Buyuk ma’naviy
murshid
www.ziyouz.com
кутубхонаси
78
ABU BAKR QAFFOLI SHOSHIY
Qadimiy Choch – Shosh – Toshkanddan yetishib chiqqan ko’plab olim, shoir va mutafakkirlar Sharq
tamadduni xazinasiga munosib hissa qo’shganlar. Ana shunday tabarruk ulamolardan Shayx Abu Bakr
Muhammad bin Ali bin Ismoil Qaffoli Shoshiy X asrning qomusiy bilim egasi bo’lmish siymolardan
biridir.
Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiyning tarix maydoniga kirib Kelishlari va hozirga qadar
e’tiborli siymo sifatida hurmat va e’tiborga sazovor bo’lishlari – va hidu asratin –
yagonai zamon deb
yuritilishlari Bejiz emas. Chunki bu hazrat tariximizda muhim sahifa bo’lgan bir davrda – Sharq
mamlakatlarida, xususan, musulmon olamida yuzaga kelgan Renessansning ibtidosi vaqtida yashab,
faoliyat ko’rsatgan edilar. Agar biz islom, uning madaniyati, ilmu fani va tarixi bilan shug’ullangan
jahon olimlari asarlariga,
jumladan, shveysariyalik sharqshunos Adam Mesning «Die Renaissans des
islams» (Islomdagi Renessans – bu asar rus tiliga «Musulmanskiy Renessans» tarzida o’girilgan) deb
atalgan va bir Necha tillarga tarjima qilingan salmoqli asariga murojaat etsak, unda IX-X asrlar arab
xalifatida, jumladan, Bag’dod, Damashq va boshqa shaharlarda ilm, fan,
madaniyat va islomiyatda
buyuk o’zgarishlar davri ekanligini ishonarli va boy dalillar asosida isbotlanganligini ko’ramiz. Shu
jihatdan xalifalikning shimolidagi Movarounnahr, Xorazm va Turkistonning bir qism o’lkalarini
birlashtirgan Somoniylar davlati hududida ham bu davrda yana shunday olamshumul ahamiyatga ega
bo’lgan hodisa Renessans jarayonining boshlanganligini kuzatamiz. Xuddi shu davrda ana shu
tabarruk mintaqada Sharq ilmiy va badiiy tafakkurining daholari Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon
beruniy,
Abu Ali ibn Sino, Muhammad Narshahiy, Abu Abdulloh Rudakiylar bilan bir qatorda islomiyat
olamida shuhrat taratgan Abu Mansur Motrudiy (vaf. 940 y.), Abulqosim Samarqandiy (vaf. 953 y.),
faqeh Abu Lays Samarqandiylar (vaf. 985 y.) ham kalom va fiqh – islom qonunshunosligi ilmlarini
rivojlantirishda katta hissa qo’shdilar.
Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy hazratlari ana shu jarayonda, ana shu muhit hukmron
bo’lgan diyorimizda yashab faoliyat ko’rsatganlar. Shayx Abu Bakr
Muhammad Qaffoli Shoshiy
tarjimai hollari, qoldirgan meroslariga oid ma’lumotlar uncha ko’p emas. «Silsilat ul-orifin»ning
muallifi mavlono Muhammad Qozining eslatishicha, bu hazratga bag’ishlab, «Maqomoti shayx Abu
Bakr Muhammad Qaffol» risolasi yozilgan ekan. Taxminimizcha, bu risola – maqomot Xoja Ahrori
Valining kutubxonalarida bo’lib, Muhammad Qozi o’zining «Silsilat ul-orifin» asarida shayx Abu Bakr
Muhammad Qaffoli Shoshiy haqida ma’lumot berayotganda ana shu kitobdan bevosita foydalangan.
Buni quyidagicha yozganidan ham bilish mumkin: «Dar «Maqomoti shayx Abu Bakri Qaffoli»
mazkur
ast, ki...», ya’ni «Shayx Abu Bakr Qaffol maqomoti»da zikr qilinganki...». Bu tarzda qat’iy ishonch
bilan yozish faqat kitobdan shaxsan foydalanish vaqtidagina sodir bo’ladi.
«Silsilat ul-orifin»da bu hazratning maqomotlaridan keltirilgan ma’lumotlarning ayrimlaridan
«Rashahot»ning muallifi ham foydalangan. Shunisi taassufliki, «Maqomoti shayx Abu Bakr
Muhammad Qaffoli»ning Xoja Ahror Vali kutubxonalarida saqlanib, mavlono Muhammad Qozi
foydalangan nusxasi va yoki boshqa nusxalari haqida hozircha ma’lumotlarga
duch kelmaganimiz
sababli maqomotning muallifi, yozilgan yili, joyi, mazmuni to’g’risida biror-bir so’z Deyishdan
saqlanamiz. Bu tabarruk zotning tarjimai hollari, faoliyatlari haqida quyidagilarni muhtaram
muxlislarga manzur etish ma’qul ko’rindi.
Biz so’z yuritayotgan siymoning asl nomlari Muhammad bo’lib, otalari
Ali va bobolari Ibrohim deb
atalganlar. Hazratning Abu Bakr deb aytilishi bu u kishining kuniyati – sharafli nomi (Bakrning otasi)
bo’lib, «shayx» esa islomiyat sohasida ustod ekanliklarining e’tirofi tarzida ishlatilgan. Qaffol – qulf
yasovchilik kasbiga aloqadorlikni bildiradi, ya’ni hazratning ota-bobolari hunarmand bo’lib, qulfsozlik
bilan shug’ullanganlar. «Shoshiy» so’zi hazratning Shosh – Toshkentdan ekanligini ta’kidlovchi
nisbadir. Shunday qilib, bu hazratning to’liq nomlari shayx Abu Bakr Muhammad bin Ali bin Ismoil
Qaffoli Shoshiy bo’lib, qisqartirilgan holda ba’zan Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy, ba’zan
esa Shayx Qaffoli Shoshiy deb yuritiladi.
