Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

«Alloh osmonlar va yerning nuridir. U zot nurining misoli xuddi bir tokcha» 
(Nur surasi, 35-oyat).  
Foydali ilmni ruh, vahiy va hayot deb nomladi:  
 
«(Ey Muhammad), shunday qilib (xuddi avvalgi payg‘ambarlarga vahiy 
qilganimizdek) Biz o‘z amrimiz bilan sizga Ruhni – Qur’onni vahiy qildik» 
(Sho‘ro surasi, 52-oyat).  
Alloh subhonahu va taolo yana aytadi:  
 
«Avval o‘lik (kofir) bo‘lgan, so‘ngra Biz uni tiriltirib, unga odamlar orasida o‘zi 
bilan birga olib yuradigan nurni (iymonni) berib qo‘yganimiz bir kishi» (An’om 
surasi, 122-oyat).  
 
U zot nur va zulmatni zikr qilib, ulardan ilm va jahlni iroda etgan:  
«Ularni qorong‘u zulmatlardan yorug‘lik – nurga chiqaradi» (Baqara surasi, 257-
oyat). 
 
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Ey odamlar, Rabbingiz haqida fikr 
etingiz, bir-biringizga aqlni ishlatishni tavsiya qilingiz, shunda nimaga buyurilganingizni, 
nimadan qaytarilganingizni bilib olasizlar. Bilingizki, u (aql) Rabbingizning huzurida sizga 
yordam beradi. Bilingizki, oqil garchi xunuk ko‘rinishli, past darajali va nochor hay’atli 
bo‘lsa-da, Allohga itoat qilgan kishidir. Johil esa, chiroyli ko‘rinishli, katta obro‘li, yuqori 
darajali va yaxshi hay’atli hamda so‘zamol, notiq bo‘lsa-da, Alloh taologa osiy bo‘lgan 
kishidir. Maymun va to‘ng‘izlar Allohning huzurida Unga osiy bo‘lgan kishidan aqlliroqdir. 
Ahli dunyoning ta’zimiga aldanmang. Ehtiyot bo‘lingizki, ular ziyon 
ko‘ruvchilardandir».
192
 
 
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) yana aytadilar: «Alloh xalq qilgan birinchi narsa 
aqldir. Alloh unga, kel, dedi. Keldi. So‘ng, ket, dedi. Ketdi. Keyin Alloh azza va jalla: 
«Izzatim va jalolimga qasamki, O‘zim uchun sendan hurmatliroq xalq yaratmadim. Sen 
sababli olaman, sen sababli beraman. Sen tufayli mukofotlayman, sen tufayli 
jazolayman»,
193
 dedi». 
 
Sen: «Aql agar araz bo‘lsa, u qanday qilib jismlardan oldin yaratildi? Agar javhar bo‘lsa, 
o‘zi alohida turadigan, boshqaga qo‘shilmaydigan qanday javhar bo‘ladi?» desang, 
bilgilki, bu mukoshafa ilmidandir. Uni muomala ilmida zikr etish loyiq emas. Hozirgi 
niyatimiz esa, muomala ilmining zikridir. 
 
 Anasdan (r.a.) rivoyat etilishicha, Nabiyning (sollallohu alayhi vasallam) huzurlarida 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
136
qavm bir odamni maqtab, mubolag‘a etishgacha borishdi. Shunda Rasululloh (sollallohu 
alayhi vasallam): «Bu odamning aqli qanday?» deb so‘radilar. Ular: «Biz sizga uning 
ibodatdagi ijtihodidan, alvon yaxshiliklaridan xabar bersagu, bizdan uning aqli haqida 
so‘raysizmi?» deyishdi. Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: «Albatta, 
ahmoq jaholati uchun fojirning fujuridan ko‘proq musibatlanadi. Albatta, ertaga bandalar 
Rabbilari tomonidan aqllari miqdoricha ko‘tariladilar».
194
 
 
192. Dovud ibn Mijbar Abu Hurayradan rivoyat qilgan zaif. 
193. Tabaroniy Abu Umomadan va Abu Umoma Oishadan zaif isnod ila rivoyat qilgan. 
194. Ibn Mijbar «Aql» kitobida mukammal holda, Termiziy «Navodir» kitobida qisqa holda rivoyat qilgan. 
 
 
Umar (r.a.) rivoyat qilishlaricha, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) shunday 
deganlar: «Kishi aqlining fazilatichalik narsani qo‘lga kiritolmaydi: u sohibini hidoyatga 
yetaklaydi, halokatdan qaytaradi. Bandaning to aqli yetilmagunicha, iymoni mukammal, 
dini to‘g‘ri bo‘lmaydi».
195
 
 
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) yana aytadilar: «Kishi chiroyli xulqi bilan 
ro‘zador va namozxon darajasiga yetishadi. Kishining aqli to‘lmagunicha, chiroyli xulqi 
ham kamolga yetmaydi. Mana shunda uning iymoni mukammal bo‘ladi, Rabbiga itoat 
etadi va dushmani iblisga osiylik qiladi».
196
 
 
Abu Said Xudriy rivoyat etadilar: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Har bir 
narsaning ustuni bo‘ladi. Mo‘minning ustuni aqldir. Uning ibodati aqlining miqdoricha 
bo‘ladi. Fojirlarning do‘zaxda aytadigan mana bu so‘zini eshitganmisiz? Ular: