Microsoft Word Conf-селекция rtf

Использованная литература: 
1. Пустовойт В.С. Избранные труды. – М.: Колос, 1966. – 368 с. 
2. Пустовойт В.С. Подсолнечник // Руководство по селекции и семеноводству 
масличных культур. – М.: Колос, 1967.- С.7-44. 
3. Жданов Л.А – В кн.: Подсолнечник. М., «Колос», 1975. С.258. 
4. Бурлов В.В. О возможности использования генетически регулируемого гетерозиса в 
селекции подсолнечника // Генетика, 1972. Т.8 № 11. С. 13-19. 
ИЛМ-ФАНДА ЮТУҚЛАРГА ЭРИШИШ АСОСИЙ ВАЗИФАМИЗ 
 
Исматиллаева Н., Бобомуродова Д., Раҳимова Ф., Холиқулова О., Комилжонов М. 
Тошкент давлат аграр университети
 
Бугунги кунда мамлакатимиз учун ҳозирги давр талабига жавоб бера оладиган пахта навлари 
етиштириб бериш долзарб масала ҳисобланади. Дунё бўйича пахта толасини етиштириш бўйича 
Ўзбекистон олтинчи ўринда, экспорт қилиш бўйича эса бешинчи ўринда туради.
Биз, 2013 йилда ўқув амалиётида бўлган Ўзбекистон Ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий 
тадқиқот институти ғўза селекцияси ва уруғчилиги бўйича Республикамиз ва МДҲ давлатлари орасидаги 
йирик илмий ташкилотдир. Бугунги кунда олимларнинг асосий эътибори тезпишар, ҳосилдор, тола 
чиқими ва сифати юқори, чигити таркибида мой миқдори юқори, касаллик ва зараркунандаларга чидамли 
ўрта ҳамда ингичка толали ғўза ҳамда серҳосил беда навларини яратишга қаратилган.
Бундан ташқари, ғўза ва беда генофондини ўрганиш ва уни чет эл ҳамда маҳаллий коллекцион 
намуналар билан бойитиш; ғўза, беда селекцияси ва генетикаси бўйича тадқиқотларни янада 
ривожлантириш; ғўзанинг ташқи муҳитнинг экстремал шароитларига (шўрланиш, сув танқислиги, 
сўрувчи ҳашаротларга) бардошли, турли тупроқ-иқлим шароитларига мос, толаси жаҳон бозори 
талабларига жавоб берувчи серҳосил янги навларини яратиш; беданинг Ўзбекистоннинг суғориладиган 
ҳудудлари учун мос, ҳосилдорлиги, озуқа таркибидаги протеини юқори, асосий касалликларга чидамли 
янги навларини яратиш ва бирламчи уруғчилигини ташкил этиш; уруғчилик ва уруғшунослик 
услубларини янада такомиллаштириш каби ишлар институт олимларининг мақсад ва вазифалари 
ҳисобланади. 
Ҳозирги кунда селекционер ва генетик олимлар олдида қишлоқ хўжалиги ва енгил саноат 
талабларига жавоб берувчи, турли тупроқ-иқлим шароитларига мос, касаллик ва зараркунандаларга ҳамда 
табиатнинг экстремал шароитларига бардошли янги ғўза навлари яратишдек масъул вазифалар турибди. 
Ушбу вазифаларни амалга оширишда биология ва қишлоқ хўжалиги соҳаларининг турли йўналишларини 
уйғунлаштириш муҳимдир.
Ғўза селекциясида жаҳон генофондидан самарали фойдаланиш бўйича ғўза коллекциясида 
мавжуд бўлган нав-намуналар орасидан турли ноқулай шароитларга (шўрланиш, сув танқислиги, юқори 
ҳарорат), зараркунанда ҳашарот ва касалликларга бардошли бўлганларини ажратиб олиш ва уларни илмий 
тадқиқотларга жалб этиш ишларини янада ривожлантириш; хориждан келтирилган намуналарни карантин 
назоратидан ўтказиш ва уларни ўрганиш асосида ғўза генофондини бойитиб бориш; беда коллекциясида 
мавжуд бўлган намуналарнинг уруғларини янгилаш ва уларни селекция жараёнига жалб қилишни кенг 
миқёсда ташкил этиш борасида қатор ишлар олиб борилмоқда. Институтда генофондни бойитиш, 
серҳосил, тезпишар, касаллик ва зараркунандаларга чидамли, турли тупроқ-иқлим шароитларига мос ғўза 
навларини яратишда селекциянинг янги услубларини тадбиқ этиш, уруғчилик услубларини 
такомиллаштириш каби масалалар ўз ечимларини топмоқда.
Биз ўқув амалиётида бўлган «Ғўза генетикаси ва цитологияси» лабораториясида эса кўп геномли 
дурагай авлодларини яратиш устидаги тадқиқотларни янада ривожлантириш ва такомиллаштириш; 
генетик-селекцион услублар орқали био хилма-хилликни ошириш; чигити таркибида (+) госсипол 
миқдори юқори ва оқсилга бой бўлган ғўза навларини яратиш учун донорларни аниқлаш борасидаги 
тадқиқотларни давом эттириш; генетик изланишларда маркер белгиларга асосланган ишларни 
ривожлантириш; ноанъанавий услублардан фойдаланиш асосида олинган қимматбаҳо рекомбинантларни 
селекция жараёнига кенг миқёсда жалб қилиш ишларини кучайтириш каби ишлар амалга 
оширилаётганлигини гувоҳи бўлдик ва бу ишлар бизда катта қизиқиш уйғотди. Географик узоқ, турлараро 
дурагайлар олиш ва уларни генетик табиатини ўрганиш, чатишмаслик сабабларини аниқлаш, систематика 

---

93
ва эволюциянинг баъзи саволларини ҳал этиш каби назарий тадқиқотлар амалга оширилганлиги билан бир 
қаторда ўнлаб юқори тола сифатига эга бўлган, тезпишар ғўза навлари яратилиб, Республикамизнинг 
турли вилоятларида ишлаб чиқариш синовларидан муваффақиятли ўтмоқда.
Ғўза селекцияси бўйича ҳозирда давом этаётган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозини ва унинг 
мамлакатимиз иқтисодиётига таъсирини эътиборга олиб селекция фанининг кейинги ютуқларини янада 
мустаҳкамлаш; сув танқислиги, тупроқ шўрланиши, сўрувчи ва кемирувчи ҳашаротларга, қора илдиз 
чириш, гоммоз, вертициллез ва фузариоз вилтга бардошли, барқарор нав популяцияси даражасига 
етказилган ғўзанинг селекцион тизма ва навларини яратиш ҳамда улардан узоқ муддатли фойдаланиш; 
тезпишар, серҳосил ва тола сифати юқори ғўза навларини яратишдаги селекция жараёнига мазкур 
белгилар бўйича юқори донорлик қобилиятига эга шаклларни жалб этиш; дунё пахта бозори талабларидан 
келиб чиққан ҳолда тола узунлиги 37 кодга мансуб, микронейр кўрсаткичи 3,6-4,5 бўлган ўрта толали ғўза 
навларини яратиш мақсадида ушбу кўрсаткичларга эга бўлган селекцион материалларни кўпайтириш; 
беданинг протеинга бой, кўк массаси юқори ва ўсиш суръати тез бўлган истиқболли тизма ва навларини 
яратиш ҳамда ишлаб чиқаришга кенг жорий этиш каби ишлар олиб борилмоқда. Институт навлари сўнгги 
йилларда Республикамиз пахта экиладиган майдонларининг асосий қисмини эгаллаб келмоқда. С-6524, 
С-4727, «Наманган-77», «Омад», С-6541, “Султон” 529.9 минг гектар майдонда, истиқболли С-2610, 
«Сурхон-14» С-8284, С-8290, С-8292, С-6771, С-9085, С-6775 навлари 20 минг гектардан ортиқ майдонда 
экилган.
Ғўза уруғчилиги ва уруғшунослиги бўйича коллекцион ғўза намуналарининг уруғлик сифатига 
эътибор; турли экологик шароитларда ғўзанинг янги навларини барқарорлигини аниқлаш; тезпишар ғўза 
навларида уруғлик фондини ошириш мақсадида асосий поянинг юқори ҳосил шохларидан сифатли 
уруғлик пахта хом-ашёсини териб олишни илмий асослаб бериш ҳамда ишлаб чиқаришга жорий этиш;
қишлоқ хўжалик экинлари уруғлик сифатини аниқлаш усулларини янада такомиллаштириш; беда навлари 
уруғликларини тезкор кўпайтириш усулларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш ишлари амалга 
оширилмоқда. 
Бугунги кунда, биз - аграр университет талабалари учун ҳар томонлама илм-фан чўққиларига 
эришишимиз, ва айниқса қишлоқ хўжалиги соҳасидаги билимларимизни оширишимиз асосий вазифа 
ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий тадқиқот 
институтининг заҳматкаш олимлари олиб бораётган ишлари бизда катта қизиқиш уйғотди. Илмий амалиёт 
даврида биз келажакда шу олимлар сингари илмий изланишлар олиб бориб, жонажон Ўзбекистонимизга 
хизмат қилишни мақсад қилиб қўйдик. Бунинг учун албатта, олийгоҳда муносиб тарзда ўқиб, ўз 
билимларимизни ошириб борамиз ҳамда олдимизга қўйилган юксак мақсадларга эришамиз.