|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
14
atrofidagilar bilan munosabati, turli masalaga oid aytgan so’z va mulohazalari maqomotlarni yozgan
mualliflar tomonidan to’planib, alohida hikoyat yoki rivoyat tarzida qayd qilingan. Ana shunday
maqomot va manoqiblardan Xoja Ahrorning kuyovi amir Abdulavval tomonidan tuzulib, «Masmuot»
(Eshitilganlar) nomi bilan eslatiladigan asari, sevimli shogirdi Muhammad Qozi tomonidan yozilgan
«Silsilat ul-orifin» kitobi, yuqorida eslatilgan asarlardagi materiallardan foydalanib, o’zi ham Xoja
Ahror bilan uchrashganida eshitgan hikoyalarini qo’shib, «Rashahot ayn ul-hayot» (Hayot
chashmasidan qatralar) nomi bilan mashhur bo’lgan asarni yozgan Ali Safiy ibn Husayn Voiz
Koshifiylarning qimmatbaho materiallarga boy maqomotlarini hamda Xoja Ahrorning moliyaviy ishlari
bilan shug’ullanuvchi mavlono Shayx to’plagan va noma’lum shaxs tomonidan tuzilgan «Manoqibi
Xoja Ahror» kabi kitoblarni eslatish mumkin. Bu manbalardagi ma’lumotlardan turli tadqiqotchilar
foydalangan.
Biz Xoja Ahror tarjimai holi va fazilatlarini bayon etishda asosan Muhammad Qozining «Silsilat ul-
orifin» asariga tayanamiz. Buning sababi shundan iboratki, Xoja Ahror tirikligi vaqtidayoq o’zi haqida
biror narsa yozishni Muhammad Qozidan so’ragan ekan. Muhammad Qozi kim edi va Nega Xoja Ahror
unga bu ishni amalga oshirishni go’yo vasiyat qilgan?
Muhammad Qozining tarjimai holi va Xoja Ahror bilan munosabatiga doir ma’lumotlar uning
tomonidan yozilgan «Silsilat ul-orifin» kitobida hamda XVII asr oxiri va XVIII asr boshlarida yaratilgan
«Tarixi kasira»da mavjud. Bu haqda, jumladan, «Tarixi kasira»da shunday yozilgan (mazmunan
tarjimasi):
«Tariqat vakillari orasida mumtoz insonlardan bo’lmish marhum hazrat mavlono Muhammad Qozi
avliyolar akmali, sufiylarning muhtarami, OLLOH sirlarining ogohi, pokizalar qutbi hazrat Xoja
Ahrorning tarbiyasida voyaga yetganlardan biridir. Hazrat Xoja Ahror kashfu karomat ma’dani
bo’lmish mavlono Muhammad Qoziga hamisha iltifot ko’rguzar edilar va mavlono Muhammad Qozi
ham, o’z navbatida, ul hazratga nisbatan sodiqlik kamarini bog’lab, o’zining oliy axloqi va ko’nguldan
bo’lgan samimiyatini izhor qilishga intilardi. Shuning natijasi sifatida hazrat Xoja Ahror haqida «Silsilat
ul-orifin» otliq bir kitob yozmish. Alhaq, bu kitob oriflar ko’zining qorachig’i, oshiqlar ko’ngli markazi
va sodiqlar ko’ksidan joy oldi. Ammo Muhammad Qozining hayoti nihoyasiga yetib, 921 hijriy 1515
Melodiy yilda olamdan ko’z yumdi. Ayrim fozil kishilar u kishining vafotiga ta’rixlar bitdilar...
Muhammad Qozining qabri hazrat Xoja Ahror (maqbarasi)ning oyog’i tomonidadir...»
Ko’rinadiki, Roqim Samarqandiy qalamiga mansub «Tarixi kasira» asarida Muhammad Qozi haqida
ayrim ma’lumotlar: Xoja Ahrorning sodiq shogirdi, donishmand ekanligi, «Silsilat ul-orifin»ning muallifi
bo’lgani va 921 hijriy – 1515 Melodiy yilda vafot etgani, qabri esa Xoja Ahror maqbarasining janubida
ekanligi oydinlashadi. Ammo uning tug’ilgan yili qayd qilinmagan. Bunday ma’lumotlarni Muhammad
Qozining «Silsilat ul-orifin»da Keltirgan ayrim ta’kidlari to’ldiradiki, biz ularni o’rni-o’rni bilan eslatib
o’tamiz. Shunday qilib, Muhammad Qozining «Silsilat ul-orifin» asari Xoja Ahrorning xohishi bilan
yozilgan. Muhammad Qozining e’tirof etishicha, u bu ishni Xoja Ahrorning hayotligi vaqtida boshlab,
buning uchun material to’play boshlagan. Buni eshitgan Movarounnahr hokimi Sulton Ahmad mirzo
Muhammad Qoziga odam yuborib: «Bu xayrli ishni boshlab, yaxshi ish qilibsan, bilgilki, Men ul
hazratning ahvollari va karomatlari haqida ko’p narsa bilurmen, kerakli ma’lumotlarni Mendan olishing
mumkin», mazmunida xabar yuborgan ekan. Muhammad Qozi o’zi bilgan ma’lumotlarga Sulton
Ahmad mirzo, Xoja aka (Xoja Ahrorning katta o’g’li Xoja Abdulloh), mavlono Lutfulloh, mavlono
Shayx, Hasan Bahodur, Najibi najjor, mavlono Darvesh Saripuliy, Xoja Muhammad jarrohning o’g’li
mavlono Ma’ruf, Amir Abdulavval kabi Xoja Ahror bilan bevosita munosabatda bo’lganlardan ul hazrat
bilan bog’liq bo’lgan turli xarakterdagi hikoyat va naqllarni to’pladi. Shuning natijasida u kitobni
yozishga kirishib, Xoja Ahror vafotidan 14 yil o’tgach, ya’ni 910 hijriy – 1504 Melodiy yilda kitobni
yozib tugatdi. O.D. Chexovichning ma’lumotiga ko’ra, «Silsilat ul-orifin»ning ikkita qo’lyozma nusxasi
O’zbekiston Fanlar akaDemiyasi Abu Rayhon beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida saqlanib,
ulardan biri 1565 yilda 500 bet hajmida ko’chirilgan ekan. Biz «Silsilat ul-orifin»ning yozilishidan olti
yil keyin, kitob muallifi hayot bo’lgan vaqtda, ya’ni 915 hijriy 1510 melodiy yilda Buxoroda Amiriy ibni
Buyuk ma’naviy murshid
Do'stlaringiz bilan baham: |
