Microsoft Word chapaklar mamlakati ziyouz com doc

---

Chapaklar yoki chalpaklar mamlakati (qissa). Erkin A’zam 

 

 

www.ziyouz.com кутубхонаси 

1

Erkin A’zam 

 

CHAPAKLAR yoki CHALPAKLAR MAMLAKATI 

Kommunizmdan reportaj 

 

Qissa 

 

JAHONGASHTA ZANJINING SABOG’I 

 

Sotsializm sharoitida o‘tayotgan oltinchi kunimiz edi. 

Sizu biz bu tuzumning nimaligini bilamiz, albatta — non-namagini yeb katta bo‘lganmiz. Ammo 

hozir ko‘z o‘ngimizdagisi butkul bo‘lakcha edi. O’ziga xos. Avvalgilariga o‘xshamas. Bu mamlakatda 

shu tuzumning otasi ham, onasi ham, sohibu rahnamosi ham birgina kishi — tamal toshini qo‘ygan 

ham o‘zi, barpo etgan ham o‘zi, o‘lgudek bahramand bo‘lib kelayotgan ham o‘zi. So‘z ulug‘ dohiy 

tovarish Xon Man Men ustida ketayotir. Bu yurtda har bir toshu har giyoh shu zotning uch bo‘g‘indan 

iborat sharafli nomi bilan bog‘liq. Boshqacha bo‘lishi mumkin emas. Aslo. 

Qarg‘a bulbul bo‘lolmas. Bo‘laman deb buti yirtilibdi. Bo‘laman deb bo‘g‘ilib o‘libdi. Yo‘q, qarg‘a 

bulbulga havas qilib zag‘chaga aylanib qolganmish. Bu ta’biru taqqoslar nechog‘li o‘rniga tushdi yo 

tushmadi — boshqa masala. Gap bunda emas hozir. Biroq har qanday nusxa, taqlid ko‘pincha 

asliyatdan yorqinroq, mukammalroq, ayniqsa, serda’vo bo‘lishi ayon. Goho shu qadarki, asliyatga xos 

mohiyat huv chetda qolib ketib, tamomila o‘zgacha bir manzara dunyoga keladi. Asliyatdan xabardor 

kimsa, xabardori nimasi — qarg‘adan bulbul yasamoqqa uringan, uni tarbiyalab oyoqqa qo‘ygunicha 

jigarlari xun bo‘lgan, goh ming turli hiyla-nayrang bilan, goh zulmu zo‘rlik bilan unga xonish o‘rgatgan 

zot, deylik “xalqlar otasi” atalmish mo‘ylovdor dohiy bu manzarani ko‘rsa bormi, ehtimol, avval 

azbaroyi mamnuniyat (o‘ttiz yillik zahmatlarining bir mevasi-da!), jonajon trubkasini huzur bilan bir 

tortib qo‘yib, «Da-a! Xarasho, tavarish Xon Man Men!» degan, so‘ngra esa, uchlari tutundan 

sarg‘aygan shopdek mo‘ylovini alam va nadomat bilan shartta yulib tashlagan bo‘lardi: «Men ham 

yurgan ekanman-da, alohida bir mamlakatda sotsializm qurdim, deb!» 

Ana shunday hasad qilgulik sotsializm ne’matlaridan bahramand bo‘lib (mubolag‘a yoki kinoya 

qilinayotgani yo‘q) yashayotganimizning oltinchi kuni edi. Tushlik mahali qo‘shni stoldagi afrikalik 

zanji biz tomonga bot-bot nazar tashlab qo‘yayotganini sezdim. O’zi qop-qora, libosi undan-da qora, 

lekin bashang. Bo‘ynidagi qimmatbaho ipak bo‘yinbog‘ining uzunligidan chamalaganda xudo bo‘ydan 

ham bergan bo‘lsa kerak. Devqomat. Aslzodalarga xos bir viqor bilan taltayib o‘tiribdi. Barmog‘ida 

allambalo serbar uzuk, holsiragan kabi og‘zini kappa-kappa ochib sigaret tutatadi. Ikkinchi qo‘lidagi 

zalvorli uzunchoq idishdan «bia» ho‘plarkan, tilla ko‘zoynagining qalin, ko‘kimtir oynasi osha bizga 

qarab-qarab qo‘yadi. Sezishimcha, aynan bizga emas, negadir mening pijagim yoqasiga tikilgani 

tikilgan. Men ham tekin, bebiliska «bia»dan ho‘playturib, zimdan sekingina yoqamga ko‘z tashlab 

olaman. O’zbekiston bayrog‘ining o‘sha kezlarda endigina chiqqan mitti tasviri — znachok. Shunga 

qarayapti shekilli. Nima kerak ekan? 

Dengiz ne’matlarining hidiga to‘la yemakxona kechagi turfa mijozlarini qo‘msagan kabi ruhsiz 

huvillaydi. To‘rdagi uzun stolda Ozodlik orolidan do‘stona yordamga kelgan tarjimonlar guruhi xuddi 

o‘z uyidek bemalol (darvoqe, do‘stining uyi — o‘zining uyi-da!) shovqin-suron solib ovqatlanayotir. 

Serzavq davra — yarmi erkak, yarmi ayol. Jami o‘n to‘rt kishi. O’n to‘rt tilning bilimdonlari. Barining 

istarasi issiq, bari allanechuk jo‘shqin, quvnoq. Bir-ikkitasi musulmonga ham o‘xshaydi. Arabzaboni 

qaysisi ekan? Anovi, stolning uchida to‘sdek qorasoch, qoramag‘iz juvonning kiftidan quchib sigara 

burqsitayotgan tepakalu qirraburuni emasmi? O’zi ham arab-parab bo‘lsa kerak, ko‘zining oqidan 

ma’lum. Shularga maza, bu yer o‘z uyidek gap, zeriksa — biqinida yelkasiga qo‘l tashlaydigani bor. 

Ko‘pchilik. Yegan-ichganlari — hotamtoy birodarlarining bo‘ynida. Ba’zilari uyidan ham, oilasidan ham 

bezor bo‘lib kelgandir. Yayrab-yayrab ketadi. Ozodlik orolining odamlari. Ozod, erkin odamlar. Bu 

---

Chapaklar yoki chalpaklar mamlakati (qissa). Erkin A’zam