Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc

«(Ular) tavba qilguvchilar (Allohning O’zigagina) ibodat qilguvchilar, shukr 
qilguvchilar, ro‘za tutguvchilar, ruku’-sajda qilguvchilar, yaxshilikka 
buyurguvchilar, yomonlikdan to‘xtatguvchilar va Alloh belgilab qo‘ygan qonun-
qoidalarga doimiy rioya qilguvchi (mo‘minlar)dir. (Ey Muhammad 
alayhissalom), bu mo‘minlarga jannat xushxabarini yetkazing!» (Tavba surasi, 
112-oyat.) 
 
Yana Alloh aytadi: 
«Faqat Alloh (nomi) zikr qilinganida qalblariga qo‘rqinch tushadigan, Uning 
oyatlari tilovat qilinganida iymonlari ziyoda bo‘ladigan va yolg‘iz 
Parvardigorlarigagina suyanadigan kishilar haqiqiy mo‘mindirlar» (Anfol surasi, 
2-4-oyatlar). 
 
Yana Alloh taolo aytadi: 
«Rahmonning (suyukli) bandalari yerda tavozu’ bilan yuradigan, johil kimsalar 
ularga (bema’ni) xitoblar qilgan vaqtida ham «Omon bo‘linglar», deb javob 
qiladigan kishilardir» (Furqon surasi, 63-oyat). 
 
Qaysi bir insonga o‘zining holi mavhum bo‘lsa (ya’ni, qandayligini bilmasa), o‘z nafsini 
yuqoridagi oyatlarga ro‘para qilsin. Unda bu sifatlarning hammasi topilishi xulqining 
chiroyli ekani alomatidir. Bu sifatlarning hammasi yo‘q bo‘lishi xulqining yomon ekani 
alomatidir. Unda ushbu sifatlarning ba’zisigina topilishi husni xulqning ham ba’zisigagina 
ega bo‘lganiga dalolat qiladi. Unday kishi bor sifatini asrab, yo‘qlarini esa hosil qilish 
bilan mashg‘ul bo‘lsin. 
 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mo‘minni ko‘p sifatlar bilan sifatlaganlar. Bu 
sifatlarning hammasi bilan chiroyli xulqlarga ishora qilib aytadilarki: «Mo‘min kishi o‘z 
nafsiga yaxshi ko‘rgan narsasini birodari uchun ham yaxshi ko‘radi» (Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari). Yana Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar: «Kim Allohga 
va qiyomat kuniga iymon keltirgan bo‘lsa, mehmonini hurmat qilsin» (Imom Buxoriy va 

---

Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
106
Muslim rivoyatlari). Yana Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim Allohga va oxirat 
kuniga iymon keltirgan bo‘lsa, qo‘shnisini hurmat qilsin», deganlar (Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari). Yana Nabiy sollallohu alayhi vasallam aytganlarki: «Kim Allohga va 
oxirat kuniga iymon keltirgan bo‘lsa, yaxshilikni gapirsin yoki jim tursin» (Imom Buxoriy 
va Muslim rivoyatlari). 
 
Mo‘minlarning sifatlari husni xulq ekanligini ham zikr qilib aytdilarki: «Mo‘minlarning 
iymonda yetukroqlari ularning xulqda chiroyliroqlaridir». Yana aytdilar: «Agar mo‘minni 
jim turgan (ko‘p gapirishdan o‘zini tiygan) va viqorli holda ko‘rsangizlar, unga 
yaqinlashinglar, chunki unga hikmat talqin qilib turiladi». Yana Rasululloh sollallohu 
alayhi vasallam: «Qaysi bir insonni qilgan yaxshiliklari xursand qilsa va yomonliklari xafa 
qilsa, u mo‘mindir», dedilar (Imom Ahmad va Tabaroniy rivoyatlari).  
 
Yana u zot alayhissalom aytdilar: «Mo‘min kishi uchun o‘z birodariga aziyat beradigan 
nazar bilan ishora qilishi halol bo‘lmaydi» (Ibn Muborak rivoyati). Yana Nabiy sollallohu 
alayhi vasallam: «Musulmon kishi uchun boshqa musulmonni qo‘rqitishi halol 
bo‘lmaydi», dedilar (Bazzor zaif sanad bilan rivoyat qilgan). Yana Rasululloh sollallohu 
alayhi vasallam aytdilarki: «Albatta ikki hamroh Alloh azza va jallaning omonati bilan 
o‘tiradi. Ularning biri birodariga u yomon ko‘radigan narsani fosh qilmog‘i halol 
bo‘lmaydi» («Suhbat odoblari kitobi»da kelgan). 
 
Ba’zilar husni xulq alomatlarini jamlashgan. Aytishlaricha, husni xulqlilik hayosi ko‘p, 
aziyati oz, ezguligi ko‘p, tili rostgo‘y, so‘zi oz, amali ko‘p, toyilishi oz va keraksiz gapi 
yo‘q, yaxshilik qiluvchi, bordi-keldi qiluvchi, viqorli, sabrli, shukr qiluvchi, rozi bo‘luvchi, 
halim, muloyim, pokiza, shafqatli bo‘lmog‘idir. La’natlovchi, so‘kuvchi, chaqimchi, 
g‘iybatchi, shoshqaloq, ginachi, baxil va hasadgo‘y bo‘lmaslik, ochiq yuzli, 
xushmuomala, Alloh yo‘lida yaxshi ko‘radigan va Alloh yo‘lida yomon ko‘radigan bo‘lish 
husni xulqdir. 
 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan mo‘min va munofiqning alomati haqida so‘raldi. 
U zot alayhissalom: «Albatta mo‘minning tashvishi namozi, ro‘zasi va ibodati to‘g‘risida 
bo‘ladi. Munofiqning tashvishi esa chorvaga o‘xshab taomi va ichimligi to‘g‘risida 
bo‘ladi», dedilar (asli yo‘q hadis). 
 
Xotam ul-Asom aytdilar: «Mo‘min fikr qilish va ibratlanish bilan mashg‘uldir, munofiq esa 
harislik va orzular bilan mashg‘uldir. Mo‘min Allohdan boshqadan umidini uzgan, 
munofiq esa Allohdan o‘zga har bir insondan umid qiluvchidir. Mo‘min Allohdan 
boshqadan qo‘rqmaydi, munofiq esa Allohdan boshqa har bir kimsadan qo‘rquvchidir. 
Mo‘min dini oldida molidan kechadi, munofiq esa moli oldida dinidan kechadi. Mo‘min 
yaxshilik qiladi va yana yig‘laydi, munofiq esa yomonlik qiladi va kuladi. Mo‘min xilvatni 
va yolg‘izlikni yaxshi ko‘radi, munofiq esa aralashishni va ko‘pchilikni yaxshi ko‘radi. 
Mo‘min ekadi va ekinga fasod yetishidan qo‘rqadi, munofiq esa ekinni yulib tashlaydi va 
keyin hosil yig‘ishni umid qiladi. Mo‘min boshqarish uchun buyurib-qaytaradi. Shuning 
uchun (xalq ishi) yaxshi bo‘ladi, munofiq esa raislik qilish uchun buyurib-qaytaradi. 
Shuning uchun (xalq ishi) fasod bo‘ladi». 
 
Husni xulq sinab ko‘riladigan eng yaxshi narsa aziyatlarga sabr qilish va zulmlarga 
chidashdir. Kim sizga birovning xulqi yomonligidan shikoyat qilsa, ana shu o‘zining xulqi 
yomonligiga dalolat qiladi, chunki husni xulq aziyatlarga chidashdir. Rivoyat qilinishicha, 

---

Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
107
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ketayotgan edilar, Anas roziyallohu anhu ham u 
kishi bilan birga edilar. Bir a’robiy Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga yetib oldi va 
Rasulullohni (ya’ni, to‘nlaridan) qattiq tortdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning 
ustilarida chekkasi dag‘al bo‘lgan najroniycha to‘n bor edi. Anas roziyallohu anhu 
aytdilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bo‘yinlariga qaradim. Qattiq 
tortganligidan bo‘yinlarida to‘nning chekkasi iz qoldirgan edi. Haligi a’robiy: «Ey 
Muhammad, huzuringdagi Allohning molidan menga ham ber», dedi. Rasululloh 
sollallohu alayhi vasallam unga o‘girilib qaradilar va kuldilar. So‘ngra unga moldan 
berilishini buyurdilar» (Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari). 
 
Quraysh qavmi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga aziyat berishni va urishni 
ko‘paytirib yuborgan edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ey Allohim, qavmimni 
kechirgin, chunki ular bilmaydilar», deb duo qildilar (Ibn Hibbon va Bayhaqiy 
rivoyatlari).  
 
Bir rivoyatda bu duolari Uhud jangida bo‘lgan edi, deyilgan. Shuning uchun Alloh taolo 
mana bu oyatni nozil qildi: