Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
31
Namoz, zakot, halol-harom masalalaridaki tutgan yo‘li shu bo‘lganidan keyin qolgan 
narsalar o‘z-o‘zidan namoyon bo‘ladi. 
 
64. Ibn Moja hasan isnod rivoyat qildilar.
 
 
Islomiyat masalasini olsak, faqih durust va nodurust narsalar, Islomning shartlari haqida 
gapirar ekan, tildan boshqasiga e’tibor bermaydi. Qalb ishi faqihning tasarrufidan 
tashqaridadir. Zero, Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) qilichdan qo‘rqib musulmon 
bo‘lgan kishini o‘ldirgan sahobaga: «Sen uning qalbini yorib  ko‘rdingmi?!»
65
 deb qalb 
ishini saltanat va qilich sohiblari tasarrufidan ajratganlar. Faqih qilichdan qo‘rqib bo‘lsa-
da, kalimai shahodat keltirgan kishini musulmon  deb hukm qiladi. Shu bilan birga, faqih 
qilichdan qo‘rqish uning niyatini oshkor qilmaganini, qalbidan jaholatu hayrat pardasini 
ketkizmaganini biladi, lekin shunday hukm qilaveradi. O‘limdan qo‘rqib musulmon 
bo‘lgan kishi shahodat kalimasini aytish bilan nafsini o‘limdan, molini boshqa birov 
qo‘liga o‘tishidan saqlaydi. Bu ish dunyoga taalluqli ekani ma’lum. Shuning uchun 
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam)  shunday marhamat qilganlar: «Men 
insonlar «La ilaha illalloh» degunlaricha ularga qarshi urushishga buyurildim. Qachonki 
ular «La ilaha illalloh»ni aytsalar, molu jonlarini mendan himoya qilgan bo‘ladilar».
66
 
Oxiratda esa molu dunyo asqotmaydi. Balki qalb nuri, siri-asrori va ixlosigina foyda 
beradi. Bu fiqhdan emas. Faqih bular haqidagi bahsga sho‘ng‘isa, falsafa, tib kabi 
o‘zining sohasi bo‘lmagan bahslarga kirishgandek bo‘ladi. 
 
Yoki namozni olib qaraylik. Faqih namoz o‘quvchi kishi namozning boshidan oxirigacha 
g‘ofil bo‘lib, xayolda bozordagi tijorati, hisob-kitobi bilan mashg‘ul bo‘lsa-da, namozning 
zohiriy shartlarini bajarsa, namozini durust sanaydi. Vaholangki, bu namozdan oxiratda 
foyda yo‘q. Shuningdek, til bilan shahodat kalimasini aytish foyda bermasa ham, faqih 
mazkur kalimani qatldan saqlanish uchun aytgan kishining musulmonligi durust ekaniga 
fatvo beradi. Ammo namozda xushu’-xuzu’ bilan turish, qalbi jam bo‘lishi kabi zohiriy 
amal foyda berishiga sabab bo‘luvchi oxirat amallari haqida hech narsa demaydi. Agar 
faqih bu jihatlarga aralashsa, u o‘z sohasidan tashqariga chiqqan hisoblanadi. 
 
65. Imom Muslim rivoyatlari. 
66. Muttafaqun alayh.
 
 
Zakot masalasiga kelsak, faqih uni kishi ado etgani yoki etmaganiga qaraydi. Qay 
kayfiyatda ado etilganiga e’tibor bermaydi. Agar boy kishi zakot berishdan bosh tortsa, 
keyin podshoh undan majburiy yo‘l bilan zakotini olsa, faqih bu holda boyning 
zimmasidan zakot soqit bo‘lishiga fatvo beradi. 
 
Hikoya qilishlaricha, qozi Abu Yusuf yil oxirlab qolganida molini ayoliga hadya qilib berar 
ekan. Keyin esa, zakot bermaslik uchun uni ayolidan qaytarib olarkan. Bu holat Abu 
Hanifaga (r.a.) zikr qilinganida: «Bu uning faqihligidandir», degan ekanlar. Abu Hanifa 
(r.a.) to‘g‘ri aytganlar, zero, bu dunyo fiqhidir. Lekin uning zarari oxiratda barcha 
jinoyatdan kattadir. Buni zararli ilm deydilar. 
 
Halol-harom mavzusiga kelsak, haromdan parhez qilish, taqvoli bo‘lish ayni dindorlikdir. 
 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy