|
www.ziyouz.com kutubxonasi
243
musulmonlar u kishidan eshitib, yodlab olishardi. Shu bilan birga, yozishni biladigan
odamlar, shu jumladan, Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali, Zayd ibn Sobit, Ubay ibn Ka’b kabi
kishilar o‘zlariga muyassar bo‘lgan xurmoning po‘stlog‘iga, yapaloq toshlarga, katta
suyaklarga, teriga, qog‘ozga va shunga o‘xshash narsalarga Q.ni yozib borganlar.
Payg‘ambar (sav) ularga yangi tushgan oyat qaysi suradan ekanini va qaerda turishi
lozimligini ko‘rsatib berganlar. Shunday qilib, yigirma uch yil davomida Q. farishta orqali
tushib ham bo‘lgan. Payg‘ambar (as) va sahobalar yodlab ham bo‘lishgan hamda
yozishni biladiganlar yozib ham bo‘lishgan. Muhammad (sav) hayotlik vaqtlarida, yana
vahiy tushib qolar, degan umidda Q. jamlab kitob shakliga keltirilmagan. U kishining
vafotlaridan keyin Q. kishilarning qalbida va yozgan narsalarida qoldi. Muhammad
(sav)dan so‘ng musulmonlarga Abu Bakr (ra) boshliq etib saylandi. Uning davrida
dindan qaytganlar bilan musulmonlar orasida qattiq janglar bo‘ldi. O’sha janglarda Q.ni
to‘liq yod olgan ko‘plab qorilar shahid bo‘ldilar. Shunda Umar Abu Bakrga, qorilar o‘lib
ketaversa, Q.ga zarar yetishi mumkin, shuning uchun uni kitob shakliga keltirib jamlab
qo‘yish kerak, degan maslahatni berdi. Abu Bakr Zayd ibn Sobit ismli sahobani chaqirib,
bu ishni amalga oshirishni unga topshirdi. Chunki, Zayd ibn Sobit Payg‘ambar (sav)
bilan juda ko‘p birga bo‘lgan, Q.ni eng yaxshi yod olgan va uni payg‘ambar huzurida
yozgan, Payg‘ambar vafot etadigan yillari Jabroil farishtaga Q.ni avvalidan oxirigacha
o‘qib o‘tkazganida birga bo‘lgan edi. Zayd ibn Sobit, Umar ibn Xattob (ra) va b. Q.
karimni puxta yod bilishlariga qaramay, bu ishning mustahkam, ishonchli bo‘lishiga
harakat qilib, masjidda: "Kimning qo‘lida yozilgan Q. bo‘lsa va uni Payg‘ambar
huzurlarida yozilganiga ikkita guvohi bo‘lsa, bizga olib kelsin, Q.ni jam qilishga xalifaning
buyrug‘i bo‘ldi", deb e’lon qiddilar. Ular masjidda o‘tirib, guvohlarni tekshirib, nihoyatda
aniklik bilan bir yildan ortiq vaqtda Q.ni jamladilar. So‘ng ko‘pchilikka ko‘rsatdilar,
hamma rozi bo‘ldi. Shunday qilib, Zayd va Umar mashaqqatli urinishlardan keyin Q.ni
kiyik terisidan ipshangan sahifalarga yozib bo‘ldilar va uni belidan bog‘lab, Abu Bakrning
uyiga qo‘yib qo‘ydilar. U kishi olamdan o‘tgandan keyin sahifalar Umarning uylarida, u
kishidan so‘ng esa, qizlari va payg‘ambarning xotinlari Hafsa binti Umar huzurida qoldi.
Vaqt o‘tishi bilan Islom davlatining chegarasi kengayib, ko‘plab xalqlar ham
musulmonlikni qabul qilib, musulmonlarning soni ko‘paygandan so‘ng Q.ni o‘qishda
turlicha kelishmovchiliklar chiqa boshladi. Bu holatni ko‘rgan o‘sha vaqtdaga xalifa
Usmon ibn Affon Hafsadan Abu Bakr davridaga sahifalarni so‘rab olib, undan olti nusxa
ko‘chirishga buyruq berdi.
Nusxalar tayyor bo‘lgandan so‘ng musulmonlar yashaydigan diyorlardagi markaziy
shaharlarga bittadan nusxaga bittadan qori qo‘shib jo‘natdi va hammaga faqat shu
nusxadan Q.ni ko‘chirish va shu qoridan qiroat o‘rganishga buyruq berdi.
Usmon (ra) Makkaga bir dona mushaf bilan birga Abdulloh ibn Soibni yubordi. Shomga
bir dona mushaf bilan birga Mug‘iyra ibn Shihobni yubordi.
Kufaga bir dona mushaf bilan birga Abu Abdurrahmon Silmiyni yubordi. Basraga bir
dona mushaf bilan birga Omir ibn Abdul Qaysni yubordi.
Madinada qolgan mushafdan odamlarga qiroat ta’limi berishni Zayd ibn Sobitga
topshirdi. Usmon (ra) o‘zlariga bir dona mushaf oddilar. Bu mushaf Imom mushaf deb
nomlangan. Keyinchalik,nusxa ko‘chirish yo‘lga qo‘yilishi jarayonida faqatgana Usmon
davrida yozilgan nusxalarga suyanish joriy bo‘ldi. Oxiri kelib, har bir nusxaning ishonchli
ekanini tasdiqlash maqsadida, bu nusxa Mushafi Usmonga muvofikdir, deb yozib
qo‘yiladigan bo‘ldi.
Shundoq qilib, Q.ning harflarini yozib uslubi bir xilligi ham saqlab qolindi. Bu ma’nodagi
ehtiyotkorlik shu darajaga yetdiki, Q.ning harflariga biror nuqtachalik ham o‘zgarish
kirmasin, degan qasd ila ulamolar, mushaf ichiga gul, daraxt bargi va shunga o‘xshash
Islom Ensiklopediyasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
