|
c
ино
ви
кў
ча
тз
ор
и
1
УзРО
С
7/
13
(
ст
)
21
5 13
0-
13
3
12
2,
4
1,
4
19
,0
14
0
6,
1
4,
1
1,
0
29
,7
2
11
-09
21
0 13
1-
13
5
12
0,
1
1,
4
20
,0
16
2
10
,1
4,
3
0,
8
29
,9
3
12
-09
26
6 13
0-
13
5
11
4,
4
1,
6
19
,7
13
1
9,
6
3,
9
0,
9
30
,1
4
17
-06
21
5 13
1-
13
4
12
6,
4
1,
4
18
,1
12
0
9,
2
3,
6
0,
9
30
,2
5
117-
06
17
0 13
3-
13
6
13
0,
0
1,
5
20
,0
14
8
8,
1
4,
8
1,
0
32
,5
6
122-
06
22
0 13
3-
13
5
12
6,
4
1,
4
21
,2
12
0
7,
9
3,
6
1,
0
29
,9
7
123-
06
24
0 13
2-
13
5
13
0,
3
1,
3
23
,0
13
9
8,
6
4,
2
1,
0
30
,0
8
125-
06
21
6 13
2-
13
6
11
6,
2
1,
4
20
,0
12
1
8,
4
3,
8
0,
9
31
,1
9
208-
09
21
8 13
5-
13
8
11
0,
6
1,
4
19
,9
11
2
8,
3
3,
7
0,
8
32
,9
10
227-
09
22
9 13
3-
13
6
12
2,
9
1,
4
18
,7
11
6
7,
9
3,
8
0,
8
33
,1
99
4-жадвал
Назорат ва нав танлов синови кўчатзори нав намуналарининг ҳосилдорлик кўрсаткичлари
(2012 йил).
Нав намуналар
Ҳосилдорлик,
ц/га
Нав намуналар
Ҳосилдорлик,
ц/га
Эртапишар нав намуналар
Нукус-2 (ст)
57,1
Нукус-2 (ст)
57,4
72-09
57,9
6-09
57,7
216-09
62,4
10-07
58,7
225-09
57,9
205-01
60,0
242-00
60,2
1142-93
58,1
206-09
59,1
НСР
0,5
ц/га 3,2
360-09
58,0
Р,% 4,7
327-01
58,1
48-98
59,2
Ўртапишар нав намунлар
Авангард (ст)
77,0
Авангард (ст)
78,4
5-09
76,6
21-00
78,8
229-01
79,1
28-95
79,0
94-06
78,7
33-09
79,2
155-09
76,2
Тантана
82,4
193-09
77,1
НСР
0,5
ц/га 3,9
400-99
77,5
Р,% 4,9
496-99
76,4
100-06
77,5
121-06
76,6
Кечпишар нав намуналар
УзРОС 7/13 (ст)
80,2
УзРОС 7/13 (ст)
80,7
11-09
79,6
47-09
80,8
12-09
80,0
176-09
82,2
17-06
80,1
211-09
81,0
117-06
80,3
Тарона
85,2
122-06
79,6
НСР
0,5
ц/га 4,2
123-06
82,2
Р,% 5,1
125-06
79,0
208-09
81,9
227-09
80,2
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Абдукаримов Д.Т., ва бошқалар «Дала экинлари селекцияси, уруғчилиги ва генетикаси асослари.»
Т. Меҳнат, 1989.
2.
Натальин Н.Б.«Рисоводство» «Колос» Москва-1973.
3.
Шоли селекцияси, уруғчилиги бўйича дала тажрибаларини қўйиш методикаси. Краснодар-1972.
4.
ЎзШИТИ Нав яратиш ва физиология бўлими 2012 йил оралиқ ҳисоботи.
ЮМШОҚ БУҒДОЙ СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН БОШЛАНҒИЧ МАНБА
Қаршиев У.Ш., Келдиёрова Х., Хўжақулов С.Ш.
СамҚХИ
Буғдой селекциясида ҳар қандай селекция иш дастурининг асосий улчов бу юқори ҳосилдор
навлар яратишдир. Дон маҳсулотларини кўпайтириш янги навларнинг баҳоси биқиёсдир.
Ўзбекистонда яратилган буғдойнинг янги навларни яратилиши ва ишлаб чиқаришга жорий
қилишини айтиб ўтишнинг ўзи етарли мисол бўлиб, ҳосилдорлик 24 ц/га дан 45ц/га кутарилди.
Жаҳонда йирик селекционер олимларнинг ютуқларини ўрганиш шуни кўрсатадики, қанча кўп бой,
генетик жиҳатдан турли туман бошланғич ашё ўрганилса, селекция жараёнида илмий асосланган илғор
100
усуллар кўлланилса, Вавиловнинг узининг маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари ҳақидаги
таълимотида селекция ишида дастлабки ашёни танлаш асосий масала эканлигини кайд килган. 2000
йилдан бошлаб жаҳон коллекциясидан калта пояли юмшоқ буғдой навларини СИММИТ (Мексика)дан,
Бутунруссия Ўсимликшунослик институти (Санкт- Пнтербург шахри)дан, Ўзбекистон
ўсимликшунослик илмий тадқиқот институти (Тошкент вилояти)дан, Андижон суғориладиган ерларда
дон ва дуккакли экинлари илмий текшириш институти Галлаорол филиали (Галлаорол)дан олинган катта
миқдордаги буғдой селекцияси учун хизмат қиладиган бой бошланғич ашёлар ўрганилди.
Интенсив деҳқончилик системаси учун буғдой селекцияси сохасида СамҚХИ да муваффақиятли
ишлар олиб борилмоқда. Селекция йўли билан калта пояли буғдой навларини яратиш, уғитлардан ва
сувдан самарали фойдаланиш имкониятини беради. Бундай навлар ётиб қолишга чидамли бўлиб,
баргларда ассимиляция жараёни меъёрида утади. Бизнинг тажрибаларимиздан шуни кўзатиш мумкинки,
ўсимлик буйининг баланд бўлиши ётиб қолишга мойиллигини билдиради. Калта пояли шаклларнинг
ичида ҳам ётиб қоладиган ўсимликлар учрайди.
Ётиб қолишга чидамлиликни Rht генларини таҳлил қилиш билан қуйдаги хулосага келиши
мумкин. Калта пояликни белгиловчи 3 та ген ётиб қолишга юқори чидамлилигини кўрсатади Rht1,Rht3,
Rht5, Rht6, Rht11, Rht13 генларни ўзида сақловчи шакл калта буйлиликни таъминлайди. Юқори
ҳосидорлиги билан бирга ётиб қолмайдиган буғдой намуналарига қуйдагиларни киритиш мумкин;
AGRE/NAC (Туркия), STRI 82 (Мексика) тезпишарлига билан етарли қолишга чидамли навлар
қўйидагилар SARSEN(Англия) STRI 82 (Мексика) калта поялик генени ташувчи ва олинган
дурагайлардан юқори ҳолидорлиги билан ётиб қолмайдиган баққуват пояли навлар калта пояли бўлиши
билан биргаликда тезпишар намуналарнинг танлаб олиш тажрибамизда асосий самарали ишларимизда
ҳисобланади. Интенсив деҳқончилик сестисасида уғитлардан ва суғоориладиган ерлардан унимли
фойдаланиб юқори ҳосил берадиган махсулдор дон ётиб қолишга ва касалликларга чидамли юқори
сифатли дон берадиган навлар керак бўлади. Юқори уғит дозасига талабчан навлар бири вақтидан ётиб
қолишига чидамли хам бўлиши керак. Ётиб қолиш ҳосидорликни 25-40 % гача пасайтириб юборади
(Абдурашидова 1986).
Ётиб қолиш нафақат ҳосилдорликни пасайтиради балки ғаллаларни ўриб олишни қийинлаштиради
дон пуч бўлиб, сифати пасайиб кетади 1000 та дон оғирлиги, дон камайиб кетади (Дорофеев 1968).
Ётиб қолмайдиган ғалла навларини яратиш муаммосини 2 йўл билан ҳал қилиш мумкин:
Do'stlaringiz bilan baham: |
