Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

1) davlat tuzumi - hokimiyatning umumdavlat, o‘lka, tuman va 
mahalliy organlari (siyosiy hokimiyat);  
2) urug‘chilik tuzumi - ota-bobolarning urug‘ ibodatxonasi, urug‘ 
tarmog‘i ajdodlari ibodatxonasi, oila boshlig‘i ibodatxonasi (urug‘ 
hokimiyati);  
3) diniy tuzum: a) yer ostidagi kuchlar do‘zaxning oliy egasi, 
ruhlar shahrini saqlovchi va mahalliy ruhlar; b) osmon kuchlari, 
xudolar va avliyolar, osmonning oliy egasidan tortib, turli-tuman 
ruhlardan iborat. Bularning bari birgalikda narigi dunyo kuchlarini 
(din hokimiyatini) tashkil etadi.  
4) Ayollar esa bular bilan bir qatorda yana erkakka ham qaram 
(eri hokimligida) bo‘lgan. Hokimlikning ana shu to‘rt turi siyosiy 
urug‘chilik, din hokimiyati va er hokimligi - feodal-patriarxal mafkura 
va tartibni aks ettirib, xitoy xalqini, ayniqsa, dehqonlarni chulg‘ab 
olgan eng dahshatli alomatdir. Qadimgi diniy e'tiqodlar quldorlik va 
feodal davrlari davomida yashab, yaqin-yaqinga qadar ularning asorati 
saqlanib kelgan.  
Xitoyda diniy e'tiqodlar o‘ta qadim zamonlarda shakllangan. 
Klassik adabiyot asarlarida qadimgi muqaddas matnlar bo‘lganligini 
ko‘rsatuvchi ma'lumotlar saqlangan. Bu matnlarni dindor odamlar 
e'zozlaganlar. Ammo miloddan avvalgi VI - V asrlarda ma'lum 
shaklga kirgan va eng so‘nggi dinlarga asos bo‘lgan diniy-falsafiy 
tizimlar, ayniqsa, Xitoyda katta ahamiyat kasb etadi. Konfutsiyning 
diniy-falsafiy tizimi Xitoy madaniy hayotida katta ahamiyatga ega 
bo‘lib, u qadimgi zamonda rom ochuvchilarning maktablarida ta'sis 

---

 
 
281
qilingan. Konfutsiyning shaxsiy hayoti va faoliyatiga doir ma'lumotlar 
bizda juda kam, faqat u bilan bog‘liq bo‘lgan bir qancha nomlar, 
sanalar va uning qayerda vafot etgani ma'lum, xolos.  
Konfutsiy o‘zicha yangilik kiritishga urinmayotganini bir necha 
marta uqtirgan. U “men mavjud narsani o‘rgatayotibman, o‘zim 
o‘ylab chiqarmayman” deydi. Konfutsiy tizimida tarbiya masalalariga 
katta e'tibor berilgan. Quldor zodagonlar bu diniy falsafiy tizimdan 
foydalanib, kishining xarakteriga yuvoshlik, itoatkorlik va o‘zidan 
kattalar hamda rahbarlarga bo‘ysunish ruhini singdirishga harakat 
qilgan. Konfutsiy tarbiya kishi hayotida g‘oyat katta o‘rin tutadi deb 
bilgan. Shuning uchun Konfutsiy falsafasi odam xarakterini 
o‘zgartirish zarurligi va butkul o‘zgartirishga oid aqidani ilgari surgan. 
Konfutsiychilik har bir odamni sinfiy nuqtai nazardan kamolotga 
yetkazish muqarrar va zarur, degan g‘oyani shu tezis asosiga qurgan. 
Konfutsiy ta'limotiga doir kitoblarda shunday deyiladi: 
“Odamlarning hammasi ham tug‘ma xususiyatiga ko‘ra o‘zaro yaqin. 
Tug‘ilgandan keyin hosil qilgan xususiyatlariga ko‘ra ular bir-
birlaridan farq qiladilar”.  
Bu sinfiy muvozanat nazariyasi konfutsiychilik kitoblarida juda 
puxta ishlab chiqilgan. Konfutsiychilik xoja va xizmatkor, ota-ona 
bilan farzand, er-xotin, kattalar va yoshlar, do‘st-yorlar o‘rtasida 
alohida munosabatlar o‘rnatishni, ya'ni eng qadimgi patriarxal davrda 
mavjud bo‘lgan o‘zaro munosabatlarni o‘rnatishni targ‘ib qiladi. 
Konfutsiychilik ta'limotida sinfiy jamiyat va quldorlik davlati faqat 
ana shunday patriarxal davrda mavjud bo‘lgan o‘zaro munosabatlarni 
o‘rnatishni targ‘ib qiladi. Konfutsiychilik nuqtai nazaridan sinfiy 
hokimiyat va quldorlik davlati faqat ana shunda patriarxal 
munosabatlarning, jamiyat va davlatda ideal muvozanat saqlashni 
o‘ziga maqsad qilib olgan munosabatlarning doimo saqlanishi 
asosidagina tinch yashashi mumkin. 
Lao-szi xalqni ezuvchi hukumatga qarshi keskinroq gapiradi. 
“Xalq shuning uchun ham ochki, soliqlar haddan tashqari katta”. Lao - 
szi ayniqsa, odamlar uchun faqat baxtsizlik keltiruvchi urushga qarshi 
qattiq gapiradi. “Yaxshi qo‘shin - baxtsizlik tug‘diruvchi vosita, tirik 
jon borki, hammasi uni yomon ko‘radi. O‘ziga g‘alaba bilan shuhrat 
keltirmoq - kishilarni o‘ldirishdan xursand bo‘lmoqdir. Mamlakatda 
mehr-muhabbatga sazovor bo‘lolmaydi. Ko‘plab odamlarning 

---

 
 
282
o‘limidan achchiq ko‘z yoshi to‘kmoq kerak, xolos. G‘alabani esa 
motam marosimi deb bilmoq kerak”. Lao - szining boshqa aksariyat 
fikrlari singari, bu so‘zlarida ham kurashdan chetga chiqish va voz 
kechish, urushga nafrat bilan qarash ruhi ochiq sezilib turadi. Shu 
bilan birga eski patriarxal turmushga qaytish zarurligi va xalqni 
madaniy jihatdan qoloq holda saqlash to‘g‘risidagi, shubhasiz, 
reaksion fikrlari ham mavjud. Masalan, Lao-szi bunday deydi: 
“Xalqning bilimi ortsa, uni boshqarish murakkablashadi”.