110
Tushlik va kundo‘zgi
uyquga tayyorgarlik
Kunduzgi uyqu
Mashg‘ulot
Sayr
toza
havodagi
o‘yin
Tinch o‘yin
Kechki uyquga tayyorgarlik, yuvinish, tishini
tozalash
Uyqu
12-45-13-00
13-00-15-00
15-00-16-30
16-30-18-00
18-00-20-00
20-00-20-30
20-30
Kun tartibi umumiy ko‘rsatkich asosida olinib: kunduzi va kechki uyqu,
gigiyenik tayyorgarlik, yetarlicha toza havodagi faol harakatdan turli
mashg‘ulotlarni olish bu navbatma navbat almashtirish va ovqat ratsionidan iborat.
Me’
yo
ridagi uyqu vaqtida bola organizmi dam oladi uni ishchanlik qobiliyati
tiklanadi. Sog‘lom bolani har kuni bir vaqtda uxlashga o‘rgatsak, tezda ko‘nikib,
uxlab qoladi. Belgilangan vaqtga bolani uxlashga va uyg‘onishga odatlantirish juda
muhim. Uyqudan oldin asosan kechki uyqudan oldin
bola tinch va xotirjam
bo‘lishi kerak. Uyqudan oldin kattalar bolalarga kiyimlarini va o
yo
q-kiyimlarini
saranjomlashga o‘rgatadilar. Keyin bolalar umumiy gigiyena qoidalarini amalga
oshiradilar.Nafaqat gigiyena orqali emas, suv bilan chiniqish asab tizimiga ta’sir
ko‘rsatadi.Bu har kuni bir vaqtda amalga oshirilsa, bola tezda uyquga ketishiga
yordam
beradi. Bola o‘rni ozoda, juda qattiq ham yumshoq ham bo‘lishi kerak
emas.Shu kabi tovushlar, chiroq,
radio ovozi, qattiq gaplashish bola uyqusiga
xalaqit beradi. Bola tez-tez shamollatib boriladigan xonada uxlashi zarur. Sovuq
kunlarda xona harorati +18 gradus bo‘lishi kerak. Kechki uyqu 11.5, 12 soatga
cho‘zilishi mumkin. Maktab
yosh
idagi bola har kuni kamida 4 soat ochiq havoda
bo‘lishi shart. Ochiq havoda bolani yurishi uni hayotiy jara
yon
larini (moddalar
almashinuvi, nafas va yurak qontomir tizimiga)chiniqtirish faoliyatini kuchaytiradi.
Qishda sovuq havoda bolalarni ochiq havoda bo‘lishi kamaytiriladi,
yo
zda esa
bolalar ko‘proq kun davomida ochiq havoda bo‘lishlari zarur. Bolaning kuni
ertalabki badan tarbiyadan boshlanishi kerak.Jismoniy mashq bolalarda kuch va
qiziqish uyg‘otadi. Badantarbiyadan keyin bolalarda chiniqish holatlari: xo‘l
sochiqqa artinish
yoki
sovuq suvda yuvinish olib boriladi. So‘ngra bola kiyinadi,
tishini
tozalaydi, yuvinadi. Sochini tartibga soladi. Shaxsiy gigyiena qoidalarini
kuzatishda bolani sog‘ligini saqlashga e’tibor berishi shart. Ayni maktabgacha
yosh
da bo‘lgan bolalar murakkab bo‘lmagan yangi madaniy-gigiyenik bilimlarni
juda tez o‘zlashtiradi. Bolalarga gigiyenik yangi bilimlarni o‘rgatishda ota-onalar
shaxsiy xulq-atvorlari, bolalarga namuna bo‘lishida katta ahamiyatga ega. Bolada
yuz va qo‘li uchun alohida, o
yo
q uchun sochig‘i, tish ch
o`
tkasi, va tish pastasi
111
bo‘lishi shart. Tishlarni har kuni ertalab va kechqurun tozalash kerak.
Bola hayotining 8-yilida kun tartibida ona tili mashg‘uloti,
hisoblash, tasviriy
faoliyat, loy ishi, qurish-yasash olib boriladi. Maktabdagi pedagog maslahati ota-
onalarga bolalari bilan o‘tadigan mashg‘ulotlar tarkibini aniqlashga
yordam
beradi. Bunday mashg‘ulotlar 1-sinf ishini o‘zlashtirishga tayyorlaydi.
Amali
yo
tda tekshirib ko‘rilgan va o‘zini
yo
qlagan quyidagi mashg‘ulotni o‘tish
davrlari va uning davomiyligi:
Birinchi davr – 3 ta mashg‘ulot, 20 daqiqa , ular orasidagi 10 daqiqani
tanaffus bilan.
Ikkinchi davr – 3 ta mashg‘ulot 25 daqiqadan, ular orasidagi 10 daqiqali
tanaffus.
Bu davrlarni 1,5-2 oyga o‘zaytirish mumkin. Olimlarning isbotlashicha, 6
yosh
li bolalarda faol diqqat davomiyligi 15-20 daqiqa. Shu mashg‘ulotda
yo
q
bolalar charchaydi, ularning mehnat qobiliyati pasayadi va 10 daqiqa o‘tmaguncha
ham tiklanmaydi. Shuning uchun ham 2 ta mashg‘ulotni: savodxonlik va hisobni
ketma-ket berish maqsadga muvofiq emas.
Yaxshisi, 2-mashg‘ulotni harakatli
o‘yinlar bilan o‘tkazish kerak. Sayrdan keyin tushlik va uyqu oralig‘ida yana bitta
mashg‘ulot o‘tkazsa, 3 ta mashg‘ulotni sekin-astalik bilan o‘tkazish kerak.
Bola organizmi «ishga chiqishga» sekinlik bilan ta’mirlanadi. Bu davr 5-6
yosh
li
bolalarning 80% ida 2 daqiqadan 7 daqiqagacha uzayadi. O‘rtacha hisobda 5-6
daqiqa. Keyin ishchanlik qobiliyati yuqori darajada tiklanadi. Bu qobiliyat
o‘zgarishi sog‘lom bolalar uchun belgilangan. Bolalar charchaganida ishchanlik
qobiliyati va diqqati tarqoq bo‘ladi. Odatda, u tashqi ko‘rinishda, tez chalg‘ishida,
havotirli harakatlarda seziladi. Kichik «jismoniy daqiqa» o‘tkazilishi bolalarni
ishchanlik qobiliyati tiklanishiga imkoniyat yaratadi. Kerak bo‘lsa, mashg‘ulot
yana 10-15 daqiqa o‘tkazilishi mumkin. Haftani o‘tishida bolaning ishchanlik
qobiliyati xarakterini o‘zgarishiga olib keladi. Seshanba kuni 6
yosh
li bolalarda
markaziy nerv tizimi funksional darajasi yaxshi bo‘ladi va ishchanlik qobiliyati
juda baland ko‘rsatkich bo‘ladi. Chorshanbadan
shanbagacha bolalarda qisqa
mashg‘ulotlarda ham ishchanlik qobiliyati pasaya boshlaganini kuzatish mumkin.
Dushanba ertalabki vaqt ishchanlik qobiliyati past bo‘ladi. Bunday ishchanlik
qobiliyati o‘zgarishini inobatga olgan holda, bolalarga dushanda va shanba kuni
tasviriy faoliyat, loy ishi, applikatsiya, qurish-yasash o`yinli ta`lim faoliyatlari
o‘tiladi. Ta`limiy faoliyatdan avval xona shamollatiladi.
Kattalar bolalarni ish
stolini joylashishi va o‘lchamlariga e’tibor berish kerak. Stolni oyna oldiga
shunday joylashtirish kerakki,
yo
rug‘lik chap tomondan tushsin, maktabgacha
yosh
dalilar uchun, maxsus o‘quvchilar uchun o‘zgaruvchan o‘zunlik va qiya
qopqoqqa ega bo‘lgan stolcha-parta kerak bo‘ladi. Stol o‘zunligi va stul
112
o‘lchamlari bola bo‘yiga mos bo‘lishi kerak. O‘lcham olishda uning kiyimlari
inobatga olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
