxiri 
cheksizlikdir, deya izohlagan. Xaritadagi yana bir muhim yangilik bu 
gorizontal paralellarning oralig‘i kengaytirilganidir. Ular bir-biridan 
bir xil uzoqlikda ekvatorga qadar masofada kattalashtirib tasqirlangan. 
Xaritadagi noaniqlik ekvatordan uzoqlashgan sari yanada ortib 
boradi. Masalan, Grenlandiya aslida Lotin Amerakasining sakkizdan 
bir qismiga to‘g‘ri kelsa-da, u haritada xuddi shu qit'a hajmida 
                                                 
1
 Other copies are kept in Amsterdam, Scheepvaart Museum, and Basel, 
University Library. A. Taylor, The World of Gerard Mercator, London 2005, p. 
201. 

---

 
 
59
tasvirlangan. Navigatsiya uchun yo‘nalish to‘g‘riligi asosiy omil 
bo‘lgani uchun, bu holat muammo hisoblanmaydi.