Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc

 
Husni xulqqa batamom erishtiradigan sabablar bayoni
Husni xulq aql quvvatining mo‘‘tadilligi, donolikning yetukligi, g‘azab va shahvat 
quvvatining mo‘‘tadilligi hamda ularning aqlga va shariatga itoatkorligi bilan bo‘lishini 
bildingiz. 
Bu mo‘‘tadillik ikki xil yo‘l bilan hosil bo‘ladi. Birinchisi - inson aqli komil, xulqi chiroyli 
holda tug‘ilgani uchun ilohiy oliyjanoblik va fitriy yetuklik bilan shahvat va g‘azab 
hukmronligidan qutuladi. Ya’ni, shahvat va g‘azab aql va shariatga bo‘ysunuvchi 
mo‘‘tadil yaratilib, ta’lim olmasdan olimga va tarbiya olmasdan odobliga aylanadiki, Iso 
ibn Maryam alayhissalom va Yahyo ibn Zakariyo alayhissalomlarga o‘xshaydi. Boshqa 
payg‘ambarlar ham xuddi shuningdek bo‘lishgan. Ular tabiatida va fitratida harakat va 
o‘rganish orqali erishiladigan narsalar bo‘lishi ehtimoldan uzoq emas. Ko‘pincha go‘dak 
rostgo‘y, saxiy va jur’atli qilib yaratiladi. Ba’zan esa buning aksi bo‘lib, bu xulqlar unda 
odat qilib olish va yaxshi xulqlilarga qo‘shilish bilan hosil bo‘ladi. Ba’zan esa o‘rganish 
bilan hosil bo‘ladi. 
Ikkinchisi - bu xulqlarni harakat va tarbiya bilan qo‘lga kiritishdir. Ya’ni, nafsni matlub 
xulqlar taqozo qiladigan amallarga majburlashdir. Masalan, qaysi bir inson nafsida 
saxiylik xulqini hosil qilmoqchi bo‘lsa, uning saxiylik fe’li molni infoq-ehson qilish bilan 
shug‘ullanishga o‘zini majburlaydi. Doim nafsidan shuni talab qiladi va shunga o‘zini 
majburlab, nafsi bilan kurashishda barqaror bo‘ladi. Hatto ana shu xulq uning tabiatiga 
aylanadi hamda infoq-ehson qilish unga osonlashib, saxiyga aylanadi. Shuningdek, kibri 
g‘olib kishi agar o‘zida kamtarlik xulqini hosil qilishni xohlasa, uning kamtar kishilarning 
fe’llari bilan uzoq muddat shug‘ullanmog‘i va bu to‘g‘rida nafsiga kurashmog‘i, kamtarlik 
uning bir xulqiga aylangunicha shunga o‘zini undamog‘i lozim bo‘ladi. So‘ngra unga 
kamtar bo‘lish unga osonlashadi. Boshqa shar’iy maqtalgan xulqlar ham mana shu yo‘l 
bilan hosil bo‘ladi. 
Keyinchalik unda sodir bo‘layotgan shu fe’l unga rohat bag‘ishlaydi. Saxiy kishi 
sarflayotgan molini sarflash bilan lazzat oladi, majburan sarflayotgan kishi bunday 
bo‘lmaydi. Kamtar kishi esa kamtarlikdan lazzat oladi. Modomiki, nafs o‘ziga chiroyli 
odatlarning hammasini odat qilib, yomon ishlarning hammasini tark qilmasa, chiroyli 
ishlarga ishtiyoqli kishining tirishqoqligidek g‘ayrat ko‘rsatmasa, undan baxramand 

---

Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
88
bo‘lmasa, xunuk ishlarni yomon ko‘rib, undan nafratlanmasa, unda diniy xulqlar 
o‘rnashmaydi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ko‘zim quvonchi namozda qilindi», deganlar 
(Nasaiy rivoyati). Ibodatlar va ta’qiqlangan narsalarni tark qilish, agar u majburan va 
qiynalib sodir bo‘lsa, nuqsondir. U bilan mukammal saodatga erisha olmaydi. Ha, chiroyli 
xulqlarga nafs bilan kurashgan holda intilish yaxshi. Lekin bu kurash nafsning yomon 
xulqlarni tark qilishi ustida bo‘ladi, yaxshi xulqlarni ixtiyoriy qilish ustida bo‘lmaydi. 
Shuning uchun Alloh taolo aytadi: