Microsoft Word doc

rasm. Ekoturistik konsepsiyalar

Ular bozor munosabatlarini shakllantirgan va kapitalizmning boshlayetich davrida turgan «yangi biznes» soxiblaridir. «Iste’molchilar» amerikalik yozuvchi Jek Londonning asarlarida aks ettirilgan va oltin orkasidan kuvib butun borlik tabiatni fakatgina ularning sayyoxlik ila boylikka erishish talablarini kondirish manbai, deb karaganlar. X,ozirgi kunda ayrim «yangi boylar» xam bularga yakkol misol bula oladilar. Ular uchun dam olish birlamchi, tabiat va insonlar xayoti ikkilamchidir.
Alarmizmchilar («a1agt» - ingliz tilida talafot, ogoxlantirish, vaxima, bong degan ma’nolarni anglatadi) - ma’lum bir partiyaga birlashmaganlar va anik bir dasturga xam ega emaslar, lekin ular stixiyali turizm ekologik inkirozga olib kelishi mumkin, deya bong urayotgan ziyolilar, ishchilar, maishiy xizmat va sport soxasida ishlaydigan turli kasb soxiblaridir. «Grinpis», «Yashillar partiyasi», «Kedr» kabi okimlar shular jumlasidan bulib, ular yuzlab uyushmalar saflariga 30 mln. dan ortik kishilarni birlashtirganlar.
Turizmning texnik imkoniyatlari va unga jalb kilinayotgan axolining tez usishining natijasidagi salbiy okibatlaridan chikib ketishni tavsiya
etayotgan Farb sosiologlarining xarakatlar yoki xarakatsizliklar
• • V-* 1 \
strategiyasi_namoyondalari uch yulni ma’kul kuradilar: 1) ekoturizm paytida tabiatda kechayotgan xodisa va jarayonlarga aralashmaslik; 2) muammosi bor tabiat konunlariga ekoturizm orkali aralashish; 3) tabiiy atrof - muxit sharoitiga ekoturizmni moslashtirish.

1. 
   Ekoturizm paytida tabiatda kechayotgan xodisa va jarayonlarga aralashmaslik konsepsiyasi namoyondalarini «xarakatsizlar» strategiyasi deyish mumkin. Chunki ular ekologik tizimlarni ayrim xudud va mintaka- larda buzilganligiga befark bulishni va Yer kurrasida yashayotgan 6 mlrd. dan oshik axolining moddiy va ma’naviy extiyojlarini kondirmaslikni tavsiya etadilar. Ushbu prinsipni aloxida muxofaza etiladigan tabiiy xududlar - biosfera kurikxonalari va kurikxonalarda amalga oshirsa buladi, lekin ommaviy tarzda, ya’ni tabiatdan ajralgan ekoturizmni aslo tassavur kilib bulmaydi.
   
2. 
   Muammosi bor tabiat sonunlariga ekoturizm orsali aralashishni
   

yoklab chikuvchilar fikri aralashmaslik konsepsiyasidagi fikrlarga karama- karshi bulib, ular tabiat konunlarini, ilmiy-texnik yutuklardan foydalanilgan tarzda, ekoturizm uchun xizmat kiladigan darajada uzgartirishni taklif kilmokdalar. Afsuski, bu okim namoyandalari tabiat konunlarining turizm konunlaridan avval shakllanganligi, tirik or- ganizmlar esa ana shunday tabiat jarayonlari orkali paydo bulganliklari va rivojlanganliklarini inkor etishlari xozirgi kurinishdagi tirik mavjudotlarni genetik uzgartirib yuboradi. Bunday xolat kino kursatuvlarda keng namoyish kilinayotgan «mutant» odamlarni va xayvonlarni yuzaga keltirdi va tabiiy tizimlarni ishdan chikaradi.

3. 
   Tabiiy atrof - muxit sharoitiga ekoturizmni moslashtirish orkali ekologik inkirozdan chikib ketishni tavsiya etayotganlar, bir tomondan, ekologik tizimlarni tashki kuchlarga nisbatan karshi turish (buferlik) va uz-uzini tiklash konuniyatlariga ishongan xolda insonlarning xarakatlarini moslashtirishni tavsiya etsalar, ikkinchi tomondan, kishilarning evolyusion jarayonlarini jadallashtirishni yoklab chikadilar. Bunday konsepsiya namoyondalari, tabiat konunlarini kuchirishga urina- yotganlar, desak mubolaFa bulmaydi.
   

Ekoturistik rivojlanish chegarasi konsepsiyasi namoyondalari Yer tabiati imkoniyatlariga monand ravishda ekoturizm chegarasini belgilash yoki bunday ilmiy asoslangan usishni chegaralashni muayyan mintaka, xudud yoki ma’muriy chegarada amalga oshirishni tavsiya etadilar. Afsuski ekoturizmni rivojlantirmasdan turib tez sur’atlarda usib borayotgan axolining sayyoxlik extiyojlarini kondirib bulmaydi. Turizmni «konser­vasiya» kilish va ekoturizmni «nol» variantga tushirish oson emas.