Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy
www.ziyouz.com кутубхонаси
3
SO’ZBOSHI O’RNIDA
Har bir ishda o‘zining borligi va birligini namoyon etib qalblarga nurli yo‘l solgan Zot — Alloh
taologa beadad hamdu sanolar bo‘lsin. Yaratgan egamning diydoriga faqat salim qalb bilan yetish
mumkinligini bashorat etgan va bu yo‘lda insoniyatga namuna bo‘lgan habib Payg‘ambarimiz
Muhammad alayhissalomga, uning ahli baytlari va ashobiga salavotu salomlar bo‘lsin.
Hofiz al-imomul-faqih Abu Fazl Iroqiy «Ihyou ulumid-din» («Din ilmlarini jonlashtirpsh») kitobiga
qilgan «taxrij»i (ma’lum bir asarda keltirilgan hadislarning roviysi va san’at yo‘llarini aniqlab, yuzaga
chiqarish)ning muqaddimasida deydi: «Ihyou ulumid-din» halol va qaromni tanitadigan ulug‘
kitoblardan biridir. Unda jamlangan hukmlar qalblarga yo‘naltirilgan. Kitob yolg‘iz furu’ (asosiy
masaladan kelshb chiquvchi ikkinchi darajali masalalar) va masoyil (dalillar orqali hal kilinadigan
muayyan bir mavzudagi ishlar) bilan cheklanib qolmagan. Shu bilan birga, sohilga qaytish imkonsiz
bo‘ladigan darajada tubsizlikka ham sho‘ng‘ib ketilmagan. Balki unda zohir va botin ilmi qorishib,
ma’nolar eng go‘zal o‘rinlarda mavjlanadi va aniq, tiniq, nafis lafzlar ichra oqadi. Bu oqimning sifati
mo‘tadillikdir».
Shayx Abdulloh Idrus shunday deydi: «Barcha sirlar kaliti Kitob va sunnatga ergashishdadir.
Kitob va sunnatga ergashish shariatga ergashish, shariat esa «zamon ajoyibati» deb nomlangan
«Ihyou ulumid-din» kitobida sharhlangan».
«Agar barcha ilmlar yo‘qolsa, ularni «Ihyo» dan chiqarib olardim», deydi Shayx Abu Muhammad
al-Kozruniy.
Darhaqiqat, «hujjatul islom» nomi bilan olamga tanilgan Abu Homid G’azzoliy hazratlarining
asarlari, xususan, «Ihyou ulumid-din» kitobining ta’rifida aytilgan so‘zlar ko‘p. Lekin bizning
nazarimizda, eng yaxsh, balki eng samimiy ta’rif — har bir o‘quvchining kitob bilan tanishganidan
so‘nggi ilk taassuroti va vaqt o‘tib, ta’sirlar sovigandan keyin tug‘ilgan xulosalari.
«Ihyou ulumid-din» kitobi «Ibodatlar», «Odatlar». «Muhlikyt» (halokatga olib boruvchi ofatlar) va
«Munjiyot» (najotga eltuvchi amallar) deb nomlangan to‘rtta katta qisiga bo‘lingan. Bu to‘rtta qismning
har biri muhim mavzularga bag‘ishlangan o‘nta kitobni o‘z ichiga oladi.
«Tavba» «Munjiyot» qismining birinchi kitobi bo‘lib, unda tavbaning mohiyati, uning vojibligi va
fazilatlari, kichik va katta gunohlar, tavbaning mukammallik shartlari, tavbasiz qalb dardshshng
muolaja yo‘llari kabi bir qancha mavzular zohir va botin jihatidan tadqiq etipgan. Tadqiq yo‘li, aksar
holda, butunni qismlarga ajratish, har bir qismning mohiyatiga nazar solib, unga aniq ta’rif beradi,
aniqlikka ega bo‘lgan bu qismlarning butunga nisbatan va o‘zaro bog‘liqlik darajalarini belgilash orqali
kechgan.
«Tavba kitobi»ning yana bir xususiyati, ayrim so‘zlar lug‘aviy ma’nosidan tashqari matn doirasida
qo‘shimcha ma’nolarda ham qo‘llangan.
Amallarning ko‘z ilg‘amas jihatlariga fahm nazarini qaratgan G’azzoliy hazratlari ma’noni
majozlar bilan tahqiq etadi, anglanishi mushkil, ammo muhim ma’naviy hodisalarni majoziy muqoyasa
bilan jonli hayotga ko‘chiradi. Ta’bir joyiz bo‘lsa, bu ko‘chishni zaiflikdan kuchlilikka, uyqudan
uyg‘oqlikka, o‘limdan tiriklikka o‘tish, deb izohlash mumkin. Majoz tilining ahamiyatini G’azzoliy
shunday ta’riflaydi: «Oxiratga nisbatan uyqu hisoblangan bu dunyoda payg‘ambarlar odamlarga
yuzlanib, asl ma’nolarni zarbulmasallar vositasida ularga yetkazdilar. Keltirilgan misollar Alloh
taoloning hikmati va bandasiga lugfi sifatida fahmlarda jonlanadi, bandaning idroki ojizalik qiladigan
o‘rinlarda yordamga kelib, ilg‘ash va anglashni osonlashtiradi».
Shu tariqa mutoala davomida mavzular osha ba’zan «falsafiy», ba’zan majoziy so‘qmoqlardan
yurib, manzilga yaqinlashasiz. Ammo. endi marraga yetay deb turganingizda «ustoz» kutilmaganda
«shogirdi» nomidan o‘rtaga savol tashlab, o‘zi hal qilgan masalaga e’tiroz bildiradi. Ba’zan bu savol-
javoblar keskin tus oladi. Lekin «ustoz»ning javoblari shu darajada qamrovli bo‘ladiki, bu javoblardan
so‘ng masala yanada oydinlashganini, yo‘l oldingidan ham ravonlashganini his qilasiz.
Xo‘sh, uslubdagi mana shu o‘ziga xosliklar, fazilatlar tarjimada qay darajada aks etgan?
Umuman olganda, tarjima asliyatga muvofiqmi? O’zaro farqlar nimalardan iborat?
Avvalo, shuni aytish lozimki, tarjima hech qachon asliyat bo‘lolmaydi, bu tan olingan haqiqat.
