Microsoft Word Diplom tayyor doc

qo ’llaniladi.  Bu,  albatta,  kontekst  yoki  o’zlashma  so’z  bilan  birga 

kelayotgan leksik birliklar bilan bog’liq bo’ladi. Chunki so’zning aniq ma’nosi 

faqat  kontekstdan  kelib  chiqadi.  Masalan,  nemischa  marka  so’zini  olsak,  bu 

so’z manba tilida: 1) (askarlarda) daraja bildiruvchi nishon, belgi; xat markasi; 

2)  biror  nom,  belgi  ostida  ishlab  chiqariladigan  narsa  turi;  3)  o’lchov  birligi 

sifatida) ma’lum bir daraja, o’rin belgisi kabi ma’nolarga ega. O’zbek tiliga esa 

uning  „1)  pochta  haqi  va    boshqa  xil  davlat  yig’imlari  to’langanligini 

ko’rsatuvchi,  turlicha  qiymatga  ega  bo’lgan,  odatda  biror  tasvir,  tushirilgan  

kichikroq to’rtburchak qog’ozcha; 2) mol, tavarga, maxsulotga tayyorlovchisini 

aniq  qilib  ko’rsatish  maqsadida  qo’yilgan  fabrika  tamg’asi,  firma  belgisi;3) 

tavar  ,  mahsulotning  navi,  hili“  kabi  ma’nolari  bilan  o’zlashgan:  Xo’sh,  kiyov 

to’ra  qanday  markali  moshina  minarkan?  Bugungi  kunda  do’kon  rastalarida 

inson  sog’lig’i  uchun  zararli  bo’lgan  turli  xil  markalar  ostida  ishlab 

chiqarilgan soxta mahsulotlarni uchratish tez-tez kuzatilmoqda 

(Gazetadan).  

---

 

55 

Bunday  o’zlashmalarga  yana:  bort,  rolik,  shayba,  shlak,  shiprits,  shtab  va 

boshqa shu kabi so’zlarni misol qilib keltirishimiz mumkin.  

3.

  Ma’nolari  to’la  o’tgan  polisemantik  o’zlashmalar. Bu turdagi 

o’zlashmalar      son  jihatidan  ancha  ozchilikni  tashkil  qiladi.  Ammo  asosiysi 

shundaki,  ular  o’zlarining  to’g’ri  va  ko’chma  ma’nolari  bilan  o’zlasha 

olganlar.  Bu  guruhga  misol  tariqasida  professor  O.Jumaniyozov  yuqorida 

aytib  o’tilgan  kitobida  nemischa  master  so’zini  keltirib  o’tganlar.  Uning 

quyidagi ma’nolari mavjud: a) rahbar ishchi; b) korxonalarda ishlab chiqarish 

bo’yicha  tashkilotchisi,  rahbar;  v)  kasb-hunar  korxonasida  shogird 

yetishtiruvchi; g) biror ishni a’lo darajada bajaruvchi shaxs; d) rahbar hodim. 

Bu  o’zlashmaning  yuqorida  sanab  o’tilgan  deyarli  barcha  ma’nosi  o’zbek 

tilida  faol  qo’llaniladi  va  barcha  uchun  tushunarlidir.  Masalan:  Ilgari 

uchastkada  biron-bir  payvandlash  apparati  buzilsa,  ishchi  masterga  aytar, 

master  remontchiga  habar  berar  edi

  („Guliston“).  Direktor  telefon  qilib 

ikkinchi sexning masterini chaqirdi

 („Guldasta“).  

4.

  Ma’nosini