Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
JOMIY, Abdurahmon Nuriddin ibn Ahmad (1414-1492) - fors-tojik shoiri, mutafakkiri va 
mutasavvifi. Nishopur yaqinidagi Jom sh.da, ruhoniy oilasida tug‘ilgan. Otasi Nizomiddin 
Ahmad shayx ul-islom mansabiga tayinlangach, oilasi bilan birga Hirotga ko‘chib keladi. 
Bu yerda J. arab tili, ilohiyot, tasavvuf, adabiyot asoslarini o‘rganadi. Tahsilni oxiriga 
yetkazish maqsadida Samarqandga borib, Ulug‘bek madrasasida o‘qiydi. Mirzo Ulug‘bek, 
Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi singari allomalarning ma’ruzalarini tinglaydi. Ulamo 
Fazlulloh Abullaysdan Qur’on, hadis, fiqh ilmlari bo‘yicha saboq oladi. Bahouddin 
Naqshband sulukiga mansub shayx Sa’diddin Koshg‘ariyga murid bo‘lib, hurmatini 
qozonadi va qiziga uylanadi. Hirotga qaytib, darvishona hayot kechiradi, o‘z daromadi 
hisobiga bu yerda ikki madrasa va xonaqoh, Jomda bir masjid qurdiradi. 
J. Hirot naqshbandiylik tariqatining piri va murshidi bo‘lgan. Husayn Boyqaro va Alisher 
Navoiy J.ni o‘zlariga pir va ustoz deb tanishgan. J. uchta devon tuzgan, "Haft avrang" 
("Yetti taxt") dostonlar turkumini yarattan. Shuningdek, diniy-falsafiy mazmundagi 
asarlar ham J. ijodiyotida katta o‘rin egallaydi. "Payg‘ambarlikka dalillar", "Naqshband 
ta’limoti haqida risola", "Zikr shartlari haqida risola", "Haj qilish yo‘llari haqida risola", 
"Xojalar tariqati haqida risola" va b. asarlarida islom dini, gasavvuf, falsafaning asosiy 
masalalari yuzasidan o‘z fikrlarini bayon etadi. Jumladan, "Muqaddas dargohdan esuvchi 

---

Islom Ensiklopediyasi 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
156
tso‘stlik shabadalari" asari tasavvuf tarixini o‘rganishda muhim manba sanaladi, unda 
616 nafar mutasavvif hayoti va faoliyati to‘g‘risida muxtasar ma’lumotlar bor. Navoiy bu 
asarni J. vafotidan so‘ng to‘ldirishlar bilan turkiy gilga tarjima etgan. 
J. asarlarida diniy-tasavvufiy mazmun, Allohni tanish va bilish bilan bog‘liq haqiqat 
majoziy yo‘lda ifodalangan. J. Allohni yorug‘ nur ko‘rinishida tasavvur etadi, uni go‘zal 
mahbub qiyofasida tasvirlaydi. Alloh minglarcha ko‘zguda, turli qiyofa va ko‘rinishda 
namoyon bo‘ladi. J. hayot, inson go‘zalliga, tuyg‘u va ehtiroslariga tasavvufiy ma’no 
beradi. ''Ahrorlar uchun tuhfa" asarida tasavvufga oid atamalarni izohlaydi. 
J.ning din, xususan tasavvuf, arab tiliga oid asarlari qayta-qayta nashr etilgan, keyingi 
davrlarda ham madrasalarda darslik va qo‘llanma vazifasini o‘tagan. 
 
 
JOHIZ, al-Johiz Abu Usmon Amr ibn Bahr taxm. 767-868) - basralik arab mutafakkiri. 
Mu’taziliylar oqimi nazariyotchilaridan biri. "Al-johiziya" deb nom olgan ilohiyot 
maktabining asoschisi. J. yunon tabiat falsafasi g‘oyalari ta’sirida moddaning abadiyligi 
va xususiyatlarining doimiy o‘zgarib turishi haqidagi fikrlarni bayon qilgan. J. tirik va 
noorganik jismlar o‘ziga xos tabiiy xususiyatlarga ega, deb hisoblaydi. J. insonning iroda 
erkinligini tabiiy intilish sifatida talqin etgan. Aql-idrok beradigan dalillarni islom 
akidalariga tatbiq etish tarafdori bo‘lgan. Hayvonot olamiga bag‘ishlangan 10 jildli "al-
Hayavon" nomli, arab tili notiqligiga oid "al-Bayon vat-tabyin", baxil odamlar hayotidan 
olingan hajviy hikoyalar yozilgan "al-Buxalo" kabi asarlari hoz. kungacha yetib kelgan.